Çeviri Sürecinde Kültürel Manipülasyon: Sinekli Bakkal Eseri Üzerine Bir Analiz

Yıl 2025, Sayı: 31, 153 - 176

Gülfidan Aytaş

Öz

Bu çalışma, Halide Edib Adıvar’ın Sinekli Bakkal adlı romanının İngilizce çevirisi (The Clown and His Daughter) üzerinden edebi çeviride kültürel manipülasyonun rolünü ve etkilerini incelemektedir. Çalışma, çeviri süreçlerinde manipülasyonun hem bir gereklilik hem de bir araç olduğunu savunan Bassnett ve Lefevere’nin teorik çerçevesinden hareketle, çevirmenin ideolojik, kültürel ve etik tercihlerinin çeviri sürecine olan etkilerini değerlendirmektedir.
Sinekli Bakkal, Osmanlı toplumunun modernleşme sürecinde yaşanan toplumsal ve kültürel dönüşümleri ele alan bir eserdir. Ancak eserin İngilizceye çevirisinde, Batılı okuyucuların beklentileri doğrultusunda kaynak metindeki kültürel ve toplumsal unsurların manipüle edildiği tespit edilmiştir. Çalışma, Venuti’nin çevirmen “görünmezliği” kavramına atıfta bulunarak, Batı merkezli çeviri pratiklerinde sıklıkla yapılan kültürel düzleştirmelerin, çevirmenin sorumluluğu ile ticari ve ideolojik kaygılar arasındaki gerilimde nasıl bir rol oynadığını sorgulamaktadır. Ayrıca, Adıvar’ın çeviri sürecine aktif katılımının, manipülasyon sürecini nasıl şekillendirdiği ele alınmıştır.
Bu bağlamda, çalışmada edebi çeviride kültürel manipülasyonun teorik temelleri ele alınmış, Sinekli Bakkal örneği üzerinden kullanılan stratejiler detaylı bir şekilde analiz edilmiştir. Çalışma, çeviri etiği bağlamında, kaynak metin ve hedef metin arasındaki dengenin nasıl ve neden şekillendiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çeviri etiği, kültürel manipülasyon, çeviri eleştirisi, “Sinekli Bakkal”, “The Clown and His Daughter”.

Cultural Manipulation in the Translation Process: An Analysis of the Novel Sinekli Bakkal

Öz

This study examines the role and impact of cultural manipulation in literary translation through the English translation of Halide Edib Adıvar’s novel Sinekli Bakkal (The Clown and His Daughter). Drawing on the theoretical framework of Bassnett and Lefevere, which views manipulation in translation as both a necessity and a tool, the study evaluates how the translator's ideological, cultural, and ethical choices influence the translation process.
Sinekli Bakkal portrays the social and cultural transformations experienced during the modernization of Ottoman society. However, its English translation reveals that cultural and societal elements of the source text were manipulated to align with Western readers’ expectations. Referencing Venuti’s concept of translator “invisibility,” the study interrogates the role of cultural flattening prevalent in Western-centric translation practices, particularly in the tension between the translator’s responsibility to the source culture and commercial or ideological concerns. Additionally, Adıvar’s active involvement in the translation process and its effect on the manipulation is critically examined.
Within this context, the study explores the theoretical foundations of cultural manipulation in literary translation and provides a detailed analysis of the strategies employed in the case of Sinekli Bakkal. It aims to reveal how and why the balance between the source text and the target text is shaped within the framework of translation ethics.

Anahtar Kelimeler

Translation ethics, cultural manipulation, translation critique, Sinekli Bakkal, The Clown and His Daughter

Kaynakça

• Adıvar, H. E. (1971). Sinekli Bakkal. İstanbul: Atlas Kitabevi.
• Adıvar, H. E. (2012). Sinekli Bakkal, or The Clown and His Daughter, Part I (W. D. Halsey, Trans.). n.p.: CreateSpace Independent Publishing Platform.
• Aksoy, B. (2001). Çeviride çevirmen seçimleri ışığında çeviri eleştirisi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 18(2), 25-38.
• Arslan, S. (2017). Etiğin çeviri alanındaki yeri ve önemi (Doktora tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Baker, M. (2006). Translation and Conflict: A Narrative Account. London: Routledge.
• Bassnett, S., & Lefevere, A. (1990). Translation, History and Culture. London: Pinter Publishers.
• Berman, A., & Venuti, L. (2021). Translation and the Trials of the Foreign. In L. Venuti (Ed.), The Translation Studies Reader (pp. 247-260). New York: Routledge.
• Chesterman, A. (1997). Memes of Translation: The Spread of Ideas in Translation Theory. Amsterdam: John Benjamins Publishing.
• Chesterman, A. (2001). Memes of Translation: The Spread of Ideas in Translation Theory. Amsterdam: John Benjamins Publishing.
• Enginün, İ. (1989). Halide Edib Adıvar: Hayatı, Eserleri, Düşünceleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Galin, M. (1997). Between East and West: Sufism in the Novels of Doris Lessing. Albany, NY: State University of New York Press.
• Gürçağlar, Ş. T. (2008). The Politics and Poetics of Translation in Turkey, 1923-1960. Amsterdam: Rodopi.
• Hatim, B., & Mason, I. (1997). Discourse and Ideology in Translation. The Translator, 3(2), 179-196.
• Koçoğlu, A. A., & Neydim, N. (2021). MEB Türkçe ders kitaplarında kaynak dili İngilizce olan çeviri metinlerin çeviri etiği bağlamında Andrew Chesterman’ın çeviri normları çerçevesinde incelenmesi. Çeviribilim Dergisi, 15, 65-82.
• Mardin, Ş. (2016). Türkiye'de Toplum ve Siyaset: Makaleler 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moran, B. (1994). Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Munday, J. (2007). Translation and Ideology: Encounters and Clashes. London: Routledge.
• Said, E. W. (1978). Orientalism. New York: Pantheon Books.
• Sapiro, G. (2014). Translation as a weapon in the struggle for power: Cultural and political dimensions of translation in the Cold War. In G. Sapiro (Ed.), Translation and Power in the Cold War (pp. 35-52). London: Palgrave Macmillan.
• Şahin, V. (2011). Kimliksel değerlerin çatıştığı mekân: Sinekli Bakkal romanında yapı ve izlek. Turkish Studies, 6(3), 1549-1580.
• Şahin, V. (2022). Bilge Kadının Aynadaki Yüzü (Hâlide Edip Adıvar’ın Romanlarında Yapı ve İzlek). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Toury, G. (2012). Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• Tymoczko, M., & Gentzler, E. (2002). Translation and Power. Amherst: University of Massachusetts Press.
• Venuti, L. (1995). The Translator’s Invisibility: A History of Translation. London: Routledge.
• Yaman, B. (2018). Antoine Berman'ın Çeviri Eleştirisi Modelinin A Turkish Woman's European Impressions Başlıklı Kitabın Türkçe Çevirisine Uygulanması. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 8(1), 431-446.
• Yazıcı, M. (2004). Çeviri Etkinliği. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Yücel, F. (2007). Çeviri Eleştirisi Neyi Eleştirir? Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(12), 39-58.