Yunus Emre’de Simyevi Ateş

Yıl 2024, Sayı: 29, 346 - 363, 21.03.2024

Suzan Orçan

https://doi.org/10.30767/diledeara.1438667

Öz

Bu çalışma Yunus Emre’nin Divan’ında yer alan ateş unsurunun, Geleneksel Edebiyat Teorisinin, sembolizm ilkesine göre çözümlenmesini amaç edinmektedir. İlahi hakikatin tecellisi olarak değerlendirilen sembol, yüce hakikatin işaret edicisidir. Bu itibarla bu çalışmanın kapsamında çözümlemesi yapılacak olan simyevî ateş de geleneksel bir semboldür ve bu çalışmanın dayandığı temel eksen Yunus Emre’de ateş unsurudur. Yunus Emre’de görülen ateş ve ateşin çağrışımları olan kavramlardan hareketle gözükenin ardında daha derin bir kavramsal ağ oluşumuna dikkat çekilmektedir. Bu ağ, özellikle nefsin dönüşümündeki temel unsur olan ateşin etkisi ve bunun simyevî açıdan değerlendirilmesinden oluşmaktadır. Isıtma, aydınlatma ve yakma hususiyetleri ile çözümlenmekte olan ateş; tüm varlıkların bünyesinde bulunan, en içteki hayati gücü temsil eden içsel ateş ve bu ateşi saran dört unsurdan biri olan ateş şeklinde iki farklı şekilde karşımıza çıkmaktadır. İçsel ateş tüm yaratılmışın bünyesinde muhafaza edilen ilahi bir kıvılcım, tutuşturulması hâlinde şahsi benliği yakıp, nefste dönüşümü sağlayan büyük bir potansiyeldir. Bu anlam açılımıyla ateş unsuru Yunus Emre’nin şiirlerinde de yer almaktadır. Dört unsur, benliği saran ve aralarında oluşan karşıtlık sayesinde benlik algısını diri tutan bir işleve sahiptir. Dört unsurda meydana gelen karşıtlığın uzlaşmaya dönüşmesi, unsurların birbirleri ile etkileşimini sağlayarak nefsin bütün güçlerinin birleşmesini temin etmekte ve dönüşümü başlatmaktadır. Ateş, ısı etkisiyle unsurlar arasındaki etkileşimi sağlaması ve nihai tutuşmayı temin etmesi anlamında büyük önem arz etmektedir. Sonuç olarak bu çalışmada simyanın sembolik anlamını içeren nefsin arınması, çözünmesi, kristalleşmesi, erimesi ve yanması süreçlerindeki ateş etkisi Yunus Emre’de yer alan kullanımları ile birlikte çözümlenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Yunus Emre, Simyevi Ateş, Nefsin Dönüşümü, Sembolizm, Geleneksel Edebiyat Teorisi

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Simyevi Ateş, Nefsin Dönüşümü, Sembolizm, Geleneksel Edebiyat Teorisi

Etik Beyan

Bu makalenin benim tarafımdan yazıldığını ve başka bir dergide yayınlanmadığını beyan ederim.

