Augmnentative Category in Old Oghuz Turkish: An Example of Risālat al-Nushiyya

Yıl 2025, Sayı: 31, 289 - 314

Şahin Yıldız

Öz

Yȗnus Emre is not only an important figure in Turkish literature but also one of the pioneers of the development of Turkish language in Anatolia. Dîvân and Risālat al-Nushiyya are his works reflecting his world view and artistic direction. The language features of the period in which the poet lived are clearly reflected in these works and the features of Old Oghuz Turkish can be traced in these works. Therefore, in this study, the category of augmentative in Risālat al-Nushiyya will be discussed. In the introduction part of the study, the category of augmentative and the studies on this subject are mentioned. Then, information about Old Oghuz Turkish and Risālat al-Nushiyya is given. In the analysis section, it is focused on how quantitative and qualitative augmentation is marked in Risālat al-Nushiyya. The analysis is based on the classification proposed by Hirik and Gül (2024) on the augmentative category. As for the text, Tatcı's (2008) critical text study on Risālat al-Nushiyya was adhered to. Examples of quantitative and qualitative augmentation at phonetic, morphological, lexicological, syntactic, semantic and metaphorical levels were taken from the text and interpreted in the context of the augmentative category. Accordingly, it has been determined that the augmentative category in Risālat al-Nushiyya is mostly expressed through the plurality suffix +lAr at the morphological level, numbers at the lexicological level and adjectives at the syntactic level. Augmentation at the morphological level with the suffixes –An, +lU and +rAk; and at the syntactic level with prepositions, prepositional groups and conjunctional groups was determined as a contribution to Hirik and Gül's (2024) classification.

Anahtar Kelimeler

Old Oghuz Turkic, Risālat al-Nushiyya, augmentative category, quantitative augmentation, qualitative augmentation.

Eski Oğuz Türkçesinde Büyütme Kategorisi: Risâletü’n-Nushiyye Örneği

Öz

Yȗnus Emre, Türk edebiyatında önemli bir şahsiyet olmakla birlikte Türk dilinin Anadolu sahasında gelişmesine de öncülük etmiş isimlerden biridir. Dîvânı ve Risâletü’n-Nushiyye’si onun dünya görüşünü, sanatsal yönünü yansıtan eserleridir. Şairin yaşadığı dönemin dil özellikleri bu eserlere belirgin bir şekilde yansımış olup Eski Oğuz Türkçesine dair özellikler bu eserlerden takip edilebilmektedir. Bundan dolayı bu çalışmada Risâletü’n-Nushiyye’de büyütme kategorisi ele alınacaktır. Çalışmanın giriş kısmında büyütme kategorisi ve bu konuda yapılan çalışmalara değinilmiştir. Daha sonra Eski Oğuz Türkçesi ve Risâletü’n-Nushiyye hakkında bilgi verilmiştir. İnceleme bölümünde niceliksel ve niteliksel büyütmenin Risâletün’n-Nushiyye’de nasıl işaretlendiği üzerinde durulmuştur. Çalışmada Hirik ve Gül’ün (2024) büyütme kategorisi konusunda önerdikleri tasnif esas alınmıştır. Metin olarak da Tatcı’nın (2008) Risâletü’n-Nushiyye ile ilgili yaptığı tenkitli metin çalışmasına bağlı kalınmıştır. Fonetik, morfolojik, leksikolojik, sentaktik, semantik ve metaforik düzeyde yapılan niceliksel ve niteliksel büyütme örnekleri metinden alınmış ve büyütme kategorisi bağlamında yorumlanmıştır. Buna göre Risâletü’n-Nushiyye’de büyütme kategorisinin en çok morfolojik düzeyde çokluk eki +lAr aracılığı ile leksikolojik düzeyde sayılar ve sentaktik düzeyde sıfatlar aracılığı ile ifade edildiği tespit edilmiştir. Morfolojik düzeyde -An, +lU ve +rAk ekleriyle; sentaktik düzeyde edat, edat grubu ve bağlama grubu ile yapılan büyütme Hirik ve Gül’ün (2024) tasnifine katkı olarak tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Oğuz Türkçesi, Risâletü’n-Nushiyye, büyütme kategorisi, niceliksel büyütme, niteliksel büyütme

Kaynakça

• Ayverdi, İ. (2010). Kubbealtı Lugatı Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Crystal, D. (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics (Sixth Edition). Blackwell Publishing.
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük. C.3, (j-müt), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Devellioğlu, F. (2011). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lȗgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dilçin, C. (dzl.) (2009). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Gabain, A. V. (2007). Eski Türkçenin Grameri. (çev. M. Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G. ve Boz, E. (2013). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Hacıeminoğlu, N. (1984). Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Hatipoğlu, V. (1981). Türkçenin Ekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hirik, E. (2019). “Seri Fiil Yapıları ve Türkçe”. Karadeniz Araştırmaları Dergisi. C.16, s.61, ss. 120-141.
• Hirik, E. ve Gül, H. (2024). “Türkçede Büyütme Kategorisi”. Söylem Filoloji Dergisi, 9(1), ss. 312-343.
• İmer, K. vd. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karahan, L. (2010). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mansuroğlu, M. (1988). “Eski Osmanlıca” (çev. ve haz. M. Akalın). Tarihî Türk Şiveleri, ss. 247-276, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Özkan, M. (1995). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Sarı, İ. (2020). Türkçede Küçültme. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Sebzecioğlu, T. (2021). Dilbilim Kavramlarıyla Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Şahin, H. (2015). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şemseddin Sami (2015). Kamus-ı Türkî. (Haz. P. Yavuzarslan), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tatcı, M. (2008a). Risâletü’n-Nushiyye - Tenkitli Metin. İstanbul: H Yayınları.
• Tatcı, M. (2008b). Yȗnus Emre Dîvânı - Tenkitli Metin. İstanbul: H Yayınları.
• Tatcı, M. (2013). “Yȗnus Emre”. TDV İslâm Ansiklopedisi, c.43, ss. 600-606.
• TDK Türkçe Sözlük (2011). (Haz. Ş. H. Akalın), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Timurtaş, F. K. (1972). Yunus Emre Divanı. İstanbul: Tercüman.
• Timurtaş, F. K. (2012). Eski Türkiye Türkçesi. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Vardar, B. vd. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Yıldız, Ş. (2024). “Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerde Alıntı Sözcüklerin İşletimi” Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi c.9, s.1, ss. 306-328.
• Yüce, N. (2007). “Oğuzca” TDV İslâm Ansiklopedisi, c.33, ss. 323-325.