Harezm Türkçesindeki Pekiştirme Enklitikleri

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 31, 215 - 235, 30.11.2022

Güllü Özdemir

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1111636

Öz

Klitik, kelime ile ek arasında davranış sergileyen ögeler için kullanılan bir terimdir. Müstakil bir kelimenin fonolojik formuna sahip olan klitikler kendilerinden önceki unsura fonolojik olarak bağlı bulunabilecekleri gibi kendilerinden sonraki unsura da bağlı olabilirler. Söz konusu klitikler Türkçenin yapısı gereği kendilerinden önceki unsura bağlanırlar ve bu sebeple enklitik olarak adlandırılırlar.
Bu çalışmada öncelikle klitik ve enklitik kavramlarından bahsedilip, konu ile ilgili yapılan çalışmalara değinildi. Ardından Harezm Türkçesi metinlerindeki pekiştirme enklitikleri tespit edilip incelenmeye çalışıldı ve çalışma neticesinde elde edilen bilgiler sonuç kısmında belirtildi.

Anahtar Kelimeler

Harezm Türkçesi, Klitik, Enklitik, Pekiştirme

Reinforcement Enclitics In Khorezmian Turkish

Öz

Clitic is a term used for elements that exhibit behavior between the word and affix. Clitics which have the phonological form of a individual word can be phonologically connected to the element before them as well as the element that follows them. The clitics are linked to the preceding element due to the structure of Turkish and fort his reason they are called enclitic.
In this study, first of all, the concepts of clitic and enclitic are mentioned and the studies in this subject are emphasized. After that reinforcement enclitics in Khorezmian Turkish texts were determined and analyzed and obtained information was stated in the conclusion part.

