Value's Journey: Thoughts on Sociality of Value

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 25 - 41, 30.06.2023

Kemal Coşkun

https://doi.org/10.47145/dinbil.1276558

Öz

Values are in interaction with all components of the social and cultural system. Religion has a special significance in transforming value into a firm belief. The relationship between religion and value has been among the subjects of human and cultural sciences for a long time in terms of their needs for each other. It has been challenging for sociology, whose roots go back to positivist thought, to consider and analyze concepts such as value and belief as a phenomenon. The notion of value has not been seen as a methodologically studyable phenomenon due to its changeable nature. The diversification of sociological thought, the acceptance of different methodological paradigms in sociology, and the shift of attention from object to subject, from phenomenon to actor in sociological observation have also changed the view on value. The concept of value has been discussed in detail in terms of dictionary meanings in different sciences and other concepts that the word may be related to, depending on its lexical meaning and origin. The theoretical foundations of social value, its sociological counterpart, the functions of value in society, and the functional aspect of religion and value with other social institutions have been examined. For values to be a subject of sociology, it is important that they are measurable. For this reason, quantitative studies carried out in different countries are included throughout the study. Value rankings and classifications in psychology, social psychology, sociology, and philosophy have been studied. In this way, it is aimed to make a concept known for its abstract and subjective aspects to be studied for sociology and to determine its boundaries. The study focuses on the possibility of a sociology independent of values. It has been questioned to what extent leading sociologists can avoid subjective evaluations. Although sociology is not a normative science like law and morality, the question of why it should examine values has also taken its place among the main problems of the study. For this reason, the importance of values in terms of their social functions has been pointed out. The question of what the place of values in social structure explanations at the macro and micro level is has been tried to be explained by referring to the ideas of theoretical sociologists such as Parsons, Weber, Durkheim, and Pareto. Again, the value theories of Rokeach and Schwartz, who are among the leading theorists, are reviewed. The study can be considered as an effort to read and evaluate the views of positivist, understanding, structuralist, and materialist sociologists who develop different perspectives on the phenomenon of value. The determination of the meaning and importance of the values that were ontologically and epistemically excluded in the founding years of modern sociology are among the results of the study.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Religion, Social Values, Value, Society

Değerin Yolculuğu Değerin Toplumsallığı Üzerine Düşünceler

Öz

Değerler sosyal ve kültürel sistemin tüm bileşenleriyle etkileşim halindedir. Bilhassa değeri güçlü bir inanca dönüştürmesi bakımından dinin özel bir anlamı vardır. Din ve değer ilişkisi, birbirine ihtiyaçları bakımından uzunca bir zamandır insan ve kültür bilimlerinin konuları arasında yer almaktadır. Kökleri pozitivist düşünceye uzanan sosyolojinin değer ve inanç gibi kavramları bir olgu olarak ele alıp incelemesi ise kolay olmamıştır. Özellikle değer nosyonu, değişebilir doğası dolayısıyla yöntem bilimsel olarak incelenebilir bir olgu olarak görülmemiştir. Sosyolojik düşüncenin çeşitlenmesi, farklı metodolojik paradigmaların toplumbilimde kabul görmesi, sosyolojik gözlemde dikkatin nesneden özneye, olgudan aktöre geçmesi değere olan bakışı da değiştirmiştir. Bu çalışma da din ve sosyal değer kavramlarını kendine esas almıştır. Değer kavramı, farklı bilimlerdeki sözlük anlamları ile kelimenin sözcük anlamına ve kökenine bağlı olarak ilişkili olabileceği diğer kavramlar bakımından ayrıntılı şekilde ele alınmıştır. Sosyal değer kavramının teorik temelleri, sosyolojik karşılığı, değerin toplumdaki fonksiyonları ile din ve değerin diğer sosyal kurumlarla olan işlevsel yönü incelenmiştir. Sosyal değerlerin bireydeki gelişimi ve toplumdaki görünürlüğü rol, statü, sosyalleşme gibi kültürel sistemin dinamik ögeleriyle birlikte anlatılmıştır. Değerlerin sosyolojinin bir konusu olabilmesi için ölçülebilir olması önemlidir. Bu sebeple çalışma boyunca farklı ülkelerde yapılmış nicel çalışmalara yer verilmiştir. Psikoloji, sosyal psikoloji, sosyoloji ve felsefedeki değer sıralamaları ve sınıflandırmaları incelenmiştir. Bu sayede soyut ve öznel yönleri ile bilinen bir kavramı sosyoloji için incelenebilir hale getirmek ve sınırlarını belirlemek amaçlanmıştır. Değerler hem beşeri bilimler hem de fen bilimleri tarafından ele alınmıştır. Felsefede değerler nesnel-öznel oluşu, hiyerarşisi ve kaynağı dikkate alınarak incelenmiştir. Sosyoloji ise değerin toplumsal açıdan olgusallık sorununu irdeler. Ayrıca bir sosyal olgu olarak değeri konu edinen araştırmacının tarafsızlığı problemi üzerinde durur. Bu çalışmada ise değerlerden bağımsız bir sosyolojinin imkânı üzerinde durulmuştur. Öncü sosyologların öznel değerlendirmelerden ne derece kaçınabildikleri sorgulanmıştır. Sosyoloji, hukuk ve ahlak gibi normatif bir bilim olmamasına rağmen değerleri neden incelemelidir sorusu da çalışmanın temel problemleri arasında yerini almıştır. Bunun için değerlerin toplumsal işlevleri bakımından önemine dikkat çekilmiştir. Makro seviyede ve mikro seviyede toplumsal yapı açıklamalarında değerlerin yerinin ne olduğu sorusu Parsons, Weber, Durkheim ve Pareto gibi teorisyen sosyologların fikirlerine başvurularak açıklanmaya çalışılmıştır. Yine öncü teorisyenlerden Rokeach ve Schwartz’ın değer teorilerine başvurulmuştur. Tüm bunlar yapılırken çalışmada din ve değer kavramlarının sınırları sosyolojinin ilgi alanı içerisinde tutulmuştur. Bunun yanı sıra değerin kaynağı ve tasnifi konusunda felsefi ve psikolojik açılımlara da yer verilmiştir. Çalışma, değer olgusuna farklı bakış açıları geliştiren pozitivist, anlamacı, yapısalcı, maddeci sosyologların görüşlerini toplu bir okuma ve değerlendirme çabası olarak düşünülebilir. Modern sosyolojinin kuruluş yıllarında ontolojik ve epistemik olarak dışladığı değerlerin zamanla kazandığı anlam ve önemin tespiti çalışmanın ortaya koyduğu sonuçlar içerindedir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Toplumsal Değerler, Din, Değer, Toplum

