On the Water Names of Kazakhstan/Kyzylorda

Yıl 2025, Sayı: 31, 365 - 382, 21.03.2025

Yakup Türkdil

Öz

Water names (hydronyms) play a very important role as linguistic identifiers of geographical locations and are historically, culturally and socially significant. They serve as linguistic artifacts that encode historical narratives, cultural identities and geographical features, and reflect the complex texture of human interactions with the environment. Water names provide rich linguistic, cultural and cognitive insights into the naming of water bodies. By examining the cognitive processes, historical contexts and metaphorical dimensions of water names, the complex relationship between language, culture and geography can be unraveled. The interdisciplinary nature of linguistic studies further emphasizes the importance of conducting linguistic research in various fields, revealing the extensive impact of language on various aspects of human life and society. By examining the origins, classifications and significance of water names, we can better understand how people interact with their natural environment and how these interactions are reflected in language. Whether descriptive, commemorative or mythological, water body names are enduring symbols of human connection to the natural world and encompass the essence of place, history and culture. It is of great importance that water names are protected and passed on to future generations.
In this article, the names of water in the Kyzylorda province of Kazakhstan are discussed. The names of water have been classified first semantically. Then, the semantically classified names of water have been divided into subclasses according to the type of water bodies. An attempt has been made to determine why the names discussed were preferred and given, and the findings have been evaluated in the conclusion section.

Anahtar Kelimeler

Kazakhstan, Kyzylorda, Kazakh Turkish, place names, water names

Kazakistan/Kızılorda Su Adları Üzerine

Öz

Su adları (hidronim), coğrafi konumların dilsel tanımlayıcıları olarak çok önemli bir rol oynar ve tarihsel, kültürel ve sosyal açıdan çok önemlidir. Tarihsel anlatıları, kültürel kimlikleri ve coğrafi özellikleri kodlayan ve insanların çevreyle etkileşimlerinin karmaşık dokusunu yansıtan dilsel eserler olarak hizmet ederler. Su adları, su kütlelerinin adlandırılmasına ilişkin zengin bir dil bilimsel, kültürel ve bilişsel içgörü sunar. Su adlarının bilişsel süreçlerini, tarihsel bağlamlarını ve mecazi boyutlarını inceleyerek dil, kültür ve coğrafya arasındaki karmaşık ilişki çözülebilir. Dilbilim çalışmalarının disiplinler arası yapısı, dil bilimsel araştırmaların çeşitli alanlarda yapılmasının önemini daha da vurgulayarak dilin insan yaşamı ve toplumun çeşitli yönleri üzerindeki kapsamlı etkisini ortaya koymaktadır. Su adlarının kökenlerini, sınıflandırmalarını ve önemini inceleyerek insanların doğal çevreleriyle nasıl etkileşime girdiklerini ve bu etkileşimlerin dile nasıl yansıdığını daha iyi anlayabiliriz. İster tanımlayıcı ister anma amaçlı ister mitolojik olsun su kütlelerinin adları insanların doğal dünyayla olan bağının kalıcı sembolleridir ve yer, tarih ile kültürün özünü kapsar. Su adlarının korunması ve gelecek nesillere aktarılması büyük önem taşımaktadır.
Bu yazıda, Kazakistan’ın Kızılorda eyaletindeki su adları ele alınmıştır. Su adları ilk olarak tematik açıdan sınıflandırılmıştır. Tematik açıdan sınıflandırılan su adları daha sonra su kütlelerinin türüne göre alt sınıflara ayrılmıştır. Ele alınan adların niçin tercih edilip verildiği tespit edilmeye çalışılmış ve ortaya çıkan bulgular sonuç bölümünde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kazakistan, Kızılorda, Kazak Türkçesi, yer adları, su adları

