Muhammad Yusuf’un Şiirlerinde Millî Kimlik İnşası

Yıl 2025, Sayı: 32, 289 - 310, 21.10.2025

Mustafa Said Arslan

https://doi.org/10.30767/diledeara.1722382

Öz

İnsanoğlu, var olduğu günden itibaren bir kimlik arayışı içinde olmuştur. Başlangıçta bireysel düzeyde gerçekleşen kimlik edinme süreci, zamanla yakın çevreden uzak çevreye doğru genişleyen bir yapıya bürünmüştür. Kişinin anadili, dini, yaşadığı coğrafya, gelenek ve görenekleri gibi unsurlar çerçevesinde şekillenen kimlik, bireyin ait olduğu toplulukla özdeşleşmesini sağlayan millî kimliği meydana getirir. Millî kimlik, toplumları bir arada tutan en önemli unsurlardan biri olup, bireylerin ortak bir kültürel ve tarihsel bağlam içinde varlık göstermelerine olanak tanır. Bu bağlamda millî kimlik, tarih boyunca çeşitli sosyolojik ve kültürel dönüşümlere uğramış, farklı dönemlerde değişen siyasi ve toplumsal koşullara bağlı olarak yeniden şekillenmiştir.
Millî kimliğin inşa sürecinde edebiyatın ve sanatın önemli bir rolü bulunmaktadır. Edebiyat, toplumsal bilinç ve kimlik algısının şekillenmesinde etkili bir araç olup, yazar ve şairler bu süreçte başat aktörler arasında yer almaktadır. Şairler ve yazarlar, eserlerinde işledikleri temalar ve üslup aracılığıyla millî kimlik unsurlarını pekiştirmekte ve toplumsal hafızanın oluşumuna katkıda bulunmaktadır. Özbek edebiyatında önemli bir yere sahip olan şair Muhammad Yusuf, şiirlerinde işlediği millî kimlik unsurlarıyla Özbek toplumunun kültürel değerlerini yansıtmış ve halkın duyarlılıklarını dile getirmiştir.
Bu çalışmada, Muhammad Yusuf’un şiirlerinden hareketle Özbek millî kimliğinin inşa sürecindeki rolü değerlendirilecek ve şairin eserlerinde millî kimlik bilincini nasıl işlediği incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Millî Kimlik , Özbek , Muhammad Yusuf , Şiir , Vatan

The Construction Of National Identity In Muhammad Yusuf's Poetry

Öz

Since the dawn of humanity, individuals have been in pursuit of identity. Initially a personal endeavor, the process of identity formation gradually expanded from the individual to encompass broader social circles. Shaped by native language, religion, geography, and cultural traditions, identity evolves into a national identity that allows the individual to identify with a specific community. National identity is one of the most significant factors that bind societies, enabling individuals to exist within a shared cultural and historical context. In this regard, national identity has undergone various sociological and cultural transformations throughout history and has been reshaped according to changing political and social conditions in different periods.
Literature and the arts play a vital role in constructing national identity. Literature is an effective medium for shaping social consciousness and identity perception, and writers and poets are among the primary agents in this process. Through the themes they explore and their stylistic choices, poets and writers reinforce elements of national identity and contribute to the formation of collective memory. Muhammad Yusuf, a prominent figure in Uzbek literature, reflected the cultural values of Uzbek society and expressed the people's sensitivities through the national identity elements featured in his poetry.
This study aims to evaluate the role of Muhammad Yusuf's poetry in the construction of Uzbek national identity and to examine how the poet addresses national identity awareness in his works.

