Armenian-Kipchak language in the 15th-17th centuries in the light of contemporaries

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 35, 295 - 312, 10.11.2024

Çevirmen: Musa Salan

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1566332

Öz

Although it is a non-linguistic subject, the question of whose language Armeno-Kipchak is has always been the focus of this field. Some researchers have tried to reveal whether this language belongs to Armenians or Tatars through linguistic data from written sources. However, linguistic data has not been definitive evidence in answering this question. This study by Yaroslav Dashkevich shares with the reader the data obtained from memoirs, travelogue narratives and records written by Armenians and non-Armenian nations between the 15th and 17th centuries and offers observations on who the speakers of Armeno-Kipchak are.

Anahtar Kelimeler

Armeno-Kipchak language, Kipchak in Armenian script, Cuman Turkic, Armenian colony of Polish Kingdom, Polovtsy, ethnic affiliation and language

Çağdaşlarının Tanıklığında XV-XVII. Yüzyıllar Arasındaki Ermeni-Kıpçakça

Öz

Dil dışı bir konu olmakla birlikte Ermeni harfli Kıpçak Türkçesinin kimin dili olduğu konusu her zaman bu sahanın ilgi odağı olmuştur. Bazı araştırmacılar, bu dilin Ermenilere mi yoksa Tatarlara mı ait olduğunu yazılı kaynaklar üzerinden dilsel verilerle ortaya koymaya çalışmışlardır. Bununla birlikte dilsel veriler bu sorunun cevabını verme konusunda nihai kanıtlar olamamıştır. Yaroslav Daşkeviç’in bu çalışması, Ermeniler ve Ermeni haricindeki milletlerin XV-XVII. yüzyıllar arasında kaleme aldığı hatırat, seyahatname türündeki anlatılar ve kayıtlardan elde edilen verileri okurla paylaşarak Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi konuşurlarının kim olduğuna dair gözlemler sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ermeni harfli Kıpçakça, Kıpçak Türkçesi, Ermeni-Kıpçakça, Kuman Türkçesi, Polovetsler, etnik aidiyet ve dil, Lehistan Krallığındaki Ermeni cemaati