Kaynakça

• Äbdiraģmanov, A. (2010). Ḳazak Til Biliminiñ Antologiyası-Toponomika jäne Etimologiya. Pаvlоdаr: S. Tоrаyġırоv Atındаġı Pаvlоdаr Memlekettik Uniyversiteti.
• Aksan, Doğan (1974). “Anadolu Yer Adları Üzerine En Yeni Çalışmalar”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1973-1974. Ankara: TDK Yayınları, (s. 185- 193).
• Başkan, Ö. (1970). Türkiye Köy Adları Üzerine Bir Deneme. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 18, 237-251.
• Biyarov, B. (2012). Jer-Suv̇ Attarınıñ Sözjamdıḳ Ülgileri. Almatı: Memlekettik Tildi Damıtuv̇ İnstitutı.
• Eren, H. (1965). Yer Adlarımızın Dili. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 155-165.
• Gülensoy, T. (1998). “Anadolu Yer Adlarına Genel Bir Bakış”. Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı. Ankara, (s. 41-48).
• Januzaķ, T. (2009). Jer-Suv̇ Atav̇larınıñ Anıḳtamalıġı. Almatı: “Arıs” baspası.
• Januzaķ, T. (2010). Tariḥi Jer-Suv̇ Attarınıñ Tüptörkini. Almatı: “Sözdik-slovar” JŞC.
• Januzaḳov, T. (1990). Ḳazaķstan Geografiyalıķ Atav̇larınıñ Sözdigi. Almatı: ķazaķ CCP-iniñ “Ġılım” baspası.
• Karadeniz, Y. (2023). Özbekistan’da Yer Adlarının Tematik İncelemesi. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı 1, 406-425.
• Ķoyşıbaev, E. (1985). Ḳazaḳstannıñ Jer-Suv̇ Attarı Sözdigi. Almatı: Mektep.
• Malbaķov, M., Esenova, Ķ., Ģinayat, B. vd. (2011). Ḳazaḳ Edebi Tiliniñ Sözdigi. C. XIV. Almatı.
• Mankeeva, J., Bizaķov, S., Junisbek, Ä. vd. (2011). Ḳazaḳ Edebi Tiliniñ Sözdigi. C. XI. Almatı.
• Noviana, F., Saifudin, A. (2021). Conceptual Metaphors of “water” in Javanese Proverbs from a Cognitive Linguistic Perspective. E3S Web of Conferences. 317, 02014.
• Sakaoğlu, S. (2001). Türk Ad Bilimi I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şahin, İ. (2007). Türkçe Yer Adlarının Yapısı Üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14(32), 1-14.
• Şahin, İ. (2013). Türkiye Yeradbiliminde Terim ve Tür Sınıflandırması Sorunları. Avrasya Terim Dergisi, 1(1), 46-58.
• Şahin, İ. (2015). Türkiye Yeradbiliminde Leksik- Semantik Sınıflandırma Meselesi. Avrasya Terim Dergisi, 3(1), 10-21.
• Şermaġanbet, M., Säduv̇aḳasulu, J., Äljik, O., Däv̇letbaeva, M. (2011). Ḳızılorda Oblısınıñ Jer-Suv̇ Atav̇ları. Kızılorda: Tumar.
• Tileşov, E., İteġulova, S. Ḳadırģan, A. (2017). Ḳazakistannıñ 70 Tariḥi Ornı. Almatı: Keremet Media.
• Üderbaev, A., Naķısbekov, O., Ķoñıratbaeva, J. vd. (2011). Ḳazaḳ Edebi Tiliniñ Sözdigi. C. XII. Almatı.
• Yediyıldız, B. (1984) “Türkiye’de Yer Adı Verme Usulleri ve Yer Adı Değişikliklerinin Tarihi Değişimi”. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Başbakanlık Basımevi. (s. 25 - 41).
• https://stat.gov.kz (Erişim tarihi: 29.07.2024)
• https://atau.kz (Erişim tarihi: 29.07.2024)
• https://maps.google.com/ (Erişim tarihi: 29.07.2024)
• Türk Dil Kurumu. Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr. (Erişim tarihi: 29.07.2024