The Caucasus in Russian Classics: Exoticism or Imperial Discourse?

Yıl 2025, Sayı: 32, 323 - 344, 21.10.2025

Hüsnü Gerelegiz

https://doi.org/10.30767/diledeara.1708643

Öz

This article examines the representation of the Caucasus in 19th-century Russian classical literature through an interdisciplinary and comparative lens, focusing on how the region is constructed both as an exotic ‘‘Other’’ and as an ideological instrument of imperialist discourse. Drawing on Edward Said’s theories of Orientalism and postcolonial criticism, the study analyzes the processes of othering in Russian literature and the interplay between exotic depictions (mountains, warrior tribes, the ‘‘noble savage’’ trope) and imperialist imagination. In works Pushkin’s A Captive of the Caucasus and Lermontov’s A Hero of Our Time, the Caucasus is romanticized as a pristine landscape of freedom and spiritual renewal, juxtaposed against the artificiality and moral decay of Russian society. Simultaneously, these texts frame the region as a frontier to be conquered, a ‘‘barbaric’’ space requiring civilizing missions, thereby reinforcing imperialist narratives. Tolstoy’s Hadji Murat, however, shifts toward a more realistic and critical perspective, foregrounding the tragedies of colonization, military violence, and local resistance. The primary aim of this study is to explore the dual function of the Caucasus in Russian classics—as both a romanticized escape and a site of imperial subjugation—through a comparative analysis. Additionally, it highlights the role of these literary representations in shaping Russian identity and imperial ideology. The article argues that the Caucasus serves not merely as an aesthetic motif but as a contested symbolic space where exoticism and imperial discourse intersect, reflecting broader cultural and political hegemonies that continue to influence Russia’s contemporary engagement with the region.

Anahtar Kelimeler

Russian Literature , Caucasus , Exotic , Orientalism , The Other , Wild

Rus Klasiklerinde Kafkasya: Egzotizm mi yoksa Emperyalist Söylem mi?

Öz

Bu makale, 19. yüzyıl Rus klasik edebiyatında Kafkasya’nın temsiline odaklanarak, bölgenin hem egzotik bir “öteki” hem de emperyalist söylemin ideolojik aracı olarak nasıl kurgulandığını disiplinler arası ve karşılaştırmalı bir bakış açısıyla incelemektedir. Çalışmada, Edward Said’in oryantalizm ve postkolonyal eleştiri kuramlarıyla, Kafkasya’nın Rus edebiyatında ötekileştirilmesi ile egzotik temsillerin (dağlar, savaşçı halklar, ‘‘asil vahşi’’) emperyalist tahayyülle ilişkisi analiz edilir. Puşkin’in Kafkas Esiri ve Lermontov’un Zamanımızın Kahramanı eserlerinde Kafkasya’nın doğası ve insanları, Rus toplumunun yapaylığına ve ahlaki çöküşüne karşı bir alternatif olarak romantize edilmekte; bölge, bireysel özgürlük, ruhsal arınma ve içsel dönüşümün mekânı olarak idealize edilmektedir. Bununla birlikte, aynı metinlerde Kafkasya, fethedilmesi gereken sınır, “medenileştirilmeye” muhtaç bir barbarlık ve imparatorluğun ötekisi olarak da kurgulanmakta; böylece egzotizm ve emperyalist söylem, birbirini besleyen ve çoğu zaman çatışan iki ayrı anlatı düzlemi olarak ortaya çıkmaktadır. Tolstoy’un Hacı Murat’ında ise, romantik bakışın yerini giderek daha gerçekçi ve eleştirel bir yaklaşım almakta; Kafkasya’nın sömürgeleştirilmesi, askeri şiddet ve yerel direnişin trajik boyutları ön plana çıkarılmaktadır. Makalenin temel amacı, Rus klasiklerinde Kafkasya’nın hem romantik bir kaçış ve özgürlük mekânı hem de emperyal fetih ve tahakküm nesnesi olarak nasıl temsil edildiğini karşılaştırmalı ve disiplinler arası bir yaklaşımla incelemektir. Ayrıca, bu temsillerin Rus kimliği ve imparatorluk tahayyülündeki rolü ortaya konmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Rus Edebiyatı , Kafkasya , Egzotik , Oryantalizm , Öteki , Vahşi

