The Role and Importance of Khwarezmi's Muhabbet-nâme in the History of the Turkish Language

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 34, 43 - 58, 31.05.2024

Yaşar Şimşek

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1400043

Öz

Muhabbet-nâme, a poetic work, was written by Harezmî in 1353. We have no information about the author other than that he was from Harezm, since he used the pseudonym Harezmî (Thanks Yüksekkaya 2011: 116). It is understood from the Persian story at the end of Muhabbet-nâme that the poet came to the Golden Horde from Khwarezm, spent the winter in the palace of Muhammed Hâce Beg, who governed the province of Sıgnak on behalf of the Golden Horde at that time, and wrote the work in question.

Anahtar Kelimeler

Khrarezm Turkish, Chgatay Turkish, Harezmi, Muhabbet-name, Kipchak Turkish

Hârezmî’nin Muhabbet-nâme’sinin Türk Dili Tarihindeki Yeri

Öz

Manzum bir eser olan Muhabbet-nâme, Harezmî tarafından 1353’te kaleme alınmıştır. Müellifi hakkında Harezmî mahlasını kullandığına göre Harezmli olduğu dışında hiçbir bilgimiz bulunmamaktadır (Sağol Yüksekkaya 2011: 116). Muhabbet-nâme’nin sonundaki Farsça hikâyeden şairin Harezm’den Altın Ordu’ya geldiği, o devirde Altın Ordu adına Sıgnak eyaletini idare eden Muhammed Hâce Beg’in isteği üzerine kışı onun sarayında geçirdiği ve söz konusu eseri yazdığı anlaşılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Harezmi, Muhabbet-name, Harezm Türkçesi, Kıpçak Türkçesi, Çağatay Türkçesi

Kaynakça

• AKAR, Ali (2005). Türk Dili Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ARGUNŞAH, Mustafa (2021). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit.
• ARGUNŞAH, Mustafa; GÜNER Galip (2022). Codex Cumanicus. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ATA, A. (2019). Rabġūzī Ḳıṣāṣü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları) Giriş – Metin – Dizin. II Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ATA, Aysu (2016). Çağatay Türkçesinin İlk Devresi Harezm-Altın Ordu Türkçesi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1972). Türk Dili Tarihi. İstanbul: Enderun.
• CLAUSON, Gerard (1928). “A Hitherto Unknown Turkish Manuscript in Uighur Chracters.” Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. 1: 99-130.
• ECKMANN, Janos (1979). “Harezm Türkçesi.” Tarihi Türk Şiveleri. Ankara: Sevinç Matbaası.
• ECKMANN, János (2012). Çağatayca El Kitabı. (çev. Günay Karaağaç). İstanbul: Kesit.
• ERASLAN, Kemal (1999). Mevlâna Sekkâkî Divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (2012). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican; AKKOYUNLU, Ziyat (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ERDEM UÇAR, Filiz Meltem (2022). Gedâyî Dîvân (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• EREN, Hasan (2020). Eren Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (ETDES). (haz. Şükrü Halûk Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• GANDJEÏ, Tourkhan (1958-1959). “Il Muhabbat-nāma” di Horazmī” Annali dell’ Istituto Universitario Orientale di Napoli. Nuova Serie, volume VII; “Il lessico del “Muhabbat-nāma”. Annali dell’ Istituto Universitario Orientale di Napoli. Nuova Serie, volume VIII. Tipografia del Senato, del dott. Bardi. Roma.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (2000). Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• KAÇALİN, Mustafa Sinan (2011). Niyāzi Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar el-Luġātu’n-Nevā’iyye ve’l-İstişhādātu’l-Caġātā’iyye. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• KARAAĞAÇ, Günay (1997). Lutfî Divanı Giriş – Metin – Dizin – Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• KARAÖRS, Metin (2016). ‘Alī Şīr Nevāyī Nevādirü’ş-Şebāb. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• KARASOY, Yakup (1998). Şiban Han Dîvânı (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasımlar). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• KÖPRÜLÜ, Fuat (1945). “Çağatay Edebiyatı.” İslam Ansiklopedisi, C III.
• KUT, Günay (2003). ‘Alī Şīr Nevāyī Ġarā’ibü’ṣ-Ṣıġār İnceleme-Karşılaştırmalı Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• MERT, A. (2023). Uygur Harfli Mi’râc-nâme Giriş – Metin – Aktarma – Dizinler – Tıpkıbasımlar. Konya: Palet.
• NADJİPA, Emir Nadjip (1961). Horezmi, Muhabbat-nama. İzdanie, teksta, transkripsiya, perevod i issledovanie. Moskva.
• Nehcü’l-Ferādīs Uştmahlarnıng Açuq Yolı (Cennetlerin Açık Yolu). Mahmūd bin ‘Alī. (Tıpkıbasım ve çeviriyazı János Eckmann), (Yayımlayanlar Semih Tezcan – Hamza Zülfikar), (Dizin-Sözlük Aysu Ata). (2014). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ÖLMEZ, Zühal (2020). Ebulgazi Bahadır Han Şecere-yi Terākime. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• SAĞOL YÜKSEKKAYA, Gülden (2011). “Harezm Türkçesi.” Karahanlıca Harezmce Kıpçakça Dersleri. İstanbul: Kesit.
• SAĞOL, Gülden (2002). “Harezm Türkçesi ve Harezm Türkçesi ile Basılan Eserler.” Türkler. C. V. Ankara: Yeni Türkiye: 804-813.
• SERTKAYA, Osman Fikri (1972). “Horezmî’nin Muhabbet-nâme’sinin İki Yeni Yazma Nüshası Üzerine.” Türkiyat Mecmuası, 17: 185-207.
• ŞÇERBAK, Aleksandr Mihayloviç (1959). Oguz-nāme, Muhabbat-nāme. Pamyatniki drevne uygurskoy i staro uzbekskoy pis’mennosti. Moskva.
• ŞİMŞEK, Yaşar (2019). Harezm Türkçesi Kur’ân Tercümesi (Meşhed Nüshası [293. No.], Giriş-İnceleme-Metin-Dizin. II Cilt. Ankara: Akçağ.
• ŞİMŞEK, Yaşar; KAYNAK, Filiz (2023). “Harezm Türkçesinden Çağatay Türkçesine Geçiş.” Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 12/4: 1538-1571.
• TOPRAK, Funda (2005). Harezm Türkçesinde Fiil. Ankara.
• TÖREN, Hatice (2001). Alî Şîr Nevâyî Sedd-i İskenderî (İnceleme-Metin). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• TÜRKMEN, Leyla (1969). Hvārezmī Muhabbet-nāme. Mezuniyet Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü. Tez No. 5779.
• YÜCE, Nuri (2002). “Hârizm Türkçesi.” Türkler. C. V. Ankara: Yeni Türkiye: 793-803.