Vocative Features of Zoonymic Lexicon ın Azerbaijani

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 35, 243 - 258, 10.11.2024

Turanə Zeynalova

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1427618

Öz

Zoonymic units are one of the word groups that differ in their specificity in the lexical system of the language. The figurative meaning of a part of zoonymic lexicon is much stronger than its nominative meaning, and words belonging to this semantic field participate in the formation of expressions of various nature, acting in a certain stylistic position as a language fact. The article deals with the role of animal and bird names in the Azerbaijani language in the formation of application forms, vocatives as emotional-evaluative lexical units, as well as their apelitical and aesthetic task.
The connotation of zoonymic lexicon in both positive and negative semantics contributes to their elaboration in different stylistic purposes in the language. So, some zoonymic units are involved in the creation of situational vocatives. Depending on the attitude of the speaker to the addressee, the purpose of the appeal, situational vocatives have different lexical meaning and are expressed in different words and combinations. Situational vocatives are lexical units that have a seperate nominative meaning. However, with the help of grammatical suffixes and intonation, these words become situatively vocative in the text.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijani, animal names, vocative words, metaphor.

Azerbaycan Türkçesinde Hayvan Adları (zoonim) Sözlerinin Vokatif Özellikleri

Öz

Dilin sözlük sisteminde farklılığı ile bilinen söz gruplarından biri de hayvan adları birleşimlerdir. Hayvan adları sözlerinin bir kısmının mecazi anlamı yalın haline nazaran kısmen daha baskındır ve bu anlamsal alana ait sözler bir dil olayı olarak üslup yönünden belirli yerlerde çeşitli ifadelerin biçimlenmesine hizmet eder. Azerbaycan Türkçesi’nde hayvan adlarının metafor anlam kazanarak vokatif (Vokatif durum ismin hallerinden biri olup Türkçede yoktur. İnsan, hayvan veya herhangi bir eşyaya hitap ederken kullanılır ve bir noktada ünlem karakterlidir. Örnek: Gelme Hüseyin! Hüseyin burada vokatif durumdadır.) fonksiyonu icra etmesi ve konunun araştırılması makalenin bilimsel yeniliği olarak kabul edilmelidir. Makalede hem de vokatifler konusunda dile getirilen teorik düşünceler de yer almıştır.
Hayvan adlarının olumsuz ve olumlu anlamda çağırışımı onların üslup yönünden dilde çeşitli gayelerle kullanılmasına yardım eder. Bazı hayvan adları vokatiflerin durumlarını belirler. Konuşan şahsın karşı tarafa olan tavrından, hitabın gayesine uygun olarak vokatifler renkli sözlüksel anlam taşır ve çeşitli sözler, bileşik ifadelerle dile getirilir. Durum bildiren vokatifler kendiliğinden yalın (nominatif) anlam içeren söz öbeklerdir, ancak bu sözler ekler ve ifade yardımı ile metinde durumsal olarak vokatif özelliği kazanır.
Makalede Azerbaycan Türkçesi’ndeki hayvan ve kuş adlarının duygusal belirleyici söz öbekleri olarak seslenme biçimlerinin vokatiflerin oluşmasında oynadığı rol, diğer taraftan hitap ve estetik görev yüklenmesi üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Türkçesi, hayvan adları, vokatif, metafor.