Kaynakça

• Aliyeva, T. (2022). Rus edebiyatında Kafkas esiri konusunun tarihsel tipolojisi üzerine. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2022 (29)Ağustos, 987–1003. https://doi.org/10.29000/rumelide.1164908
• Aykut, A. (2018). Tolstoy’un Hacı Murat romanında insan ve mekân ilişkisi. İçtimaiyat, 2(2), 157–166.
• Bacık, G. (1999). Son emperyalizm denemesi üzerine düşünceler: Orta Asya’da Rus yayılmacılığı. Bilig, (10), 15–32.
• Bagration-Muhraneli, I. L. (2014). Kavkaz kak utopiya russkoy klassicheskoy literatury. Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo pedagogicheskogo universiteta, 9(150), 83–89.
• Bitokova, M. V. (2023). Elementy poetiki postmodernizma v romane M. Yu. Lermontova “Geroi nashego vremeni”. Elektronni jurnal Kavkazologiya, (2), 187–198. https://doi.org/10.31143/2542-212X-2023-2-187-198
• Bhabha, H. K. (1994). The location of culture. London: Routledge.
• Bliev, M. M. (2011). Kavkazskaya voyna: Voyna i politika (1817–1864). Moskva: ROSSPEN.
• Bullough, O. (2010). Let our fame be great: Journeys among the defiant people of the Caucasus. Penguin.
• Çernous, V. V. (1999). ‘‘Rossiya i narodı Severnogo Kavkaza: Problemi kulturno-tsivilizatsionnogo dialoga.’’ Nauçnaya Mısl, (3), 68–74.
• Çiftçi, F. (2018). Tolstoy’un Hacı Murat romanında insan ve mekân ilişkisi. İçtimaiyat, 2(2), 30–39. https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.464123
• Tumanyan, E. R. (2018). Kavkaz v literature 19 veka [Doktora tezi, Nsportal.ru]. https://nsportal.ru/vuz/filologicheskie-nauki/library/2018/03/01/dissertatsiya-na-temu-kavkaz-v-literature-19-veka
• Fanger, D. (2005). The creation of the classic Russian novel: The impact of romanticism. Princeton University Press.
• Galieva, M. A. (2015). Liki Kavkaza v russkoy literature XIX – nachala XX vv.: topos i topika: k postanovke voprosa. Nauchnyy dialog, 9(45), 113–124.
• Gapurov Sh. A., Bugaev, A. M., & Magamadov, S. S. (2023). The peoples of the North Caucasus in the works of Russian writers of the first half of the 19th century. SHS Web of Conferences, 153, Article 00099. https://doi.org/10.1051/shsconf/202315300099
• Gould, R. R. (2014). Writers and rebels: The literatures of insurgency in the Caucasus. Yale University Press.
• Helle, L. J. (2003). On the Caucasus as the Oriental Other in Russian nineteenth-century literature. Slavica Lundensia, 22, 65–80.
• Helfrich, E. (2015). Pushkin and the Caucasus: Literary images of Russia’s eastern frontier. IU ScholarWorks.
• Hirsch, F. (2005). Empire of nations: Ethnographic knowledge and the making of the Soviet Union. Cornell University Press.
• Hokanson, K. (2008). Representation of the peoples of the Caucasus in 20th century Russian literature (ss. 170–172). University of Oregon.
• Kobakhidze, E. İ. (2017). İntegrativnye praktiki Rossiyskoy imperii na Tsentral’nom Kavkaze v kontekste politiki “rusifikatsii”. Kavkazologiya, 4, 116–133.
• Kara, N. (2019). Lermontov’un Mtsyri adlı şiirinde özgürlük teması ve trajik unsurlar. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8(4), 208–215.
• Kelly, C. (2011). A hero of our time and the shape of time. In Russian literature and empire: Conquest of the Caucasus from Pushkin to Tolstoy (pp. 80–90). Oxford University Press.
• King, C. (2008). The ghost of freedom: A history of the Caucasus. Oxford University Press.
• Kiseleva, I. A., Potashova, K. A. ve Ermakova, A. S. (2024). Lexic-semantic representation of the image of the Caucasus in the works of M. Yu. Lermontov. The Language of Fiction, (1), 82-97. https://doi.org/10.31857/S0131611724010076
