The Receptions of Servet-i Fünun from The Second Constitutional Era to Turkish Republic

Yıl 2025, Sayı: 31, 135 - 152

Gökçe Özder

Öz

We observe that during the period from the declaration of the Second Constitutional to the Turkish Republic, the first Turkish literary histories in the modern sense were written, the first anthologies were created in a modern sense, and literary-historical debates flared up in magazines. Considering the construction of national literature in parallel with the explosion of the press and the process of nation-state formation during this period, literary canons associated with the emergence of national literatures in Turkish literature during these years. In this study, focusing on the construction of national literature, literary history books, anthologies, fiictions and literary debates in the press around the Servet-i Fünûn magazine, also known as the Edebiyât-ı Cedîde, have been reconsidered and reopened in terms of their positioning in Turkish literature from the Second Constitutional Era to the Turkish Republic. Based on the theoretical framework relying on Gregory Jusdanis' concept of "belated modernity”, this study has sought to explore how Servet-i Fünûn is positioned in Turkish literary history, how this positioning has changed over the years, and how it has been instrumentalized temporally and situationally. In conclusion, it has been found that the comments on Edebiyât-ı Cedîde constantly change according to the period, respondent, conjuncture, and perspective.

Anahtar Kelimeler

Edebiyât-ı Cedîde, Servet-i Fünûn, Tevfik Fikret, belated modernity, literary canon

İkinci Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Servet-i Fünûn’un Alımlanışı

Öz

İkinci Meşrutiyet’in ilanından Cumhuriyet’e kadarki süreçte modern anlamda ilk Türk edebiyatı tarihlerinin yazıldığını, yine modern anlamda ilk antolojilerin oluşturulduğunu, dergilerde hararetli edebiyat -tarihi- tartışmalarının döndüğünü görürüz. Dönemin matbuat patlaması ve ulus-devletleşme süreciyle bağlantılı olarak millî edebiyatın inşasının bu döneme denk geldiği düşünüldüğünde; ulusal edebiyatların ortaya çıkışıyla ilişkilendirilen edebiyat kanonu yaratma hikâyesinin Türk edebiyatındaki temellerini bu yıllarda aramak hata olmayacaktır. Bu çalışmada Edebiyât-ı Cedîde olarak da adlandırılan Servet-i Fünûn dergisi çevresinde oluşmuş topluluğun İkinci Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e dek edebiyat tarihi kitapları, antolojiler, basındaki edebiyat tartışmaları ve kurmaca eserler bağlamında alımlanışı millî edebiyatın inşası odağında ele alınmış ve edebiyat tarihlerinde konumlandırıldığı yer vasıtasıyla yeniden düşünmeye açılmıştır. Teorik çerçevede Gregory Jusdanis’in “gecikmiş modernlik” kavramına yaslanan bu çalışmada Servet-i Fünûn’un Türk edebiyatı tarihinde ne şekilde konumlandığı, bu konumlanışın yıllara göre nasıl değiştiği zamansal ve durumsal olarak nasıl araçsallaştırıldığı sorularının peşine düşülmüştür. Nihayetinde her ne kadar bugün edebiyat tarihi yazımında ve lise ders kitaplarında angajeliği, Avrupailiği ve halktan kopukluğu vurgusuyla bilinse de Edebiyât-ı Cedîde’ye dair yorumların döneme, cevaplayana, konjonktüre ve bakış açısına göre devamlı olarak değiştiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Edebiyât-ı Cedîde, Servet-i Fünûn, Tevfik Fikret, gecikmiş modernlik, edebiyat kanonu

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı beyan ederim.

Teşekkür

Yorum ve eleştirileriyle makalemin gelişmesine yardımcı olan Feyza Betül Aydın ve İlknur Kaplan’a teşekkür ederim.