Kaynakça

• ABBASƏLİYEVA, Ruxsarə (2018). Dildə ekspressivlik və emosionallığın verbal və qeyri- verbal ifadə vasitələri. Bakı: CBS Polygraphic Production.
• ABDULLAYEV, Sərxan (2013). Qeyri-səlis dilçilik təcrübəsi. Bakı: Victory.
• ABDULLAYEVA, İlahə (2012). Müasir ingilis və Azərbaycan dilində müraciət bildirən sözlərin praqmatik xüsusiyyətləri, filol. üzrə fəls. d-ru e. dər. al. üçün təq. ed. dis. Bakı: Azərbaycan Dillər Universiteti.
• ADİLOV, Musa (2019). Azərbaycan dilində təqlidi sözlər. Bakı: Elm və təhsil.
• ADİLOV, Musa; VERDİYEVA, Zenfira; AĞAYEVA, Firəngiz (2019), Azərbaycan dilinin semasiologiyası. Bakı: Elm.
• AĞAYEVA, Firəngiz (1983). Azərbaycan danışıq dilində nominativ konstruksiyalar. Bakı: ADU.
• ANAR (2003a). Əsərlər. Bakı: Nurlan.
• CABBARLI, Cəfər (2005b). Seçilmiş əsərləri. Bakı: Şərq-Qərb.
• CABBARLI, Cəfər (2005ç). Seçilmiş əsərləri. Bakı: Şərq-Qərb.
• CAVİD, Hüseyn (2005b). Seçilmiş əsərləri. Bakı: Lider.
• CAVİD, Hüseyn (2005c). Seçilmiş əsərləri. Bakı: Lider.
• CAVİD, Hüseyn (2005ç). Seçilmiş əsərləri. Bakı: Lider.
• DEMİRBAŞ, Merve (2017). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Seslenme Sözleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(4), 2154-2181.
• DOĞRU, Fatih (2018). Seslenme Sözleri ve Genel Türkçe Sözlüklerdeki Görünümü, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Haziran 19(1), 135-150
• ƏZİZOV, Elbrus (2016). Azərbaycan dilinin tarixi dialektologiyası: Dialekt sisteminin təşəkkülü və inkişafı. Bakı: Elm və təhsil..
• HACIBƏYLİ, Üzeyir (2005a). Seçilmiş əsərləri. Bakı: Şərq-Qərb.
• HACIYEV, Kamal (1999). Azərbaycan dilində xüsusi nitq hissələri. Bakı: Çaşıoğlu.
• HACIYEV, Kamal (2005). Azərbaycan dilində nida. Bakı: Nurlan.
• HACIYEVA, Nərgiz (2007). Azərbaycan dilində vokativlər. Bakı: MBM nəşriyyatı.
• HƏSƏNOV, Həsrət (1988). Müasir Azərbaycan dilinin leksikası. Bakı: Maarif nəşriyyatı.
• İMADӘDDİN Nəsimi (2004). Seçilmiş əsərləri. Bakı: Lider.
• Kitabi-Dədə Qorqud, (Əsil və sadələşdirilmiş mətnlər) (2004). Tərtib edən: S.Əlizadə. Bakı: Öndər.
• GENCAY, Naziyet (2012). Kuzey Kıbrıs Türk Ağızlarında Kalıp Sözler, Doğu Akdeniz Üniversitesi Lisansüstü Eğitim, Öğretim ve Araştırma Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazimağusa, Kuzey Kıbrıs.
• LEECH, G. (1999). ‘The distribution and function of vocatives in American and British English conversation’. In H. Hasselgard and S. Oksefjell (eds.), Out of corpus. Amsterdam: Rodopi, 107-118.
• MAHMUD Kaşğari (2006a). Divanü lüğat-it-türk. Tərt.ed.: Ramiz Əsgər, Bakı: Ozan.
• MAHMUD Kaşğari (2006b). Divanü lüğat-it-türk. Tərt.ed.: Ramiz Əsgər, Bakı: Ozan.
• MAHMUD Kaşğari (2006c). Divanü lüğat-it-türk. Tərt.ed.: Ramiz Əsgər, Bakı: Ozan.
• MƏHƏRRƏMLİ, Qulu; İSMAYILOV, Rafiq (2018). Azərbaycan dilinin frazeologiya lüğəti. Bakı: Altun kitab.
• MƏMMƏDLİ, Firuzə (2004). Sеçilmiş əsərləri. Bakı: Nurlan.
• MİCHAEL, J.Mc Carthy; ANNE O’Keeffe “What's in a Name?”: Vocatives in Casual Conversations and Radio Phone-in Calls https://core.ac.uk/download/pdf/47242635.pdf.(Erişim tarihi: 10.01.2024)
• MUŞKİNOVA, E.N. (2001). Zoometafora v yazıkovoy kartine mira russkoqo i anqliyskoqo yazıkov, İzvestiya vısşıx uçebnıx zavedeniy. Povoljskiy reqion. Qumanitarnıy nauki, №4 (20), c. 114-120.
• PAŞAYEV, Mir Cəlal (2005). Seçilmiş əsərləri. Bakı: Şərq-Qərb.
• POTSELUYEVSKİ, A.P. (1944). K voprosu o drevneyşem tipe zvukovoy reçi. Aşxabad.
• QURBANOV, Afad (2019). Ümumi dilçilik. Bakı.
• SEYİDOV, Yusif (2006). Azərbaycan dilinin qrammatikası. Morfologiya. Bakı: Bakı Universiteti nəşriyyatı.
• VƏZİROV, Nəcəf bəy (2005). Əsərləri. Bakı: Şərq-Qərb.
• VURĞUN, Səməd (2005ç). Seçilmiş əsərləri. Bakı: Şərq-Qərb.
• XƏLİLOV, Buludxan (2016). Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası. Bakı: Papirus NP nəşriyyatı.
• ZWİCKY, A.M., (1974). ‘Hey whatsyourname!’. Chicago linguistic society, 10: 787-801.https://web.stanford.edu/~zwicky/hey-whatsyourname.pdf. (Erişim tarihi:12.01.2024).