Kaynakça

• ALNPEKİUS, Joannes (1930). “Topographia civitatis Leopolitanae”. Jan Alnpek i jego “Opis miasta Lwowa” z początku XVII w. Lwow.
• ANONİM (1950). Novgorodskaya letopis’ starşego i mladşego izvodov (pod. red. A. N. Nasonova). Moskva: Leningrad.
• BİSCHOFF, Ferdinand (1864). Urkunden zur Geschichte der Armenier in Lemberg. Wien: K. k. Hof-und Staatsdr.
• BJŞKEANC, M. (1830). Çanaparhordutiwn i Lehastan. Venetik.
• BOTERO, Giovanni (1640). Relationi universali: divise in quattro parti. Venetia.
• CELLARİUS, Andreas (1659). Regni poloniae, magnique ducatus Lituaniae. Omniumque regionum iuri Polonico subjectorum. Novissima descriptio. Amstelodami: apud Aegidium Janssonium Valkenier.
• CİAMPİ, Sebastiano (1834). Bibliografia Critica delle antiche reciproche Corrispondenze: politiche, ecclesiastiche, etc., dell’Italia, colla Russia, colla Polonia ed altre parti settentrionali. 2, Firenze.
• CÜVEYNİ, İ. (1941). “İz ‘istorii zavoyevaniya mira’”. Sbornik materialov, otnosyaşçihsya k istorii Zolotoy Ordı, 2, Moskva: Leningrad.
• DAŞKEVİÇ, Y. R. (1977). “Lvоvskiе аrmyanо-kıpçаkskiе dоkumеntı XVI-XVII vv. kаk istоriçеskiy istоçnik”. İstоrikо-filоlоğiçеskiy jurnаl, 2.
• DAŞKEVİÇ, Y. R. (1979). “Аrmyanо-kıpçаkskiy yazık. Bibliоgrаfiya litеrаturı 1802-1977”. Rocznik Orientalistyczny 40/2.
• DAŞKEVİÇ, Y. R., ve E. Tryjarski. (1970). Armyano-kıpçakskie predbraçnıye dogovorı iz Lvova (1598-1638 gg.), 33/2.
• DAŞKEVİÇ, Y. R., ve E. Tryjarski (1974). “Armyano-kıpçakskie dolgovıye obyazatel’stva iz Edirne (1609 g.) i L’vova (1615 g.)”. Rocznik Orientalistyczny 37/1.
• DE VİCTORİA, Paschalis (1929). “Epistola”. Sinnica Franciscana. Quaracchi.
• DENY, Jean (1957). L’arméno-coman et les" Ephémérides" de Kamieniec (1604-1613). Wiesbaden.
• DIUGOSZ, T. (1937). Relacje arcybiskupow lwowskich 1595-1794.
• DŁUGOSZ, Jan (1873). Historiae Polonicae libri XII. Cracow, 12/2.
• FRASSON, Giuseppe (1976). Pseudo Epiphanii Sermo de Antichristo (Armeniaca de fine temporum). Venezia: S. Lazzaro.
• GABAİN, A. von. (1959). “Die Sprache des Codex Cumanicus”. Philologiae turcicae fundamenta, 1: 46-73.
• GARKAVETS, A. N. (1980). "Srеdnеvеkоvıy Vоstоk". Аrmyanо-kıpçаkskiе pismеnnıе pаmyatniki XVI-XVIII vv. İstоriya, kulturа, istоçnikоvеdеniе. Moskva.
• GİWWER AGONC, S. (1802). Aşxarhagrut’iwn çoric masanc aşxarhi. 2, Venetik.
• GRAZİANİ, Antonio Maria (1671). La vie du cardinal Jean Francois Commendon, divisee en quatre livres. Paris: Chez Sebastien Mabre-Cramoisy.
• GRAZİANİ, Antonio Maria (1685). De vita Ioannis Francisci Commendoni cardinalis.
• KAVELİN, L. A. (1878). Grеçеskiе skаzki оb аrmyanskоy vеrе, pеrеşеdşiе v nаşu drеvnyuyu russkuyu pismеnnоst.
• KERN, Anton (1938). “Der ‘Libellus de notitia orbis’: Iohannes’ III. (De galonifontibus?) OP Erzbischofs von Sulthanyeh”. 8.
• KROMER, Marcin (1577). Polonia: sive de situ, populis, moribus, magistratibus et Republica regni Polonici. 40, Coloniae: Nakł. Akad. Umiejętności.
• LASİCİUS, J. (1615). "Michalonis Lituani De moribus Tartarorum, Lituanorum et Moschorum". De religione Armeniorum. Basileae.
• LEHAC’WOY, Simeon dpri (1896). "Kamenic". Vipasanut’iwn Nikolakan. Venetik: L. M. Alişan.
• LEHAC’WOY, Simeon dpri (1936). Ulegretiwn taregrutiwn. Vieanna.
• LEHATSİ, Simeon (1965). Putevıye zametki. Moskva.
• LEWİCKİ, Marian, ve Renata Kohnowa (1957). "La version turque-kiptchak du ‘Code des lois des Armeniens polonais’ d’apres le ms. No 1916 de la Bibliotheque Ossolineum". Rocznik Orientalistyczny 21.
• LRİMECİ, Martiros (1958). "Martiros Lrimec’i". Patmut’iwn lrimay erkri. A. A. Martirosyan.
• MENGES, K. G. (1979). Vоstоçnıе еlеmеntı v “Slоvе о pоlku İgоrеvе”. Leningrad.
• MİECHOWİTA, Maciej (1518). Tractatus de duabus Sarmatiis Asiana et Europiana et de contentis in eis. Cracow.
• NERSESOWİCZ, D. (1938). “Dwa intermedia do tragedii x. Alojzego Pidou «Sancta Pulcheria» (1669 g.)”. Pamietnik Literacki, 35.
• O’CONNOR, B. (1698). The History of Poland in several letters to persons of quality. London.
• PAŞUTO, V. T. (1977). "Таtаrо-mоngоlı v Аzii i Yеvrоpе: Sb. stаtеy". Mоngоlskiy pохоd v glub Yevrоpı. Moskva.
• PEGOLOTTİ, Francesco Balducci (1936). La pratica della mercatura. Massachusetss: Cambridge University Press, 25.
• PETROWİCZ, Greogorio (1971). La chiesa armena in Polonia.-Parte 1, 1350-1624. Roma: Istituto degli studi ecclesiastici.
• PETRYCY, S. (1601). “Jesli Zydowie więcey podeyrzani у gorszy sa Rzeczypospolitey nizli Ormianie”. içinde Aristoteles. Polityki to iest Kzadu rzeczypospolitej z dokladem. Krakow.
• PİDOU, L. M. (1876a). “Breve relatione dello stato, principii e progressi della missione apostolica agli Armeni di Polonia e Valachia.” Zrodla dziejowe. Warszawa, 2.
• PİDOU, L. M. (1876b). “Compendiosa relatio unionis nationis Armeno-Polone cum. s. ecclesia Romana.” Zrodla dziejowe, 2.
• DEL PLANO KARPİNİ, Ciovanno. (1957). Istoriya mongalov. G. de Rubruk. Puteşestvie v vostoçnıye stranı. Moskva.
• RAŞİD-AD-DİN. (1952). Sbornik letopisey. Moskva-Leningrad, 1.
• SCHÜTZ, Edmund (1963). “Notes on the Armano-Kipčak Script and Its Historical Background”. Aspects of Altaic Civilisation. Bloomington: The Hague, 145-154.
• SCHÜTZ, Edmund (1971). “Armeno-Kiptschakische Ehekontrakte Und Testamente”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. 24/3: 265-300.
• SOLİKOWSKİ, Jan Dymitr (1647). Commentarius brevis rerum Polonicarum a morte Sigismundi Augusti Poloniae regis. Dantisci: Förster.
• SOLİKOWSKİ, Jan Dymitr. t.y. Szrodki do zgody podane miedzy pany rajce i miescany catholiki a p. Ormiany.
• THOMSEN, Kaare (1959). “Das Kasantatarische und die westsibirischen Dialekte”. Philologiae Turcicae Fundamenta I, 407-421.
• TRYJARSKİ, Edward (1968). “Zodyak bölge burçlarının bir Ermeni-Kıpçak listesi”. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• TRYJARSKİ, Edward (1976). Der zweite Brief des Paulus an die Korinther in armeno-kiprschakischer Version und seine Sprache. Otto Harrassowitz.
• WERDUM, W. (1876). “Journal der Reysen, die ich durch die Konigreiche Polen, Frankreich, Engellandt gethan”. Liske X. Cudzoziemcy w Polsce. Lwow.
• YOUNANEAN, V. I. (1896). “t’lt’oc’ar Evdokiac’is”. Kamenic. Venetik: L. M. Alişan.
• YULİAN (1940). Pismо о mоngоlskоy vоynе. İstоriçеskiy аrхiv. Moskva, 3.
• ZEİLLER, Martin (1657). Anderte beschreibung dess königreichs Polen und gross-hertzogthums Litauen. Ulm.