Halk Kültüründe Murt Sembolizmi ve Türk Kültüründeki İzleri

Yıl 2025, Sayı: 32, 123 - 136, 21.10.2025

Nurullah Gözcü

https://doi.org/10.30767/diledeara.1686951

Öz

Murt (Myrtus communis), Anadolu’da mersin ya da hambeles yaygın adlarıyla da bilinen bir bitkidir. Mersingiller ailesinin alt türü olan bitkinin, pek çok dilde karşılığının olması ve muhtelif bölgelerde yetişmesi, onun yalnızca Akdeniz ikliminin hâkim olduğu bölgelere özgü olmadığını göstermektedir. Antik Yunancadaki myrtos kökünden diğer dillere geçmiş olan murt, Anadolu sahasında kendine özgü bir işlevsel yapıya sahiptir. Söz konusu işlevin anlaşılabilmesi ise kültürel dokuya ne düzeyde işlendiğinin belirlenebilmesinden geçmektedir. Bu doğrultuda çalışmada, murt sembolizmine öncelikle adlandırmaları, mitolojik kökeni, ritüelistik yönü ve inançlardaki izleri üzerinden yaklaşılmıştır. Akabinde ise kültürel antropoloji zemininde analiz edilerek Türk kültüründeki yerine metin merkezli kaynaklardan elde edilen sözlü kültür ürünleri üzerinden odaklanılmıştır. Bulgular doğrultusunda Türk kültüründe murtun, yalnızca halk hekimliği yönüyle tıbbi bir kaynak değil halk inançları ve sözlü kültürde de rol alan çok yönlü bir sembol olduğu tespit edilmiştir. Böylelikle geleneksel bilgi sözlü aktarım yoluyla korunmuş; modern tıp yaygınlaşsa dahi murt, şifa, bereket ve koruma arayışının doğal karşılığı olmaya devam etmiş (etmektedir).

Anahtar Kelimeler

Murt , Mersin , Hambeles , Türk Kültürü , Halk Kültürü

Myrtle Symbolism in Folk Culture and Its Reflections in Turkish Tradition

Öz

Murt (Myrtus communis), known in Anatolia by the vernacular names mersin (myrtle) or hambeles, belongs to the Myrtaceae family. Its presence under numerous appellations across diverse regions indicates that the species is not restricted to areas governed solely by a Mediterranean climate. Deriving from the Ancient Greek root myrtos, the plant has assumed a distinctive functional role within the Anatolian cultural sphere. Understanding this role, however, requires determining the extent to which myrtle has been woven into the local cultural fabric. Accordingly, the present study first approaches myrtle symbolism through its nomenclature, mythological origins, ritualistic dimensions, and traces in belief systems. Subsequently, the plant’s position in Turkish culture is examined on an anthropological basis by analysing oral‑culture products drawn from text-centred sources. The findings reveal that within Turkish culture myrtle functions not only as a medicinal resource in folk medicine but also as a multifaceted symbol embedded in popular beliefs and oral tradition. In this way, traditional knowledge has been preserved through oral transmission; even with the spread of modern medicine, myrtle has continued (and continues) to serve as the natural embodiment of the quest for healing, abundance, and protection.

Anahtar Kelimeler

Myrtus , Myrtle , Hambeles , Turkish Culture , Folk Culture.