• Khodarkovsky, M. (2011). Bitter choices: Loyalty and betrayal in the Russian conquest of the North Caucasus. Cornell University Press. Khalidova, O. B. (2024). Integrating the North-East Caucasus: Russification policies in the late imperial era (late 19th – early 20th centuries). Kafkasya Tarihî Dergisi, 20(1), 66–75. https://doi.org/10.32653/CH1166-75 Kongaz, İ. D. (2024). M. Y. Lermontov’un şiirlerinde Kafkasya imgesi. Avrasya Uluslararası Araştırma Dergisi, 12(39), 77–91. Kushkhabiev, A. V., Zhurtova, A. A., & Alkhasova, D. M. (2024). Russian policy in the North Caucasus in the 19th century as reflected by official documentation (based on published sources). Rusya Bilimler Akademisi Kabardey-Balkar Bilim Merkezi Dergisi, (3), 228–255. https://doi.org/10.31143/2542-212X-2024-3-228-255
• Knapp, L. (2016). Leo Tolstoy: A very short introduction. Oxford University Press.
• Layton, S. (1994). Russian literature and empire: Conquest of the Caucasus from Pushkin to Tolstoy. Cambridge University Press.
• Lermontov, M. Y. (1982). Zamanımızın Kahramanı (Ü. Tamer, Çev.). Can Yayınları. (197 s.)
• Lotman, Y. M. (1997). O russkoy literature: stat’i i issledovaniya (1958–1993). Sankt-Peterburg: Iskusstvo-SPb. (845 s.)
• Mbembe, A. (2001). On the postcolony. University of California Press.
• Modebadze, I. I., & Megrelishvili, T. G. (2017). Vospriyatie Kavkaza russkim romanticheskim soznaniem: ot istokov k sovremennosti. In Literatura v dialoge kul’tur: Materialy mezhdunarodnoy konferentsii. Rostov-na-Donu.
• Nikolaeva, E. V. (2020). Rasskaz L’va Tolstogo “Kavkazskiy plennik”: K voprosu o tvorcheskoy istorii. Vestnik Kostromskogo gosudarstvennogo universiteta, 26(4), 107–112.
• Paperno, I. (2014). “Who, what am I?”: Tolstoy struggles to narrate the self. Cornell University Press.
• Puşkin, A. S. (2012). Aleksandr Sergeyeviç Puşkin poemalar (K. Yükseler, Çev.). Yapı Kredi Yayınları. (Orijinal eser 1820–1821 yıllarında yayımlandı)
• Ram, H. (2003). The imperial sublime: A Russian poetics of empire. University of Wisconsin Press.
• Said, E. W. (1978). Orientalism. Pantheon Books.
• Said, E. (2022). Oryantalizm (N. U. Baydar, Çev.). Metis Yayınları. (Orijinal eser 1978’de yayımlanmıştır.)
• Schimmelpenninck van der Oye, D. (2010). Russian orientalism: Asia in the Russian mind from Peter the Great to the emigration. Yale University Press.
• Scotto, P. (2007). Ideologies of imperialism in Russian poetry about Georgia. Slavic Review, 66(2), 245–263.
• Suny, R. G. (1994). The making of the Georgian nation. Indiana University Press.
• Şahingöz, M. (2017). Rus edebiyatında Kafkasya imgesi: Puşkin ve Lermontov örneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 82, 297–314.
• Jersild, A. (2002). Orientalism and empire: North Caucasus mountain peoples and the Georgian frontier. McGill-Queen’s University Press.
• Tolstaya, S. A. (2015). “Drugoi” kak zerkalo: Kavkazskiy diskurs v tvorchestve L. N. Tolstogo. Vestnik Moskovskogo Universiteta. Seriya 9: Filologiya, 3, 110–120.
• Tolstoy, L. N. (2014). Hacı Murat (L. Soykut, Çev.). İletişim Yayınları. (1. baskı Mayıs 2014; 5. baskı Şubat 2022, 246 s.)
• Tolstoy, L. N. (2013). Hacı Murat (M. Beyhan, Çev.; 3. bs.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Topçu, M. (2016). 19. yüzyıl Rus edebiyatında Kafkasya imgesi [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi].
• Weber, K. O. (2017). Orientalism in Russia: The Caucasus, historical narrative and the formation of a national identity. In Orientalism in Russia (ss. 300–325). Brill.
• Wortman, R. (1995). Scenarios of power: Myth and ceremony in Russian monarchy (Vol. 1, s. 57). Princeton University Press.
• Zabrodina, M. P. (2018). Obraz Kavkaza v russkoi literature XIX veka: Pushkin i Tolstoy. Moskva: Nauka.