Kudûrî’nin El-Muhtasar Adlı Eserinin En Eski Türkçe Tercümesi

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 30, 139 - 155, 31.05.2022

Cihan Doğan

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1060050

Cited By: 1

Öz

İslam dünyasının XI. yüzyıldaki en önemli alimlerinden Ebu’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-Kudûrî’nin (ö. 1037) yazdığı El-Muhtasar çok değer görmüş ve birçok dile tercüme edilmiştir. El-Muhtasar’ın Türkçeye çeviri faaliyetleri tarihî dönemlerden başlayarak günümüze kadar devam edegelmiştir. Bu çalışmada C. S. Mundy’nin şahsi kütüphanesinde olup şu anda British Library’de bulunan ve Zeynep Korkmaz’ın bildirisinde tanıttığı El-Muhtasar’ın en eski tercümesi olduğu düşünülen metin üzerinde durulacaktır. Eserin nüsha tavsifi ve karışık lehçe özellikleri hakkında bilgiler verilecektir. Daha sonra eserin fonetik, morfolojik ve söz varlığı özellikleri ait olduğu düşünülen sahadaki diğer eserlerle karşılaştırılacak; böylelikle bu türde lehçe temas özellikli eserlerin ortaklaştığı yapılar gösterilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

El-Muhtasar, Kudûrî, karışık lehçe, temas lehçesi.

The Oldest Turkish Translation of Kudûrî's Al-Mukhtasar

Öz

Al-Mukhtasar, written by Abu'l-Husayn Ahmad Ibn Ebî Bakr Mohammad Ibn Ahmad Al-Qudûrî, one of the most important scholars of the Islamic world in the 11th century, has been translated into many languages. Translation activities of al-Muhtasar into Turkish have continued from historical times to the present day. In this study, the text, which is in C S Mundy's personal library and currently in the British Library, and which is thought to be the oldest translation of Al-Mukhtasar, introduced by Zeynep Korkmaz in her paper, will be emphasized. Information will be given about the copy description and mixed dialect features of the work. The phonetic, morphological and lexical features of the work will be compared with other works written in the field, which is thought to belong, so that the common structures of these types of dialect contact works will be tried to be shown.

Anahtar Kelimeler

El-Mukhtasar, Kudûrî, mixed dialects, contact dialect.

Kaynakça

• AKTAN, Bilal (2002). Devletoğlu Yûsuf’un Vikâye Tercümesi (İncleme-Metin-Dizin). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• ATALAY, Besim (1949). Eş-şüzûrü’z-Zehebiyye ve’l-Kıtaü’l-Ahmediyye fi’l-Lugâti’t-Türkiyye. İstanbul: Üçler Basımevi.
• BAHADIR, Savaşkan Cem (2018). “Minkârî Alî Halîfe’nin “Risâle-i Sa‘âdet-Nevâle”si”. Litera Turca Journal of Turkish Language and Literature. 4/3: 622-636.
• BOUSQUET, Georges Henri; BERCHER, Léon (1953). Le Statut Personnel en Droit Musulman Hanéfite [Hanafite]. Texte et traduction annotée du Muhtasar d'Al-Quduri. Verlag: Recueil Sirey.
• BULUÇ, Sadettin (1954). “Eski Bir Türk Dili Yadigârı Behcetü’i-ḥadāʿiḳ fı̇̄ mevʿiẓeti’l-ḫalāʿiḳ”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 6/6: 119-131.
• DOĞAN, Cihan (2020). Tarihî Türk Yazı Dillerinde Dil Karışmaları. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• DOĞAN AVERBEK, Güler (2020). “Berlin Devlet Kütüphanesi’nde Bulunan Kataloglanmamış Türkçe Yazmalar Üzerine Tespitler”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 24: 1-40.
• DUMAN, Soner; GÜMAN, Osman (2019). Muhtasaru’l-Kudûrî, İstanbul: Beka.
• ECKMANN, Janos (1984). “Memluk-Kıpçak Edebiyatı (Çev. Günay Karaağaç)”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. 85-99.
• e-DS= Türk Dil Kurumu (2022). Derleme Sözlüğü. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 17.01.2022)
• FAHİR, Süleyman (1979). Kudûrî Metin ve Tercümesi. İstanbul: Kit-San Neşriyat.
• HELMSDÖRFER, Georg (1832). Des Abul-Hassan Achmed Ben-Mohammed Koduri von Bagdad Moslemitisches Eherecht nach hanifitischen Grundsätzen. Frankfurt am Main.
• KALLEK, Cengiz, (2002). “Kudurî”. İslam Ansiklopedisi, 26, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 321-322.
• KÂTİP ÇELEBİ (2007). Keşfü’z-Zünûn (Çev. Rüştü Balcı). Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, C. IV.
• KİĀNİ, Tahir Mahmood (2010). The Mukhtaṣar of Imām Abū’l-Ḥusayn Aḥmad Ibn Muḥammad Ibn Aḥmad Ibn Ja’far Ibn Ḥamdān Al-Qudūrı̇̄. London: Ta-Ha Publishers.
• KORKMAZ, Zeynep (1968). “Eski Bir Kudurî Çevirisi”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar Birinci Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• KORKMAZ, Zeynep (1995). “Eski Anadolu Türkçesinde İmlâ-Fonoloji Bağlantısı Üzerine Notlar”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar Birinci Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu. 491-508.
• MANSUROĞLU, Mecdut (1998). “Eski Osmanlıca”. Tarihî Türk Şiveleri (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• MEHMED SÜREYYÂ (1998). “Veliyüddin (Velî) Paşa”. Sicilli Osmanî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye (Haz. Orhan Hülâgü, Mustafa Ekincikli, Hamdi Savaş), C. IV/II. İstanbul: Sebil Yayınevi.
• ÖZÇELİK, Sadettin (1997). Urfa Merkez Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ROSENMULLER, Ernst Frederich (1825). “Institutiones iuris Mohammedani circa bellum contra eos qui ab Islamo sunt alieni. E duobus al-Codurii codicibus nunc primum arabice edidit, Latine vertit, glossarium adiecit”. Analecta Arabica.
• SALAN, Erkan (2021). “Eski Anadolu Türkçesinde Tenvin”, Prof. Dr. Sadettin Özçelik Armağanı. Ankara: Gazi Kitabevi. 102-125.
• TARLAN, Ali Nihad (1970). Zâtî Dîvânı II. Cilt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• TULUM, M. Emir (2014). “Yenişehirli İzzet Dîvânı’na Dair”. TÜRÜK Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi. 2/3: 239-260.
• YAPICI, Ali İhsan (2021). “Karışık Lehçeli Eserlerde Kullanılan Farklı Bir Karşılaştırma Yapısı: {+dAn köre}”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. 25/3: 757-768.
• YAZAR, Sadık (2014). “Osmanlı Döneminde Fıkıh Sahasında Yapılmış Türkçe Tercümeler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 12/23: 49-166.