Kaynakça

• Alım, E., Uzun, H. İ., et al. (2018). “The Effect of Different Application Times of GA₃ on Physical Characteristics of Black Myrtle Berries (Myrtus Communis L.)”. Yuzuncu Yıl University Journal of Agricultural Sciences, 28, 19-23.
• Atılgan, H. (2016). “Mersin-Murt-Hambeles”. Tirşik Yerel Dergisi, 23, 16-18.
• Atılgan, H. (2002). Murtçu Folkloru. Ankara: Karaisalı Kaymakamlığı Yayınları.
• Aydın, C. and Özcan, M. M. (2007). “Determination of Nutritional and Physical Properties of Myrtle (Myrtus Communis L.) Fruits Growing Wild in Turkey”. Journal of Food Engineering, 79(2), 453-458. https://doi.org/10.1016/j.jfoodeng.2006.02.008.
• Aydın, Ş. (2020. Şubat. 17). “Irak-Türkmen Halk Edebiyatında Şiir”. Kerkükgazetesi. http://www.kerkukgazetesi.com/8951-2/ (Erişim Tarihi: 04.02.2025).
• Barker, W. B. (1862?). Cilicia: Its Former History and Present State. London and Glasgov.
• Başçetinçelik, A. (2009). Adana Halk Kültüründe Doğum-Evlenme-Ölüm. Adana: Altın Koza Yayınları.
• Baytop, T. (1997). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Boratav, P. N. (1994). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Candeğer, Ü. ve Emen, H. (2016). “Gazipaşa’da Ölüm ve Cenaze ile Alakalı Uygulamalarda Eski Türk Kültürü ve İnancının Tesirleri”. İdarecinin Sesi, 174, 62-65.
• Çıblak, N. (2002). “Anadolu’da Ölüm Sonrası Mezarlıklar Çevresinde Oluşan İnanç ve Pratikler”. Türk Kültürü, XL(474), 605-614.
• Dafni, A. (2016). “Myrtle (Myrtus Communis) as a Ritual Plant in the Holy Land - A Comparative Study in Relation to Ancient Traditions”. Economic Botany, XX(X), 1-13.
• Dalgıntekin, H. (1995). Tarsus Adet ve İnanmaları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Emen, H. (2015). “Gazipaşa’daki Geçiş Dönemi ve Halk Hekimliği Pratiklerinde Orta Asya Türk Kültürü ve İnanç Sisteminin Tesirleri”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15(1), 29-43.
• Gençler Özkan, A. M. and Gençler Güray, Ç. (2009). A Mediterranean: Myrtus Communis L. (Myrtle). In Plants and Culture: Seeds of The Cultural Heritage of Europe. ed. J.P. Morel, A.M. Mercuri, pp. 159-168. Bari: Edipuglia. Gernot Katzers. (1998, Jun, 2,). “Myrte (Myrtus Communis L.)”. http://gernot-katzers-spice-pages.com/germ/Myrt_com.html (Erişim Tarihi: 20.03.2025).
• Gösterir, İ. (2022). Çorum Yöresi Ağızları Sözlüğü. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları. 5. bs.
• Hüseynova, E. (2019). Oğuz Qrupu Türk Dillərində Bitki Aləmini Əks Etdirən Leksika. Baş redaktör Teymur Kərimli, Əlyazmalar Yanmır içinde (ss. 192-201).
• İncir, A. (2011). Mersin Yörüklerinde Doğum, Evlenme ve Ölüm İle İlgili İnanışların Mukayeseli Araştırması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karakaş, A. (2015). “Osmaniye ve Çevresi Halk Hekimliğinde Dinsel-Büyüsel Uygulamalar”. SOBİDER, 2(5), 156-166.
• Kayadelen, M. (2019). “Mersin’in Kuruluş Dönemine İlişkin Mevcut Tezlerin İrdelenmesi”. Kebikeç Dergisi, 47, 383-416.
• Langois, V. (1947). Eski Kilikya, çev. M. Rahmi Balaban, Mersin: Halkevi Yayını.
• Maden, S. (çev.). (2005). Hasan Ali Yücel klasikler dizisi Gılgamış destanı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 3. bs.
• Mecek, S. (2014). Serik Yöresi Tahtacı Alevilerinin Halk Bilgisi Ürünleri Üzerine Bir İnceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Myrtus-communis. (2025a, March, 31,). “Myre Myrtus Communis”. https://www.myrtus-communis.de/botanik/beschreibung.html (Erişim Tarihi: 04.04.2025)..
• Myrtus-communis. (2025b, March, 31,). “History”. https://www.myrtus-communis.de/extras/geschichte.html (Erişim Tarihi: 04.04.2025)..
• Myrtus-communis. (2025c, March, 31,). https://www.myrtus-communis.de/extras/sonstiges.html (Erişim Tarihi: 04.04.2025)..
• Okumuş, E. (2009). “Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde Mersin”. Arter, 1, 30-31.
• Özgen, Z. N. (2007). Adana (Merkez) Halk Hekimliği Araştırması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sakaoğlu, S. (1976). 101 Anadolu Efsanesi. İstanbul: Damla Yayınevi.
• Şimşek, E. (1989). “Yusufçuk Kuşu”. İçel Kültür Dergisi, 3(8), 8-12.
• Tuberoso, CIG., Rosa, A., et al. (2010). “Chemical Composition and Antioksidant Activities of Myrtus Communis L. Berries Extracts”. Food Chemistry 123, 1242-1251.
• Tuncel, M. (2004). “Mersin”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 29: 212-215.
• Türk Dil Kurumu. (1977). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü L-R 9. hzl. Ö. A. Aksoy vd. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (1982). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü 12. hzl. Ö. A. Aksoy vd. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2009). Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü 1-6. hzl. Ö. A. Aksoy vd. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uysal, Y. (2008). Gazipaşa’da Folklor ve Halk Edebiyatı Ürünleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uysal, Y. (2009). “Gazipaşa Folkloru / Geçiş Dönem Âdetleri”. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(3), 209-224.
• Vural, S. (2016). Tarihteki Mersin Kadınları. Mersin: İçel Soroptimist Kulübü Yayını.
• Yalgın, A. R. (1993). Cenupta Türkmen Oymakları I. Ankara.
• Yetişen, R. (1977). “Naldöken Tahtacılarında Ölüm”. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi 17(340), 8145-8146.
• Yıldırım, F. (2006). Adana ve Osmaniye İlleri Ağızları 2. Ankara Türk Dili Kurumu Yayınları.