A General Look at the Issues That Muberrid Found Faulty in Sibewayhi’s Work “al-Kitab”

Yıl 2025, Sayı: 31, 193 - 214

Zeki Turgut , Halis Dede

Öz

The first large-volume book written in Arabic that has survived to the present day is Sibawayhi’s work called al-Kitâb. This work covers the sciences of grammar, grammar and recitation/phonetics. After its publication, no new books were written in the field for a long time, but rather commentary, annotation, talik, galat and reddiye studies were conducted on this work. Muberrid also wrote a book on some of the issues discussed in the work. Muberrid found Sibawayhi wrong in 133 issues in his work, which he called “Reddü’l-Müberrid ʻalâ Sibawayhi or Masailü’l-ġalat”, and objected to him on these issues and expressed a different opinion. However, the work in question by Muberrid has not survived to the present day. His work, which deals with the above-mentioned disagreements and objections, became known through the work called el-İntisar li-Sibawayhi written by Ibn al-Wallad. Ibn al-Wallad wrote this work to respond to Mubard's objections and to defend Sibawayhi and show that he was right. In this study, first of all, a summary of the emergence, formation, historical process and schools of grammar science is given for a better understanding and comprehension of the subject. Then, a short biography of Mubarrid and the issues in which he found Sibawayhi wrong in the above-mentioned work are given. In order not to fall into unnecessary extensions, the issues in question are summarized and presented for the benefit and information of the reader. With this, it is aimed to present the deep analyses of the ancient scholars based on their efforts and methods in the field and to set an example for today.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Muberrid, Sibewayhi, Masailu, Ibn al-Wellad

Müberrid’in Sibeveyhi’nin “el-Kitab” Adlı Eserinde Hatalı Bulduğu Meselelere Genel Bir Bakış

Öz

Özet
Arap dilinde yazılan ve günümüze ulaşan ilk hacimli kitap Sibeveyhi’nin el-Kitâb adlı eseridir. Bu eser, sarf, nahiv ve kıraat/fonetik ilimlerini kapsamaktadır. Bunun telifinden sonra uzun zamanlar alanda yeni kitaplar kaleme alınmamış, daha çok bu eser üzerine şerh, haşiye, talik, galat ve reddiye türü çalışmalar yapılmıştır. Eserde ele alınan bazı meseleler üzerine Müberrid de bir kitap yazmıştır. Müberrid, “Reddü’l-Müberrid ʻalâ Sibeveyhi veya Mesâilü’l-ġalat ismini verdiği söz konusu eserinde 133 meselede Sibeveyhi’yi hatalı bulmuş ve bu meselelerde ona itiraz ederek farklı görüş belirtmiştir. Ancak şu var ki Müberrid’in söz konusu eseri günümüze kadar ulaşmamıştır. Onun mezkûr ihtilaf ve itirazlarını ele alan eseri, İbnü’l-Vellâd’ın kaleme aldığı el-İntisâr li-Sibeveyhi adlı çalışması vasıtasıyla bilinmiştir. İbnü’l-Vellâd bu çalışmasını, Müberrd’in itirazlarına cevap vermek ve Sibeveyhi’yi müdafaa edip haklı olduğunu ortaya koymak için telif etmiştir. Bu çalışmada öncelikle konunun daha iyi anlaşılması ve kavranması için nahiv ilminin ortaya çıkışı, oluşumu, tarihi süreci ve ekolleri hakkında özet bilgi verilmiştir. Sonrasında Müberrid’in kısa biyografisine ve onun, Sibeveyhi’nin mezkûr eserinde onu hatalı bulduğu meselelere yer verilmiştir. Gereksiz uzatmalara düşülmemesi için söz konusu meseleler özetlenerek okurun istifadesine ve bilgisine sunulmaya çalışılmıştır. Bununla kadim ulemanın alandaki çaba ve yöntemleri üzerinden derin analizlerinin takdim edilmesi ve günümüze bir örneklik teşkil etmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Müberrid, Sibeveyhi, Mesâilü’l-ġalat, İbnü’l-Vellâd

