Dede Korkut Kitabı’nda Dil Estetiği ve Anlatım İncelikleri

Yıl 2022, Sayı: 26, 59 - 88, 21.10.2022

Ertuğrul Yaman

https://doi.org/10.30767/diledeara.1136262

Öz

Türk dili, edebiyatı ve kültürü açısından eşsiz bir hazine olan Dede Korkut Kitabı, hem muhteva hem de dil
özellikleri bakımından özgün niteliklere sahiptir. Her eser, sahibinden izler taşır. Dede Korkut Kitabı’nın
değeri de yazarıyla veya onu oluşturan muhitle ilişkilidir. Bu bağlamda bu seçkin eserin yazarı veya baş
kahramanı varsayılan Dede Korkut karakterinin de detaylı olarak ele alınması ve tüm yönleriyle ortaya konulması gerekir. Dede Korkut, hem bir eser sahibi hem bir başkahraman hem de gençliğe örnek bir şahsiyet
olarak son derece önemli bir değerimizdir. Dede Korkut’u tanımak ve anlamak için onun üstün şahsiyetini,
bilge kişiliğini gözler önüne sermekte yarar vardır.
Dede Korkut Kitabı, Türk dili ve kültürü bakımından tam anlamıyla bilgilik(ansiklopedi)tir. Nitekim,
hikâyelerde hayattan sanata, dilden edebiyata, tarihten coğrafyaya, etnolojiden, sosyolojiye, teolojiden geleneğe kadar birçok alanda olay örgüsüne serpiştirilmiş birçok bilgiyi bulmak mümkündür. Konuya özelde
Türk dili penceresinden bakıldığında, mücevher değerinde bir dil hazinesi bulmak mümkündür. Dede Korkut Kitabı’nı değerli kılan özellikler, yalnızca içeriğindeki eşsiz bilgiler ve özgün öykülerle sınırlı değildir.
Kitabın dili ve anlatımı da içeriği kadar değerli ve ilgi çekicidir. Bu eserin en az içerik kadar biçimsel
özellikleri, söylem ve anlamlandırma düzlemi, ritim ve anlatım boyutları, çok anlamlı biçemi ve söz sanatlarıyla bezenmiş anlatım gücü, onu eşşiz kılan özelliklerdir. Sözlü anlatım geleneğinin eşsiz örneklerini
oluşturan Dede Korkut Kitabı deyim yerindeyse, Türkçenin gürül gürül aktığı bir eserdir.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Dil, Estetik, Anlam, Anlatım İnceliği

Teşekkür

Teşekkürler.

Language Aesthetics and Expression Subtleties in the Book of Dede Korkut

Öz

The Book of Dede Korkut, which is a unique treasure in terms of Turkish language, literature and culture, has unique qualities in terms of both content and language features. Every work carries traces of its
owner. The value of the Book of Dede Korkut is also related to its author or the environment that created
it. In this context, the character of Dede Korkut, who is assumed to be the author or the protagonist of
this outstanding work, should also be handled in depth and revealed in all its aspects.
The Book of Dede Korkut is an encyclopedia in terms of Turkish language and culture. As a matter
of fact, it is possible to find many information interspersed with plots in many fields from life to art,
from language to literature, from history to geography, from ethnology to sociology, from theology to
tradition. When looking at the subject from the Turkish language perspective, it is possible to find a
language treasure worth a jewel. The language and narration of the book is as valuable and interesting
as its content. What makes this work unique is its formal features as much as its content. It is the plane
of discourse and signification, the dimensions of rhythm and expression, its polysemous style and the
power of expression adorned with rhetoric. The words, which constitute the unique examples of the oral
expression tradition, are the products in which the Turkish language is flowing loudly.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Language, Aesthetics, Meaning, Fineness of Expression

Kaynakça

• Azmun, Yusuf, Dede Korkut'un Üçüncü Elyazması - Soylamalar ve İki Yeni Boy ile Türkmen Sahra Nüshası. Kutlu Yayınevi, İstanbul, 2019.
• Efe, K. (2019). Dede Korkut Oğuznâmeleri Üzerine Yeni Araştırmalar. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 8/19, s. 292-309. DEDE KORKUT Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi The Journal of International Turkish Language & Literature Research Cilt/Volume 8, Sayı/Issue 19 (Ağustos/Agust 2019)
• Ekici, Metin, Dede Korkut Kitabı Türkistan / Türkmen Sahra Nüshası - Soylamalar ve 13. Boy - Salur Kazan'ın Yedi Başlı Ejderha'yı Öldürmesi. Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2019.
• Erdem, D. Mehmet, Dede Korkut Hikâyeleri, pruva Yay. Ankara, 2019.
• Ercilasun, Ahmet Bican, (2019). Dede Korkut’un yeni nüshası, Yeniçağ Gazetesi, 7 Temmuz 2019.
• Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı I, TDK Yay. Ankara, 1989.
• ______________, Dede Korkut Kitabı II, TDK Yay. 2.Baskı, Ankara, 1991.
• ______________, Dede Korkut Kitabı Metin-Sözlük, Ebru Yay. İstanbul, 1986.
• ______________, Dede Korkut Kitabı Sözlük, TKAE, Ankara, 1964.
• Genç, İlhan; Kılıç, Atabey; Aksoyak, İ.Hakkı, Dede Korkut Kitabı han’ım hey, TOBB Yay. Ankara, 2014.
• Gökyay, Orhan Şaik, Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul, 1973.
• Komisyon, Büyük Türk Klasikleri, 2. Cilt, İstanbul, 1985.
• Komisyon, İslam Ansiklopedisi, Dede Korkut Maddesi, 9. Cilt, İstanbul, 1994.
• Korkmaz, Zeynep, Dede Korkut Hikâyelerinde Dil-Üslup Bağlantısı, TDAY, Ankara, 1998.