Kaynakça

• Abdülhak Şinâsi. (1921, Ağustos, 20). “Kırılmış Bir Rûbab”. Dergâh, C. 1, S. 9, 137-138.
• Ahmed Haşim. (1921, Mayıs, 1). “Alev, İmla, Kelime ve Edebiyât-ı Cedîde”. Dergâh, C. 1, S. 2, 23.
• Ahmet Hikmet. (1912, Mayıs, 2). “Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Mütalaalar”. Türk Yurdu, C. 1, S. 12, 345-351.
• Aktan Küçük, D. (2023). “Birinci Türk Dili Kurultayı’nda Reddedilen Miras: Edebiyât-ı Cedîde”. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, S. 28, 61-76.
• Ali Canib. (2014). “Haluk’un Defteri ve Bugünkü Fikret”. Genç Kalemler Dergisi. hzl. İsmail Parlatır ve Nurullah Çetin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayvazoğlu, B. (2019). Fikret. İstanbul: Everest Yayınları.
• Baha Tevfik. (2014). Felsefe-i Edebiyât ve Şâ’ir Celîs. hzl. Kemal Kahramanoğlu ve Ali Utku. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Can, A. (2006). “Edebiyat-ı Cedide Neslinde Yabancılaşma”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, ÖS. 3, 147-160.
• Celal Sahir. (1909, Mart, 4). “Kaht-ı Edebi”. Servet-i Fünûn, C. 36, S. 927, 263-266.
• Celal Sahir. , (1909, Ağustos, 26). “Musahabe-i Edebiyye: Lisanımız I”. Servet-i Fünûn, C. 37, S. 951, 227-30.
• Edhem Hidayet. (2014). “Cereyân-ı Umumi”. Genç Kalemler Dergisi. hzl. İsmail Parlatır ve Nurullah Çetin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eskin, Ş. (2022). “Nasreddin Hocanın Dirilişi: Baha Tevfik ile Ahmet Nebil’in Yayımlanmamış Bir Oyunu”. Millî Folklor, C. 34, S. 136, 154-167.
• F. Celaleddin. (1918, Ocak, 3). “Tevfik Fikret’e Dair: Edebiyât-ı Cedîde ve Konuşma Lisanı”. Servet-i Fünûn. C. 53, S. 1374, 363-370.
• Falih Rıfkı. (1921, Ekim, 5). “Millî Cereyanın Zaferi”. Dergâh, C. 1, S. 12, 177.
• Fevzi Lütfi. (1922, Nisan, 20). “İstanbul’un On Beş Günü”. Dergâh, C. 3, S. 25, 13-14.
• Fevzi Lütfi. (1922, Haziran, 5). “İstanbul’un On Beş Günü”. Dergâh, C. 3, S. 28, 62-63.
• Fish, S. (1980). “Introduction, or How I Stopped Worrying and Learned to Love Interpretation”. Is There a Text in This Class?. Boston: Harvard. 1-18.
• Hakkı Behiç. (1909, Şubat, 18). “Samimi Şikâyetler”. Servet-i Fünûn, C. 36, S. 925, 231-235.
• Holbrook, V. R. (2014). Aşkın Okunmaz Kıyıları: Türk Modernitesi ve Mistik Romans. çev. Erol Köroğlu ve Engin Kılıç, İstanbul: İletişim Yayınları.
• İsmail Hikmet. (1921, Ağutos, 20). “Edebiyat Muhasahabeleri: Fikret ve İstikbal”. Dergâh. C. 1, S. 9, 134-135.
• Jusdanis, G. (1998). Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür: Millî Edebiyatın İcat Edilişi. Çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları.
• Karaca, A. vd. (2018). II. Abdülhamit Dönemi Türk Edebiyatı. ed. Nazım Hikmet Polat ve Soner Akpınar. Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• Karakaş, E. (2019). Yeni Türk Edebiyatı Sahasında Yazılmış Edebiyat Tarihlerine Dair Bir Araştırma. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1990). “Bir Şehit Mezadı”, Millî Savaş ve Hikâyeleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2002). Kiralık Konak. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. (1912, Şubat, 29). “Tahassüsat-ı Sanat: Yeni Lisan”. Servet-i Fünûn, 42(1082), 365-70.
• Köprülüzade Mehmed Fuad. (1918). Tevfik Fikret ve Ahlakı. Dersaadet: Kanaat Matbaası.
• Köroğlu, E. (2004). Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) Propagandadan Millî Kimlik İnşasına. İstanbul: İletişim Yayınları.
• M. Zühdü. (2014). Âsâr-ı Cesime Merakı. Genç Kalemler Dergisi. hzl. İsmail Parlatır ve Nurullah Çetin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Müştak Sıtkı. (1917, Ekim, 11). “Fikret İçin Borçlarımız”. Türk Yurdu, 13(4), 3603-3605.
• Ömer Seyfettin. (2014). Yeni Lisan. Genç Kalemler Dergisi. hzl. İsmail Parlatır ve Nurullah Çetin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şahabeddin Süleyman. (2022). Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye. hzl. Elmas Karakaş. Ankara: Sonçağ Yayınları. Şen, C. (2006). Fecr-i Âti Edebiyatı: Tespit, Tahlil, Tenkit. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Takaza-yı Edebi. (2014). Genç Kalemler Dergisi. hzl. İsmail Parlatır ve Nurullah Çetin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tetik, M. ve Ova, A. A. (2021). Ortaöğretim Türk Dili ve Edebiyatı 11. Sınıf Ders Kitabı. Ankara: Gezegen Yayıncılık.
• Ünaydın, R. E. (2002). Diyorlar ki. hzl. Necat Birinci ve Nuri Sağlam. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yahya Kemal. (1922, Ocak, 20). “Kâfiye”. Dergâh, 2(19), 96-97.
• Yahya Kemal. (1921, Nisan, 11). “Üç Tepe”. Dergâh, 1(1), 1-2.