Anahtar Kelimeler

Khorezmian Turkish, Clitic, Enclitic, Reinforcement

Kaynakça

• ALYILMAZ, Cengiz (1994). Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi. Erzurum: Atatürk Üniveristesi Yayını.
• ARAT, Reşit Rahmeti (2006). Atebetü’l-Hakayık. Ankara: TDK Yay.
• ATA, Aysu (1997). Kısasü'l-Enbiyâ I (Giriş-Metin-Tıpkıbasım). Ankara: TDK Yay. ATALAY, Besim (1986). Divânü Lûgatiˈt-Türk Tercmesi I-II-III. Ankara: TDK Yay.
• BULUÇ, Saadettin (1963). “Behçetü'l-Hadâik fî Mevʿizeti'l-Halâik’ten Derlenmiş Koşuklar”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 11: 161-201.
• CLAUSON, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. London: Oxford University Press.
• ÇAĞATAY, Saadet (1963). “Türkçede ki>erki”. TDAY-Belleten: 245-250.
• DENY, Jean (1941). Türk Dili Grameri (Çev. Ali U. Elöve). İstanbul: Maarif Matbaası.
• ECKMANN, Janos (2004). Nehcüˈl-Ferâdîs (Yayımlayanlar: Semih TEZCAN, Hamza ZÜLFİKAR). Ankara: TDK Yay.
• ECKMANN, Janos (2011). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar (Haz.:Osman Fikri SERTKAYA). Ankara: TDK Yay.
• EMRE, Ahmet Cevat (1945). Türk Dilbilgisi. Ankara: TDK Yay.
• ELÖVE, Ali Ulvi (1958). “da/de Üzerine Bazı Düşünceler”. Türk Dili, VII: 454-457.
• ERASLAN, Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yay.
• ERCİLASUN, Ahmet B. (2008). “La Enklitiği ve Türkçede Bir ‘Pekiştirme Enkilitiği’ Teorisi”. Dil Araştırmaları Dergisi, 2: 35-56.
• ERDAL, Marcel (2000), “Clitics in Turkish”. Studies on Turkish and Turkic Languages, Proceeding of the Ninth International Conference on Turkish Linguistics. 12-14 August 1998. Wiesbaden. (Edt. Aslı Göksel - Celia Kerslake). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 41-48.
• ERGİN, Muharrem (1980). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• GABAIN, A. Von (2007). Eski Türkçenin Grameri (Çev.:Mehmet AKALIN). Ankara: TDK Yay.
• GÜL, Meltem (2015). “Kutadgu Bilig’de Enklitik Edatları”. The Journal of Academic Social Science Studies, 34: 403-416.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2000). Kutb’un Hüsrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri. Ankara: TDK Yay.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2008). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yay.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2015). Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• İPEK, Birol (2009a). Türkçede Pekiştirme Edatları. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• İPEK, Birol (2009b). “Divânü Lûgatiˈt-Türk’te Geçen Enkilitik Edatları”. Turkish Studies, 4/3: 1199-1212.
• KOCA, Selcen (2018). Tarihî Türk Lehçelerinde Klitikler (8-15. Yüzyıl). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• KORKMAZ, Zeynep (2005). “Türkçede oḳ/ök Pekiştirme (İntensivum) Edatı Üzerine”. Türk Dili Üzerine Araştırmalar-I. Ankara: TDK Yay., 98-109.
• KORKMAZ, Zeynep (2005). “Türkiye Türkçesinin ki Bağlacı İle ki Şüphe Edatı Arasındaki Yapı ve Görev Ayrılığı”. Türk Dili Üzerine Araştırmalar-I. Ankara: TDK Yay., 620-624.
• KORKMAZ, Zeynep (2011). Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları. Ankara: TDK Yay.
• MANSUROĞLU, Mecdut (1998). “Karahanlıca”, Tarihî Türk Şiveleri (Edt. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 133-171.
• ÖNER, Mustafa (2018). “Türkçede Eş Sesli Son Çekim Edatı bile ve Kuvvetlendirme Edatı bile”. Dil Araştırmaları Dergisi: 7-21.
• ÖNLER, Zafer (1996). “Türkçede –La Zarf Eki”. Uluslararası Türk Dili Kongresi Bildirileri. Ankara: TDK Yay., 9-15.
• ÖZKAN, Mustafa (2007). “Eski Türkiye Türkçesinde ki/kim Bağlaçlarının Kullanılışı Üzerine”. IV. Uluslar arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II. Ankara. TDK Yay., 1405-1416.
• ÖZMEN, Mehmet (1987). “Da/de Bağlama ve Kuvvetlendirme Edatının Türeyişi”. Selçuk Üniv. Fen-Edebiyat Fak. Dergisi, 4: 73-79.
• SARI, Mustafa (2010). “Karışık Dilli Eserlerde Kelime > Enklitik > Ek Sürecinde Bir Biçim Birimi: -dAvUK/-dAyUK”. Turkish Studies, 5/1: 594-615.
• SERTKAYA, Osman F. (1972). “Harezmî’nin Muhabbet-nâme’sinin İki Yeni Yazma Nüshası Üzerine”. Türkiyat Mecmuası, 7: 185-207.
• TEKİN, Şinasi (1974). “1343 Tarihli Bir Eski Anadolu Türkçesi Metni ve Türk Dili Tarihinde Olga-Bolga Sorunu”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 21: 59-157.
• TEKİN, Talat (1958). “da/de Bağlayıcısının Türeyişi”. Türk Dili, 78: 276-277.
• TEKİN, Talat (2003). Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi:9.
• TEMİR, Ahmet (1948). “Uygurca Yme Sözü Hakkında”. TDAY Belleten, 12-13: 33-40.
• TRASK, R.L. (1993). A Dictionary of Grammatical Terms in Linguistics. London: Routledge.
• TOPARLI, Recep; ARGUNŞAH, Mustafa (2018). Muˊînüˈl-Mürîd. Ankara: TDK Yayınları.
• TULUM, Mertol (1980). “La/Le Ekine Dair”. III. Milli Türkoloji Kongresi. 6-10 Ekim 1980. İstanbul: 157-164.
• ÜSTÜNER, Ahat (2000). “Türkçedeki +-A Pekiştirme Ekinin Türkiye Türkçesi Ağızlarında Kullanılışı”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1: 189-206.
• ÜSTÜNER, Ahat (2003). Türkçede Pekiştirme. Elazığ: Fırat Üniversitesi Basımevi.
• VARDAR, Berke (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• YILDIZ, Osman (2008). Yûsuf u Zelîhâ (Destân-ı Yûsuf): Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• YÜCE, Nuri (2014). Mukaddimetüˈl-Edeb. Ankara: TDK. Yayınları.