Kaynakça

• Akın, Mahmut H. Toplumsallaşma Sözlüğü. Konya: Çizgi Kitabevi, 2011.
• Allport, G. W. Olmaktan Oluşa. çev. Bilal Sambur. Ankara: Katkı Yayınları, 2006.
• Artan, İnci Erdem vd. Üniversite Gençliği Değerleri; Korkular ve Umutlar. İstanbul: Tesev Yayınları, 2005.
• Atabek, Erdal. Modern Dünyada Değer Kayması ve Gençlik. İstanbul: Alkım Yayınevi, 2003.
• Aydın, Mustafa. “Gençliğin Değer Algısı: Konya Örneği”. Değerler Eğitimi Dergisi 1/3 (2003), 121-144.
• Berger, Peter L. “Dini Kurumlar”. Toplum Bilim Yazıları. çev. Adil Çiftçi. drl. Adil Çiftçi. İzmir: Anadolu Yayınları, 1999.
• Berger, Peter L. Kutsal Şemsiye. çev. Ali Coşkun. İstanbul: Rağbet Yayınları, 4. Basım, 2011.
• Bilgin, Nuri. Sosyal Psikoloji Sözlüğü. İstanbul: Bağlam Yayınları, 2003.
• Borowik, Irena vd. Religion and Patterns of Social Transformation. Zagrep: Institude For Social Research, 2004.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları, 4. Basım, 2014.
• Clark, W. H. The Psychology of Religion. New York: 1958.
• Coşkun, Kemal. Ahmet Mithat Efendinin Eserlerinde Dini ve Toplumsal Temalar. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Cuff, E.C vd. Perspectives in Sociology. London: George Allen and Unvin Publishers Ltd., 1979.
• Çalışkur, Ayşem vd. “Değerlerin Belirli Meslek Alanları ve Demografik Değişkenlere Göre İncelenmesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 17/1 (2012), 219-236.
• Çelebi, Nilgün. Sosyoloji Notları. İstanbul: Anı Yayınları, 2007.
• Doğan, İsmail. Sosyoloji, Kavramlar ve Sorunlar. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, Geliştirilmiş 7. Basım, 2007.
• Duriez, Bart vd. “Dindarlık Hayatımızı Hâlâ Etkiliyor mu? Çeşitli Dindarlık Tiplerine Göre Değer Yapılarının Farklılaşmasını Destekleyen Yeni Deliller”. çev. Veysel Uysal. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 24 (2003), 25-42.
• Durkheim, Emile. İntihar. çev. Z. Zühre İlkgelen. İstanbul: Pozitif Yayınları, 2013.
• Durkheim, Emile. Suicide a Study in Sociology. USA: The Free Press, 1951.
• Düzgün, Şaban Ali. Çağdaş Dünyada Din ve Dindarlar. Ankara: Lotus Yayınları, 2012.
• Fichter, Joseph. Sosyoloji Nedir. çev. Nilgün Çelebi. Ankara: Anı Yayınları, 7. Basım, 2004.
• Filiz, Şahin. Ahlakın Akli ve İnsani Temeli. Konya: Çizgi Kitabevi, 1998.
• Fromm, Erich. İtaatsizlik Üzerine. çev. Ayşe Sayın. İstanbul: Kariyer Yayınları, 2001.
• Fromm, Erich. Sahip Olmak Ya da Olmamak. çev. Aydın Arıtan. İstanbul: Arıtan Yayınları, 1997.
• Galek, Kathleen vd. “Religion, Meaning and Purpose and Mental Health”. Psychology of Religion and Spirituality 7/1 (2015), 1-12.
• Giddens, Anthony. Sosyoloji. çev. Cemal Güzel. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2012.
• Günay, Mustafa. “Hermeneutik Felsefe Açısından Bilgi-Değer İlişkisi”. Bilgi ve Değer, Muğla Üniversitesi Felsefe Bölümü Sempozyumu Bildirileri. ed. Şahabettin Yalçın. 265-274. Ankara: Vadi Yayınları, 2002.
• Güngör, Erol. Değerler Psikolojisi Üzerinde Araştırmalar-Ahlâk Psikolojisi, Ahlâkî Değerler ve Ahlâkî Gelişme. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 3. Basım, 2000.
