Türkçede Kalp ve Yürek Eğretilemeleri ve Ad Eksiltmeleri

Yıl 2021, , 279 - 301, 20.10.2021

Sevgi Gökçe

https://doi.org/10.30767/diledeara.881269

Öz

Eğretileme kavramı, bugüne değin geleneksel anlamda şiir ve düzyazıda kullanılan bir söz sanatı olarak düşünülegelmiştir. Ancak Lakoff’un kuramsal dizisinde eğretilemeler yazınsal dille sınırlı değildir; aksine günlük konuşma dilinde yer almaktadır ve bir zihinsel alanın bir başkası aracılığıyla kavramsallaştırılmasını şekillendirmektedir. Dolayısıyla yaşam, zaman, durum, değişim gibi soyut kavramlar eğretileme yoluyla dile getirilmektedir (Lakoff, 1993). Bu çalışmada Türkçe günlük söylemde sıkça kullanılan kalp ve yürek eğretilemeleri ve ad eksiltmeleri adı geçen kuramsal çerçevede ele alınmakta ve iki sözcüğün eşanlamlı olarak bilinmesine karşın eğretilemeler ve ad eksiltmelerde nasıl benzerlikler ve farklılıklar taşıdığı ortaya konmaktadır. Araştırma verileri ODTÜ Türkçe yazılı derlem (Say, Zeyrek, Oflazer, Özge, 2004), bir Türkçe sözlük ve iki Türkçe atasözü ve deyim sözlüğünden toplanmıştır. Sonuçlar, yürek kavramının kalp kavramına göre eğretileme ve ad eksiltmede çok daha sık kullanıldığını ve kimi bağlamlarda birinin diğerinin yerine geçmediğini göstermektedir. Bu farklılığın neden kaynaklanabileceği çalışmada kısmen yorumlanmış olsa da; özellikle sözlü derlemler ve halkbilim yapıtları üzerinde daha fazla araştırmanın gerekliliği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

kalp, yürek, eğretileme, ad eksiltme, Lakoff’un kuramsal dizisi

Teşekkür

Prof. Dr. Ümit Deniz Turan'a önerilerinden ötürü teşekkürü bir borç bilirim.

Metaphorical and Metonymical Heart in Turkish: Kalp and Yürek

Öz

Traditionally, the notion of metaphor has been conceived as a figure of speech used in poetry and prose so far. In Lakoffian paradigm, however, metaphors are not confined to literary language; they are located in everyday language and they shape the way one conceptualizes a mental domain via another. Thus, abstract concepts like life, time, state, change are expressed metaphorically (Lakoff, 1993). In this study, metaphors and metonyms of kalp and yürek frequently used in colloquial Turkish are dealt within the abovementioned theoretical framework, and even though the two words are known as synonyms, what kinds of similarities and differences exist between their metaphorical and metonymical uses are put forth. Data were collected from METU Turkish Written Corpus (Say, Zeyrek, Oflazer, Özge, 2004), a Turkish monolingual dictionary and two Turkish dictionaries of idioms and proverbs. Findings indicate that the concept of yürek is used far more frequently than kalp in metaphors and metonyms, and that one is not replaced with another in some contexts. What this difference may result from was partially interpreted in the study; nevertheless, more research on spoken corpora and folkloric works in particular could be necessary.

Anahtar Kelimeler

kalp, yürek, metaphor, metonym, Lakoffian paradigm

Kaynakça

• Aksan, M. (2006). The container metaphor in Turkish expressions of anger. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi, 3 (2).
• Barcelona, A. (2000). Introduction: The cognitive theory of metaphor and metonymy. In Barcelona, A. (ed.), Metaphor and Metonymy at the Crossroads: A Cognitive Perspective (pp. 1-29). Berlin: Mouton de Gruyter.
• Blasing, R. & Konuk, M. (2002). Poems of Nazım Hikmet: Revised and Expanded. New York: Persea Books
• Çalışkan, N. (2010). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde söz varlığını geliştirme: Kavramsal anahtarlar aracılığıyla deyim öğretimi. Turkish Studies, 5 (4), 258-275.
• Çetinkaya, B. (2007). Bağlam içerisinde yürek ve kalp sözcükleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (1), 111-134
• Encyclopædia Britannica Online (2011). Retrieved December 24, 2011 from http://www.britannica.com/EBchecked/topic/377872/metaphor
• Günay, N. (2015). Türk dilinde eş anlamlılık ve “gönül, yürek, kalp” kelimeleri. Türkbilig, (29), 121-146
• Nâzım Hikmet (2002). Benerci Kendini Niçin Öldürdü? İstanbul: Yapı Kredi Yayınları
• Lakoff, G. (1993). The contemporary theory of metaphor. In Ortony, A. (ed.), Metaphor and Thought (pp. 202-251). Cambridge: Cambridge University Press.
• Lakoff, G. & Johnson, M. (1980). Metaphors We Live By. Chicago: The University of Chicago Press.
• Kövecses, Z. (2002). Metaphor: A Practical Introduction. New York: Oxford University Press.
• Kövecses, Z. (2005). Metaphor in Culture: Universality and Variation. New York: Cambridge University Press.
• Kövecses, Z. (2007). Variation in metaphor. Ilha do Desterro, 53, 13-39.
• Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary (2000). Incorporated electronic version 2.5.
• Pérez, R.G. (2008). A cross-cultural analysis of heart metaphors. Revista Alicantina de Estudios Ingleses, 21, 25-56.
• Pritzker, S. (2007). Thinking hearts, feeling brains: Metaphor, culture, and the self in Chinese narratives of depression. Metaphor and Symbol, 22 (3), 251-274.
• Püsküllüoğlu, A. (2004). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Radford, M. (Director) (1994). Il Postino [Motion picture]. United States: Walt Disney Studios.
• Radden, G. (2001). The folk model of language. Metaphorik.de, 1. Retrieved January 14, 2012 from http://www.metaphorik.de/01/radden.htm
• Radden, G. & Kövecses, Z. (1999). Towards a theory of metonymy. In Panther, K.U.; Radden, G. (eds.), Metonymy in Language and Thought (pp. 17-60). Amsterdam: John Benjamins.
• Ruhi, Ş. & Işık-Güler, H. (2007). Conceptualizing face and relational work in (im) politeness: Revelations from politeness lexemes and idioms in Turkish. Journal of Pragmatics, 39(4), 681-711.
• Say, B.; Zeyrek, D.; Oflazer, K.; Özge, U. (2004). “Development of a corpus and a treebank for present-day written Turkish”, (Proceedings of the Eleventh International Conference of Turkish Linguistics, August, 2002) In İmer, K.; Doğan G. (eds.), Current Research in Turkish Linguistics, pp.183-192, Eastern Mediterranean University Press.
• Türk Dil Kurumu Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü [electronic version] (n.d.). Retrieved March 7, 2012 from http://tdkterim.gov.tr/atasoz/
• Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük [electronic version] (n.d.). Retrieved January 3, 2012 from http://tdkterim.gov.tr/bts/
• Terzi, Ş. (2006). Baklavanın alt kimliği de, üst kimliği de karışık. Hürriyet Pazar, 21.05.2006.
• Yağız, O. & Yiğiter, K. (2007). Metaphor in the axis of language, thought and language teaching. KKEFD/JOKKEF, 16. 234-246.