Lazca Söz Varlığında Türkçe Fiil Kopyaları

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 31, 237 - 257, 30.11.2022

Ayhan Bayrak

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1100456

Öz

Lazca, Türkiye’de ağırlıklı olarak Rize’nin doğu ilçelerinden başlamak üzere Gürcistan sınırına kadar olan bölgelerde konuşulan yerel bil dildir. Kafkas dilleri arasında gösterilen ve Türkçe gibi eklemeli diller grubunda yer alan Lazca UNESCO Dünya Tehlike Altındaki Diller Atlası’na göre yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bulunmaktadır. Lazca; Türkçe ile sıkı ilişkileri bulunan bir dildir, bu ilişki eski zamanlara kadar gider. Osmanlıların 15. yüzyılda Doğu Karadeniz bölgesini alması Lazca - Türkçe ilişkileri için bir dönüm noktası olmuştur. Bu tarihten sonra zamanla Türk kültürü bölgeye hâkim olamaya, Türkçe bölgede üst katman dili hâline gelmeye, Lazca konuşanlar Türkçeyi de kullanmaya başlamıştır. Bu durumun sonucu olarak Lazca söz varlığı da önemli ölçüde Türkçenin etkisi altına girmiştir. Türkçeden Lazcaya başta isimler olmak üzere sıfat, zarf, fiil gibi farklı türde sözcüklerle beraber anlamlar da kopyalanmıştır. Bu çalışmada Arhavi’nin Ortacalar köyünde konuşulan Lazcadaki Türkçe fiil kopyaları üzerinde durulmuştur. İnceleme ve araştırma sonucu obeceu (becermek), oçalişu (çalışmak), oduşunu (düşünmek), oǩisǩanu (kıskanmak) gibi dokuz fiilin kopyalandığı tespit edilmiştir. Bu fiillerin Lazca ses ve söyleyiş özelliklerine uyum gösterdiği, Lazca gramer kurallarına göre şekil aldığı görülmüştür. Bu durum Türkçenin Lazcaya gramatik etkisinin bulunmadığını, sadece söz varlığını etkilediğini göstermektedir. Söz varlığında görülen bu fiil kopyaları Lazca üzerindeki Türkçe etkinin derinliğini ve yoğunluğunu ortaya çıkarmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Lazca, Türkçe, dil ilişkileri, fiil kopyaları

Turkish Verb Copies in Laz Vocabulary

Öz

Laz is a local language spoken in Turkey, mainly in the eastern districts of Rize and in the regions up to the Georgian border. Laz language, which is shown among the Caucasian languages and included in the group of agglutinative languages such as Turkish, is in danger of extinction according to the UNESCO World Atlas of Languages in Danger. Laz is a language that has close relations with Turkish, this relationship goes back to ancient times. The Ottoman conquest of the Eastern Black Sea region in the 15th century was a turning point for Laz-Turkish relations. After this date, Turkish culture started to dominate the region, Turkish became adstratum in the region, and Laz speakers began to use Turkish. As a result of this situation, Laz vocabulary has also been under the influence of Turkish. Different types of words such as adjectives, adverbs, verbs and meanings were copied from Turkish to Laz. In this study, Turkish verb copies in Laz spoken in Ortacalar village of Arhavi are emphasized. As a result of the examination and research, it was determined that nine verbs such as obeceu (becermek), oçalişu (çalışmak), odusunu (düşünmek), oǩisǩanu (kıskanmak) were copied. It has been seen that these verbs are compatible with Laz sound and pronunciation features and take shape according to Laz grammar rules. This shows that Turkish does not have a grammatical effect on Laz language, it only affects the vocabulary. These verb copies seen in the vocabulary reveal the depth and intensity of the Turkish influence on Laz.

