Necip Asım Yazıksız’ın Türk Sayıları Hakkındaki Makalesi ve Türkçe Sayı Adları

Yıl 2025, Sayı: 32, 311 - 321, 21.10.2025

İrem Aslan Seyhan

https://doi.org/10.30767/diledeara.1741032

Öz

Eski Türk rakamları MS 8.yy’da ortaya çıkmış, özgün bir rakam sistemidir ve matematik tarihinin ihmal edilmiş konularındandır. Bunun en önemli sebebi Türk rakamlarının sembolleşmemiş olması ve yazılı kaynakların azlığıdır. Dolayısıyla aslında matematik tarihin bir alt dalı olan rakamların tarihsel olarak incelemesi görevi, eski Türk rakamları söz konusu olduğunda daha çok dil bilimcilere ve Türkologlara düşmüştür. Bu incelemelerden biri Türkoloji alanının öncüsü kabul edilen Necip Asım Yazıksız tarafından “Türk Sayıları Üzerine Bir Deneyiş” makalesinde yapılmıştır. Bu makalede Necip Asım sayılar için anlam ve köken bilimsel tahminlerde bulunmuştur. Günümüzde sayı adları ile ilgili yapılan çalışmalarda, sayı adları dilin temel varlıkları sayılır ve herhangi başka bir etimolojik kökenden türetilmedikleri kabul edilir. Dolayısıyla Necip Asım’ın tahminleri günümüz köken bilim sözlükleriyle uyuşmamaktadır. Ancak onun bu denemesini, henüz Türkçe’nin etimolojisiyle ilgili yeterli kaynak bulunmayan bir dönemde yazdığını göz önünde bulundurmak gerekir. Bu metninin Türkçe sayı adlarının anlam bilimsel kökenleri üzerine yazılmış ilk deneme olması, onu hem Türk matematik tarihi hem de dil tarihi açısından önemli kılmaktadır. Bu makale dahilinde Necip Asım Yazıksız’ın bu denemesi üzerinden matematik tarihi ve dil bilim tarihi arasında bir köprü oluşturmak ve ek olarak onun bahsetmediği diğer rakamlardan bahsetmek mümkün olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türk Matematik Tarihi , Necip Asım Yazıksız , Türk Sayıları , Türk Rakamları , Türk Dili Tarihi.

Necip Asım Yazıksız’s Article on Turkish Numbers and Turkish Number Names

Öz

Old Turkic numerals, a unique numeral system that emerged in the 8th century AD, are a neglected topic in the history of mathematics. The primary reason is the lack of symbolization of Turkish numerals and the scarcity of written sources. Therefore, the historical study of numerals, a sub-branch of mathematical history, has fallen mainly to linguists and Turkologists when it comes to ancient Turkic numerals. Necip Asım Yazıksız conducted one such studysız conducted one such study, considered a pioneer in the field of Turkology, in his article “An Essay on Turkish Numbers”. In this article, Necip Asım speculated on the meaning and etymology of numbers. In contemporary studies, number names are considered fundamental language entities and are not derived from any other etymological origin. Therefore, Necip Asım’s speculations are not consistent with contemporary etymological dictionaries. However, it is essential to consider that he wrote this essay when sufficient resources on the etymology of Turkish were not yet available. This text is the first attempt (in Turkish) to examine the semantic origins of Turkish number names, making it significant for both the history of Turkish mathematics and the history of language. Using Necip Asım Yazıksız’s essay, this article bridges the gap between the history of mathematics and linguistics, and also explores other numerals not mentioned by him.

Anahtar Kelimeler

History of Turkish Mathematics , Necip Asım Yazıksız , Turkish Numbers , Turkish Numerals , History of the Turkish Language.

Kaynakça

• Atalay, B. (1985). Dîvânü Lügati’t-Türk Tercümesi I, Ankara: TDK Yayınları.
• Bayazıt, Z. Z. (2018). “Türkçe Sayı Adları Üzerine Bir İnceleme”. The Journal of Turkic Language and Literature Surveys (TULLIS), 3(2), 26-34.
• Bozkurt, F. (1995). Türklerin Dili. İzmir: Cem Yayınevi.
• Böler, T. (2009). “Necip Asım Yazıksız ve Türk Diline Katkıları”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 25, 195-208.
• Clauson, G. (1959). “The Turkish Numerals”. Journal of the Royal Asiatic Society, 91(1-2), 19-31.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Ifrah, G. (1999). Rakamların Evrensel Tarihi. C. 1, Kurtuluş Dı̇nçer (Çev.). Ankara: Tübitak Yayınları.
• Karadavut, A. (2020). Eski Türkçede Sayılar: Yapısal ve Anlamsal bir Yaklaşım, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. (Yayımlanmamış doktora tezi.)
• Karadavut, A. (2021). “Eski Türk Yazıtlarında Sayılar: Anlamsal bir Yaklaşım”. Türkbilig, 2021(41), 71-81.
• Kaymaz, Z. (2002). Türklerde Sayı Sistemleri, Türkler, C.3, 419-426. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Nalbant, M. V. (2019). “Global Etimolojiler Bakımından Türkçede bir “1” ve iki “2” Sayı Adları ve Parmak Sözcüğü: Biri İki, İkiyi Bir Etmek ve Bir Yerde Toplamak”. Türkbilig 37, 53-60.
• Necip Asım & Hasan Tahsin. (1892). Lügât-ı İlmiye ve Fenniye. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Necip Asım. (1928). “Türk Sayıları Üzerine Bir Deneyiş”, Türk Yurdu, 22(201), 11-13.
• Müller, M. (1861). Lectures on the Science Of Language, New York: Charles Scribner.
• Şenaysoy S. (2016), Eski Türkçede Sayılar, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).