Fuzûlî’nin Duygu Ülkesi: Leylâ ve Mecnûn’da Duygu Mekândır Metaforu

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 35, 181 - 202, 10.11.2024

Çağla Barikan Topçu

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1455379

Öz

İnsanın dünyayı algılama şekli ve düşünme yetisinin dilsel ifadedeki soyut şeması olan kavram ve kavram sisteminin temelinde yer alan metafor, bilişsel dil biliminin üzerinde durduğu araştırma konularından biridir. Dil göstergesinin gösterilen yönünü işaretleyen kavram, gösterenin varoluş bağını nedensizlik ilkesiyle taşıyan görünmez parçadır. Bu görünmez yönüyle de dildeki anlam alanlarının gizemli yolculuğunu başlatır. Bu bağlamda, Türkçenin anlam dünyasını aydınlatabilecek bir bakış açısı, kavram ve “kavramların sorunu” olan metafor çalışmalarını zorunlu kılar.
Türk edebiyatının önde gelen sanatçılarından biri olan Fuzûlî, lirizmi doruklara çıkaran duygu yüklü bir şairdir. Leylâ ve Mecnûn mesnevisiyle Arap, Fars ve Urdu edebiyatının da kaynakları arasında gösterilen ünlü hikâyenin Türk edebiyatındaki en güzel örneğini veren şairin aşk kavramının yanında pek çok duyguyu metaforik bir düzlemde dile getirdiği gözlemlenmiştir. Bu doğrultuda sanatçının Leylâ ve Mecnûn’da çizdiği duygu haritasında mekân kavramına sık başvurarak âdeta bir duygu ülkesi kurduğu tespit edilmiştir. Bu çalışmada mekân kavramının Türkçenin metaforik duygu dilinin kaynak etki alanlarından biri olduğu önerilecek, Fuzûlî’nin sözü edilen eserinde duygu kavramlarını mekân aracılığıyla nasıl kavramsallaştırdığı üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fuzûlî, Leylâ ve Mecnûn, metafor, duygu metaforu, mekân

Teşekkür

Teşekkürler.

Fuzûlî’s Country of Emotion: The Metaphor of Emotion is Space in Leylâ ve Mecnûn

Öz

Metaphor, which is the basis of the concept and concept system, which is the abstract scheme of the human way of perceiving the world and the ability to think in linguistic expression, is one of the research topics that cognitive linguistics focuses on. The concept that marks the signified aspect of the language sign is the invisible part that carries the bond of existence of the signifier with the principle of causality. With this invisible aspect, it begins the mysterious journey of the semantic fields in language. In this context, a perspective that can illuminate the semantic world of Turkish necessitates the study of concepts and metaphors, which is the “problem of concepts”.
Fuzuli, one of the leading artists of Turkish literature, is an emotional poet who takes lyricism to its peak. It has been observed that the poet, who gives the best example in Turkish literature of the famous story, which is among the sources of Arabic, Persian and Urdu literature with his work titled Leyla ve Mecnun, expresses many emotions in a metaphorical manner, as well as the concept of love. In this context, it has been determined that the artist created a country of emotions by frequently resorting to the concept of space in the emotional map he drew in Leyla ve Mecnun. In this study, it will be suggested that the concept of space is one of the source domains of the metaphorical emotion language of Turkish, and it will be emphasized how Fuzuli conceptualizes the concepts of emotion through space in the mentioned work.

Anahtar Kelimeler

Fuzuli, Leyla ve Mecnun, metaphor, metaphor of emotion, space

Kaynakça

• ADIGÜZEL, M(uhammet) Fatih; AKSAN, Yeşim (2023). “Türkçe Korku Deyimlerinde Metafor ve Metonimi İzleri”. Kavramsal Metafor ve Metonimi Üzerine Uygulamalar. (Haz. Yeşim Aksan, Elif Arıca Akkök, Mustafa Aksan). Mersin: Toros Üniversitesi.
• AKSAN, Doğan (2020). Anlambilim Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Bilgi.
• AKSAN, Mustafa (2011). “Metaphors of Anger: An Outline of A Cultural Model”. Dil ve Edebiyat Dergisi, 3/1: 31-67.
• ARICA AKKÖK, Elif (2017). “Turkish Metaphors of Anger”. DTCF Dergisi, 57/1: 302-326.
• BACHELARD, Gaston (2018). Mekânın Poetikası (Çev. Alp Tümertekin). İstanbul: İthaki.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (2015). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın.
• DİNÇER, Aslıhan (2017). “Korku: Dili, Kavramlaşması, Kültürel Boyutu”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6/2: 769-798.
• DOĞAN, Muhammed Nur (2006). Fuzulî Leylâ ve Mecnun Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar. İstanbul: Yapı Kredi.
• e-GTS = Türk Dil Kurumu (2024). Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 01.03.2024)
• e-SŞH = Sakarya Şehir Hafızası (2024). https://sehirhafizasi.sakarya.edu.tr/?page_id=13276 (Erişim Tarihi: 02.05.2024)
• e-T = Tureng (2024). The Multilingual Dictionary. https://tureng.com/tr/turkce-ingilizce (Erişim Tarihi: 02.05.2024).
• KARAHAN, Abdülkadir (1996). “Fuzûlî”. İslâm Ansiklopedisi, 13, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 240-246.
• KOCATÜRK, Vasfi Mahir (2016). Büyük Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: İKÜ.
• KÖVECSES, Zoltán (2004). Metaphor and Emotion Language, Culture, and Body in Human Feeling. Cambridge: Cambridge University.
• LAKOFF, George; JOHNSON, Mark (2022). Metaforlar Hayat, Anlam ve Dil (Çev. Gökhan Yavuz Demir). İstanbul: Minotor.
• ÖZKARA, Rabia Derya (2022). “Fuzûlî’nin Leyla ve Mecnun’unda ‘Gam’”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 11/33: 641-661.
• PALA, İskender (2003). “Leylâ ve Mecnûn”. İslâm Ansiklopedisi, 27, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 161.
• PALA, İskender (2008). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı.
• SMITH, Tiffany Watt (2022). Duygular Sözlüğü Acımadan Zevklenmeye (Çev. Hale Şirin). İstanbul: Kolektif.
• TURNER, Mark (1987). Death is The Mother of Beauty Mind, Metaphor, Criticism. Chicago: The University of Chicago Press.
• UÇAN EKE, Nagehan (2017). Klâsik Türk Edebiyatında Metaforik Üslûp. Ankara: Akçağ