Kaynakça

• Abduh, er-R. (1980). Durûsun fî’l-mezâhibi’n-nahviyye. Dâru’n-Nehdati’l-Arabiyye.
• Ali, E.-M. (1404). Ḥavle’l-müşkilâti’l-menheciyye fî müʾellefâti’n-naḥvi’t-taʿlîmî. Buḥûs̱u Külliyyeti’l-luġati’l-ʿArabiyye.
• Bernards, M. (1997). Changing Traditions: Al-Mubarrad’s Refutation of Sībawayh and the Subsequent Reception of the Kitāb (T. Muraoka & C. H. M. Versteegh, Ed.). E.J. Brill.
• Bulut, A. (2008). Sîbeveyh’in Hayatı ve el-Kitâb’a Yönelik Bazı Eleştiriler. Doğu Araştırmaları: Doğu Dil, Edebiyat, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 1, Article 1. http://ktp.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=132821250&MakaleAdi2=sibeveyh
• Çelik, C., & Yaşar, H. (2024a). Kırâatlere Yaklaşımları Bakımından Basra ve Kûfe Nahiv Ekollerinin Mukayesesi. Turkish Research Journal of Academic Social Science, 7(1), 27-33. https://doi.org/10.59372/turajas.1480774
• Çelik, C., & Yaşar, H. (2024b). Kûfe ve Basra Nahiv Ekollerinin Sahîh Kıraatleri Değerlendirme Yöntemleri. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(1), 208-231. https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2024.10.1.08
• Dayf, Ş. (t.y.). El-Medârisu’n-nahviyye (7. bs). Daru’l-Maʻârif.
• Durmuş, İ. (2020). Müberred. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 31, ss. 430-433). TDV Yayınları.
• el-Aynî, B. M. b. A. (2010). El-Mekâsidu’n-nahviyye fî Şerhi Şevâhidi şurûhi’l-Elfiyye (1. bs, 1-4). Dâru’s-Selâm.
• el-Bağdâdî, A. b. Ö. (1418). Hizânetu’l-edeb ve lubbu lubâbi Lisâni’l-Arab (4. bs, 1-13). Mektebetu’l-Hancî.
• el-Endelusî, A. b. M. b. A. (1404). El-İkdu’l-ferîd. Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• el-Himyerî, N. b. S. (1999). Şemsu’l-ʻulûm ve devâu kelâmi’l-Arabi mine’l-kulûm (1. bs, 1-11). Dâru’l-Fikri’l-Muʻâsır.
• el-Müberrid, E.-A. M. b. Y. (1994). El-Muktedab.
• el-Hâkim en-Nîsâbûrî, İ.-B. E. A. M. b. A. (t.y.). El-Mustedrak ʻala’s-sahîhayn (1. bs, 1-4). Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• er-Rafûʻ, ʻÂtif Tâlib Abdusselâm. (2023). İʻtirâdâtu’l-Müberrid ʻalâ Sîbeveyhi’l-letî lem tüzker fî kitâbi’l-İntisâr libni Vellâd: Cemʻan ve dirâse. Mecelletu’lʻUlûmi’l-Arabiyye, 69, 13-102.
• es-Sîrâfî, el-H. b. A. b. el-Merzubân. (2008). Şerhu kitâbi Sibeveyhi (1. bs, 1-5). Dâru’l-Kutbi’l-İlmiyye.
• es-Semîn el-Halebî, Ş. A. b. Y. (t.y.). Ed-Durru’l-masûn fî ʻulûmi’l-kitâbi’l-meknûn (1-11). Daru’l-Kalem.
• eş-Şehrî, A. b. M. (1431). eş-Şâhidu’ş-şiʻrî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm: Ehemmiyetuhu ve eseruhu ve menâhicu’l-mufessirîne fi’l-istişhâdi bih (1. bs). Mektebetu Dâri’l-Minhâc.
• Fırıncı, D. (2016). İmâle Kurallarını İnşasında Müberred’in Kullandığı Bazı Kavramlar. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40, 147-166. http://ktp.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=91312500&MakaleAdi2=m%C3%BCberred
• Geylani, M. (2022). İbn Vellâd’ın Hayatı, İlmî Kişiliği ve el-İntisâr li Sîbeveyh ‘ale’l-Muberred Adlı Eseri. Adıyaman Üniversitesi İslami Bilimler Fakültesi İslami İlimler Araştırmaları Dergisi, 12, Article 12. http://ktp.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=185141250&MakaleAdi2=sibeveyh