Anahtar Kelimeler

Laz, Turkish, language relations, verb copies

Kaynakça

• Referans1 Aksamaz, Ali İhsan (1995). Lazlar. Birikim Dergisi, 71/72, 128-138. https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-71-72-mart-nisan-1995/2270/lazlar/4980 (Erişim tarihi: 30.03.2022).
• Referans2 Arslan, Zehra; Usta, Yeliz (2014). Rize'de, Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Rus Donanmasının Faaliyetleri ve Göçmenlerin Durumu (1915-1917). Karadeniz İncelemeleri Dergisi: Yıl 9, Sayı 17, Güz 2014.
• Referans3 Benli, Faruk (2004). Lazuri - Turkili / Turkili- Lazuri Ansiklopedik Laksiyoni (Lazca - Türkçe / Türkçe - Lazca Ansiklopedik Sözlük. Yayına Haz. Mehmet Ölmez. İstanbul: Kebikeç.
• Referans4 Bucaklişi, İsmail Avcı; Uzunhasanoğlu, Hasan (1999). Lazuri - Turkuli Nenapuna / Lazca - Türkçe Sözlük. İstanbul: Akyüz.
• Referans5 Çağatay, İrfan (2017). Yeni Bilgiler Işığında İskender Chitaşi. Ogni, Sayı 7, ss. 7-13.
• Referans6 Devrişova, Nilüfer (2011). “Kırgızistan'da Yaşayan Sürgün Lazlar”. Bizim Ahıska Dergisi, Sayı: 22, ss.47-51. http://www.ahiska.org.tr/wp_pdf/sayi22/parcali/48_sayi22.pdf (Erişim tarihi: 30.03.2022).
• Referans7 e- IAWLD = unesco (2022). “Interactive Atlas of the World’s Languages in Danger” http://www.unesco.org/languages-atlas/index.php?hl=en&page=atlasmap (Erişim Tarihi: 30.03.2022).
• Referans8 e- TNS = Wikipedia (2022). “ Türkiye Nüfus Sayımı”. https://tr.wikipedia.org/wiki/1965_T%C3%BCrkiye_n%C3%BCfus_say%C4%B1m%C4%B1 (Erişim tarihi: 30.03.2022).
• Referans9 e-AWLD = unesdoc.unesco (2022). “Atlas of the World’s Languages in Danger”. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000187026/PDF/187026eng.pdf.multi (Erişim Tarihi: 30.03.2022).
• Referans10 Eker, Süer (2019). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker. 12. Baskı.
• Referans11 Erten, Metin (2000). Lazca - Türkçe Türkçe - Lazca Sözlük. (İstanbul): Anahtar Kitaplar.
• Referans12 e-WL= Wikipedia (2022). “Lazca”. https://tr.wikipedia.org/wiki/Lazca (Erişim Tarihi: 30.03.2022).
• Referans13 Gökdağ, Bilgehan Atsız (2011). Doğu Karadeniz’de Konuşulan Diller ve Türkçe ile Etkileşimleri. Karadeniz Araştırmaları, Güz 2011, Sayı 31, 111-134.
• Referans14 Güzel, Hasan (2017). Dolgancadaki Moğolca Biçimbirimler. Türkbilig 2017/34: 77-88. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/991293 ( Erişim tarihi: 30.03.2022).
• Referans15 İmer, Kâmile; Kocaman, Ahmet; Özsoy, Sumru A. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Referans16 Johanson, Lars (2014). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. Çev. Nurettin Demir. Ankara: TDK. 2. Baskı.
• Referans17 Kojima, Gôichi; Bucaklişi, İsmail Avcı (2003). Lazca Gramer / Lazuri Grameri / Laz Grammar. İstanbul: Chiviyazıları.
• Referans18 Kutscher, Silvia (2008). The language of the Laz in Turkey: Contact-induced change or gradual language loss? Turkic Languages 12, 82-102.
• Referans19 Kuyumcu, Osman (2015). Lazcada Fiil Çatıları (Geniş / Şimdiki zaman-Ğvandi). İstanbul: Laz Kültür Derneği.
• Referans20 Lazca Dilbilgisi (2006). Arhavi Ağzı Lazca Dilbilgisi. Ankara: Arhavililer Vakfı.
• Referans21 Şendeniz, Özlem (2019). Sanal Mekânda Araçsallaştırılmış Kimlik ve Bellek: Lazca Örneği. Doktora tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Siyaset Bilimi Bilim Dalı, Ankara. https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/68598/586798.pdf?sequence=1&isAllowed=y (Erişim tarihi: 30.03.2022).
• Referans22 Yaman, Hanife (2019). Lazca Ürünler ve Lazca Üzerine Yapılan Çalışmalar Bibliyografyası. TDD/JofEL Yaz/Summer 2019/15 • Tehlikedeki Diller Dergisi/Journal of Endangered Languages. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/778613 (Erişim tarihi: 30.03.2022).