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Yok

Kaynakça

• Aydın, A. Koç (2016). “Osmanlı’da Simyadan Kimyaya Dönüşümün Yolculuğu”. Osmanlı’da Felsefe Tasavvuf ve Bilim. Ed. F. Aydın, M. B. Aydın. İstanbul: Mahya Yayıncılık, s. 291- 302.
• Bachelard, G. (1995). Ateşin Tinçözümlemesi. Çev. N. Bezel. 2. Basım. Ankara: Öteki Yayınevi.
• Bayat, Fuzuli. (2012) Türk Mitolojik Sistemi 2. 2. Basım. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Burckhardt, T. (2017). Simya Sembolizm ve Dünyagörüşü. Çev. M. Temelli. Ankara: Verka Yayınları. Cevizci, A. (2005). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Coomaraswamy, A. K. (2004). The Essential Ananda K. Coomaraswamy. Edited by Rama P. Coomaraswamy. Indiana: World Wisdom.
• Corbin, H. (2016). Tanrının Yüzü İnsanın Yüzü Yorumbilgisi ve Tasavvuf. Çev. K. Gürkan ve B. G. Beşiktaşlıyan. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Çakmaklıoğlu, M. (2011). İbn Arabî’de Ma’rifetin İfadesi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Çapan, P. (2005). “Şeyh Gâlib'de Ateş İmajına Dâir”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 12. s.137-166.
• Çobanoğlu, Ö. (2012). “Türk Mitolojisinde Al Dini Ve Okra İlişkisi”. 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi 2007 Ankara. Tarih ve Medeniyetler Tarihi 2. Cilt, Ankara: Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. s. 981-986.
• Çobanoğlu, Ö. (2015). Halk Edebiyatına Giriş-I. Ed. H. Biltekin. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Çoruhlu, Y. (2011). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, 4. Baskı. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Danner, V. (1995) “Din ve Gelenek”, Kutsalın Peşinde Geleneğin Işığında Modern Dünya. Çev. S. E. Gündüz. İstanbul: İnsan Yayınları, s. 25-36.
• Eliade, M. (2002). Babil Simyası ve Kozmolojisi. Çev. M. E. Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eliade, M. (2015). Doğuş ve Yeniden Doğuş İnsan Kültürlerinde Erginlenmenin Dini Anlamları, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Eliade, M. (2019). Okültizm, Büyücülük ve Kültürel Modalar. Çev. C. Soydemir. 2. Basım. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Eliade, M. (2022). İnisiyasyon, Ayinler, Gizli Cemiyetler. Çev. A. Meral. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Eliade, Mircea (2020). Demirciler ve Simyacılar. Çev. M. E. Özcan. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Eren, A. (2005). “Ateş Gazeli ‘Şeyh Gâlib'in Bir Gazelinin Şerhi’”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6(2), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi, s. 97-103.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı (1981). Marifetname. 1. Cilt, Tetkik ve Takdim A. Davudoğlu, Sadeleştirenler: D. Yılmaz &H. Kılıç, İstanbul: Temel Yayınları.
• Frazer, J. G. (2018). Ateşin Kökenine Dair Mitler. Çev. D. Uludağ. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Gökberk, M. (1985). Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Guénon, R. (2010). İnisiyasyona Toplu Bakışlar I-II. Çev. M. Kanık. Ankara: Hece Yayınları.
• Guénon, R. (2012). Büyük Üçlü. Çev. V. Sezigen. 2. Baskı. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Guénon, R. (2015). Geleneksel Formlar ve Kozmik Devirler. Çev. L. F.Topaçoğlu. 2. Baskı, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Guénon, R. (2017). Yatay ve Dikey Boyutların Sembolizmi. Çev. F. Topaçoğlu. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Guénon, R. (2022). Mukaddes İlmin Sembolleri (Çev. F. Karaküçük) İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Guénon, R.(2014). Dante ve Orta Çağ’da Dini Sembolizm. Çev. İ. Taşpınar. 3. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları. Hançerlioğlu, O. (1989). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• İbn Arabî (2011). Nefsin Terbiyesi. Çev. S. Alpay. Yayına Hazırlayan R. Kibar. İstanbul: Kırkambar Yayınları.
• İmam Gazzâlî (2023). Nûr Metafiziği Mişkâtü’l-Envâr. Çev. A. C. Köksal. 3. Baskı. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Kara, İ. (2014). Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. 12. Baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karataş, T. (2019). Yûnus Divanı. Ankara: Hece Yayınları.
• Kelâbâzî (2019). Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta’arruf. Haz. S. Uludağ, 6. Baskı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kemikli, B. (2022). Sufiyim Halk İçinde Yunus Emre. İstanbul: Sufi Kitap.
• Kılıç, M. E. (2017). Hermesler Hermesi İslam Kaynakları Işığında Hermes ve Hermetik Düşünce. 2. Baskı. İstanbul: Sufi Kitap.
• Korkmaz, E. (2010). Simgeler Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
• Kur’an-ı Kerim Meâli (2016). Haz. H. Karaman ve M. Çağrıcı, İ. K. Dönmez, S. Gümüş, İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Lings, M. (2007). Tasavvuf Nedir? Çev. V. Sezigen. İstanbul: Vural Yayıncılık.
• Mevlânâ Celâleddîn Rumî (2007). Mesnevî 1-2. Haz. A. Karaismailoğlu. 2. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Muhyiddîn-i Arabî (2013). Günümüz İnsanına Fusûsu’l-Hikem Hikmetlerin Özü. Hazırlayan H. Kılıç. 6. Baskı, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Nasr, S. H. (2001). Bilgi ve Kutsal. Çev. Y. Yazar. 2. Baskı, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Nasr, S. H. (2015). Gülşen-i Hakikat Tasavvuf Geleneğinin Vizyonu ve Vadettikleri. Çev. N. Koltaş. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Orçan, S. (2022). “Yunus Emre’de Korku, Sevgi ve Bilgi Cihetleri”. İslami Araştırmalar Dergisi 33(1). s. 133-154. Özdemir, N. (2006). Türk Çocuk Oyunları. Cilt 1. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Schuon, F. (1999). İslâm’ı Anlamak. Çev. M. Kanık. 3. Baskı, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Schuon, F. (2013). Manevi Perspektifler. Çev. N. Mehdiyev, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Schuon, F. (2012). Kalp Gözü Metafizik, Kozmoloji, Manevi Hayat. Çev. N. Mehdiyev. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Schwarz, F. (2019). Kadim Bilgeliğin Yeniden Keşfi. Çev. A. M. Aslan. 3. Baskı, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Silberer, H. (2022). Simyanın Gizli Sembolizmi ve Okült Sanatlar. Çev. E. Yiğit. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Smith, H. (1998). “ Ümit, Evet; İlerleme, Hayır”. Unutulan Hakikat. Hazırlayan. H. Smith ve D. R. Griffin. Çev. L. Boyacı. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Tatçı, M. (2008a). Yunus Emre Divanı İnceleme. Cilt 1. İstanbul: H Yayınları.
• Tatçı, M. (2008b). Yunus Emre Divanı Tenkitli Metin. Cilt 2. İstanbul: H Yayınları.
• Tatçı, M. (2011). Aşk İmâmdır Bize Yunus Emre Yorumları. İstanbul: H Yayınları.
• Uludağ, S. (2007). Tasavvufun Dili 2 Mânevî Haller. İstanbul: Mavi Yayıncılık.
• Uludağ, S. (2016). Tasavvufun Dili, 2. Basım. İstanbul: Ensar Neşriyat.