• Gündüzöz, S. (2004). el-Kitâb’ın Kuramsal Temelleri: Sîbeveyhi’nin Kitabındaki Kodifikasyonun Çözümü. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17, Article 17. http://ktp.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=15035625&MakaleAdi2=sibeveyh
• Hammûd, H. M. M. (2003). En-Nahvu ve’n-nuhât el-medârisu ve’l-hasâis (1. bs). Âletu’l-Kutub.
• İbn Cinnî, E.-F. O. (1952). El-Hasâis. Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye.
• İbn Hişâm, C. A. b. Y. (t.y.). Evdehu’l-mesâlik ilâ Elfiyeti İbn Mâlik (1-4). Dâru’l-Fikir.
• İbn Vellâd, E.-A. A. b. M. (1996). El-İntisâr li Sîbeveyhi ʻale’l-Müberrid (1. bs). Müessesetü’r-Risâle.
• İbnu’l-Enbârî, A. b. M. (1985). Nuzhetu’l-elibbâ fî tabakâti’l-udebâ (3. bs). Mektebetu’l-Menâr.
• İbnu’s-Serrâc, E. B. M. (t.y.). El-Usûl fi’n-nahv (1-3). Müessesetü’r-Risâle.
• Kâhyaoğlu, Y. (2003). Ebu’l-Abbâs el-Muberrid’in Hayatı, İlmî Şahsiyeti ve “el-Kâmil” Adlı Eseri. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, III(10), Article 10. http://ktp.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=17231250&MakaleAdi2=muberrid
• Keskin, M., & Erkmen, S. (2023). Teysîru’n-Nahv Bağlamında Klasik Dil Bilimi Yaklaşımına Eleştirel Bir Bakış: Müberred, Sa‘leb ve Ebû Ali el-Fârisî Örneği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 54, 283-304.
• Kızıklı, Z. (2006). Sîbeveyhi’de “Tanık Gösterme” Metodu. EKEV Akademi Dergisi, X(29), Article 29. http://ktp.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=19501875&MakaleAdi2=sibeveyh
• Kocabıyık, H. İ. (2022a). Arap Dilinde İfadelerin Sanatlı Kullanımı: Fesâhat. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 31, 1115-1128.
• Kocabıyık, H. İ. (2022b). Arap Nahiv İlminin Doğuşu. İçinde A. Yıldız (Ed.), Arap Edebiyatının Gelişim Serüveni 1 (ss. 69-94). Palet Yayınları.
• Kocabıyık, H. İ. (2022c). Arap Nahiv İlminin Gelişimi. İçinde A. Yıldız (Ed.), Arap Edebiyatının Gelişim Serüveni 1 (ss. 95-128). Palet Yayınları.
• Özel, A. (2020). İbn Vellâd. İçinde TDV İslâm Ansiklopedisi: C. EK-1 (2. bs, ss. 604-605). TDV Yayınları. Sîbeveyhi, ʻAmr b. Osman b. Kanber. (1988). El-Kitâb (3. bs, 1-4). Mektebetu’l-Hâncî.
• Şahin, R., & Turğut, H. (2023). Mef‘Uller Ve Münâdânın Amili Konusunda Basra Ve Kûfe Nahiv Ekolleri Arasındaki Nahiv İhtilafları. 6(2), 174-179. https://doi.org/10.59372/turajas.1394687
• Şen, A. (2016). Müberred ve Sa‘leb’in İlmî Rekabeti = Scientific competition Between Muberred and Sa‘leb. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, IX(1), Article 1. http://ktp.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=100901250&MakaleAdi2=m%C3%BCberred
• Tantâvî, M. (1995). Neş’etu’n-nahv ve târîhu eşheri’n-nuhât (2. bs). Daru’l-Maʻârif.
• Türkmen, M. (2022). Sîbeveyh’e Yöneltilen Bazı Eleştiriler. Güncel İlahiyat Araştırmaları, 129-152. http://ktp.isam.org.tr/detayilhmklzt.php?navdil=tr&midno=197675625&MakaleAdi2=sibeveyh
• Ünal, M. (2020). Türk-İslam Edebiyatı. Lisans Yayınevi.
• Ünal, M. (2023). Uzun Firdevsi’den Mitolojik Hikayeler. El-Ya Yayıncılık.
• Versteegh, K. (2024). Arapçanın Serüveni: Tarihi, Lehçeleri, Dilbilim Geleneği (A. Benli, Çev.; 1. bs). Ketebe Yayınları.