Anahtar Kelimeler

National Identity , Uzbek , Muhammad Yusuf , Poetry , Homeland

Kaynakça

• Açık, F. (2013). “Abdulla Oripov’un Şiirlerinde Özbek Kimliği ve Özbekistan”. Gazi Türkiyat, Güz/13: 45-58
• Aksan, D. (2003). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Anderson, B. (1993). Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökeni ve Yayılması. Çev. İskender Savaşır. İstanbul: Metis Yayınları.
• Arslan, M. S. (2021). “Muhammad Yusuf’un Şiirlerinde Millet, Vatan ve Anadili”. Oʻzbek Mutafakkirlarining Til Nazariyasiga Oid Qarashlari: 93-105. Taşkent, Özbekistan.
• Assmann, J. (2008). Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. Çev. A. Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Avazov, N. (2021). “Behbudiy va Muhamad Yusuf Ijodida Turkiston Mavzusi”. Vatan va muhabbat kuychısı: 36-39. Toshkent: О‘zbekiston Davlat San’at va Madaniyat Instituti.
• Bostancı, M. N. (1998). “Etnisite, Modernizm ve Milliyetçilik”. Türkiye Günlüğü, 50: 38-55.
• Çokay Nebioğlu, R. (2021). “Postmodern Çağda Millî Kimliğin Yapımı ve Yapısökümü: İngilizliğin 50 Temel Özü”. Milli Folklor, 17/130: 44-57.
• Ernazarova, G. (2001). “XX. Asr O’zbek Po’eziyasida Milliy Tafakkur va Uning Badiiy Talqini (Cho’lpon, G’. G’ulam, A. Oripov Misolida)”. Doktora Tezi Avtorefarati. Toshkent.
• Frank, A. J. (1998). Islam and the Soviet Union: From the Second World War to Gorbachev. Palgrave.
• Gökalp, Z. (2007). Bütün Eserleri-1 Kitaplar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hutchinson, J. (2000). Nationalism: A New History. Oxford University Press.
• İsmailov, B. (2018). Muhammad Yusufning Adabiy Kimligi va She’riyatga Qarashi. Toshkent: Toshkent Universiteti nashrlari.
• Kamp, M. (2006). The New Woman in Uzbekistan: Islam, Modernity, and Unveiling under Communism. Seattle: University of Washington Press.
• Khalid, A. (2007). Islam after Communism: Religion and Politics in Central Asia. Berkeley: University of California Press.
• Koçkorov, U. (2014). Muhammad Yusuf Zamondoshlari Hotirasida. Toshkent: Adib Nashriyoti.
• Mirzahakimova, Z. (2007). Muhammad Yusuf Saylanma. Toshkent: Sharq Nashriyoti.
• Northrop, D. (2004). Veiled Empire: Gender and Power in Stalinist Central Asia. Ithaca: Cornell University Press.
• Özkan, M. (2012). “Sovyetler Birliği’nde Milliyet Politikaları ve Orta Asya”. Türk Dünyası Araştırmaları, 197, 67–86.
• Sakallı, E. (2015). “Türk Dünyası Şairlerinde Millî Kimlik Simgesi Olarak Ana Dili”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 39: 179-196.
• Salomova, N. (2005). Muhammad Yusuf Halq Bol, Elim. Toshkent: O’zbekiston Nashriyoti.
• Seferoğlu, E. (2018). “Ben’den Biz’e: Bahtiyar Vahapzade’nin Şiirlerinde Milli Kimlik İnşası”. SOBİDER, 31: 375-383.
• Smith, A. D. (1991). National Identity. London: Penguin Books.
• Smith, A. D. (2022). Milli Kimlik. Çev. Bahadır Sina Şener. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tursunov, S. (2017). “Muhammad Yusuf İjodida Milliylik va Zamonaviylik”. O‘zbek Tili va Adabiyoti, 5, 25–34.
• Yuldashev, M. (2021). “Muhammad Yusuf She’rıyatınıng Tili”. О'zbekiston Xalq Shoiri Muhammad Yusuf – Vatan va Muhabbat Kuychisi: 36-39. Toshkent: О‘zbekiston Davlat San’at va Madaniyat Instituti.
• Yuldashev, M. ve Sağlam, S. (2020). "Bağımsızlık Dönemi Özbek Edebiyatı”. Türk Dünyasında Çeyrek Asırlık Edebi Tecrübe: Millî Ruh ve Edebiyata Yansıması. 139-157. ed. Orhan Söylemez – Ömer Faruk Ateş. Ankara: BENGÜ.
• Yusuf, M. (2004). Iymon Qoshigi. Andijon Nashriyot-Matbaa.
• Yusuf, M. (2001a). Saylanma. Toshkent: Sharq.
• Yusuf, M. (2001b). Tanish Teraklar. Toshkent: Gafur Gulam Adabiyot va Sanʼat Nashriyoti.
• Yusuf, M. (1994). Yolg’anchi Yor. Toshkent: Gafur Gulam Adabiyot va Sanʼat Nashriyoti.
• Yusuf, M. (1992). Erka kiyik. Fargʻona: Yozyovon.
• Yusuf, M. (1991a). Halima Enam Allalari. Toshkent: Cholpon.
• Yusuf, M. (1991b). Işq Kemasi. Toshkent: Gafur Gulom Nomidagi Adabiyot va San’at Nashriyoti.
• Yusuf, M. (1991c). Konglimda Bir Yor. Toshkent: Yozuvchi Nashriyoti.
• Yusuf, M. (1989a). İltijo. Toshkent: Yosh Gvardiya Nashriyoti.
• Yusuf, M. (1989b). Uyqudagi qiz. Toshkent: Gafur Gulam Adabiyot va Sanʼat Nashriyoti.
• Yusuf, M. (1987). Bulbulga Bir Gapim Bor. Toshkent: Gafur Gulom Nomidagi Adabiyot va San’at Naşriyoti.
• Yusupov, M. (2004). Mening Do‘stim Muhammad Yusuf. Toshkent: G‘afur G‘ulom Nomidagi Adabiyot va San’at Nashriyoti.