• Haviland, William A. Kültürel Antropoloji. çev. Hüsamettin İnanç - Seda Çiftçi. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2002.
• Hobbes, Thomas. Leviathan. çev. Semih Lim. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 12. Basım, 2012.
• İbn Haldun. Mukaddime I. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, Gözden Geçirilmiş 5. Basım, 2007.
• Kahle, Lynn R. - Timmer, Susan Goff. “A Theory and a Method for Studying Values”, Social Values and Social Change, ed. Lynn R. Kahle. Connecticut: Praeger Publisher, 1983.
• Korkmaz, Arif. “Değerler Sosyolojisi”. Toplum Bilimleri Dergisi 14 (2013), 51-78.
• Kuçuradi, İoanna. İnsan ve Değerleri. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2010.
• Kur’ân Yolu. Erişim 19 Nisan 2019. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Kurtkan, Amiran. Türk Milletinin Manevi Değerleri. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1977.
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. çev. Osman Akınhay - Derya Kömürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1999.
• Nirun, Nihat – Erdoğmuş, Zeki. Sosyoloji. Ankara: Yaykur, 1976.
• Okumuş, Ejder. Din ve Kültür. Ankara: Maarif Mektepleri, 2017.
• Ozankaya, Özer. Temel Toplumbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Cem Yayınları, 1995.
• Özensel, Ertan. “Sosyolojik Bir Olgu Olarak Değer”. Değerler Eğitimi Dergisi 1/3 (2003), 217-240.
• Özkan, Recep. “Türk Eğitim Sisteminde Himayeci Değerler: İlköğretim Ders Kitapları Örneği”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 7/1 (2010), 1124-1141.
• Özlem, Doğan. “Değerler Sorununda Nesnelcilik/Mutlakçılık ve Öznelcilik/Rölativizm Tartışması Üzerine”. Bilgi ve Değer, Muğla Üniversitesi Felsefe Bölümü Sempozyumu Bildirileri. ed. Şahabettin Yalçın. 282-312. Ankara: Vadi Yayınları, 2002.
• Pargament, K. I. The Psychology of Religion and Coping: Theory, Research, Practice. New York: Guilford Press, 1997.
• Parsons, Talcott - Shils, Edward A. Toward a General Theory of Action: Theoretical Foundtions for the Social Sciences. New Brunswick: Transaction Publishers, 2001.
• Polat, Mizrap. Toplumsal Yaşam Bilinci Olarak Değer: Konuya Değerler Sosyolojisi ve Değerler Eğitimi Bağlamında Bir Yaklaşım. Ankara: Pegem Akademi, 2017.
• Poloma, Margaret M. Çağdaş Sosyoloji Kurumları. çev. Hayriye Erbaş. Ankara: Gündoğan Yayınları, 2. Basım, 1993.
• Richter, Rudolf. Sosyolojik Paradigmalar. çev. Necmettin Doğan. İstanbul: Küre Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Rokeach, Milton. Nature of Human Values. New York: The Free Press, 1973.
• Schwartz, Shalom H. – Bilsky, Wolfgang. “Toward A Universal Psychological Structure of Human Values”. Journal of Personality and Social Psychology 53/3 (1987), 550-562. https://doi.org/10.1037/0022-3514.53.3.550
• Schwartz, Shalom H. “Basic Human Values: Their Content and Structure Across Countries”. Valores e Trabalho, Values and Work. ed. A. Tamayo - J. Porto. Brasilia: Editora Universidade de Brasilia, 2003.
• Sosyal Bilimler-Türkiye Bilimler Akademisi. Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü, Ankara: TÜBA Yayınevi, 2011.
• Spranger, Eduard. Types of men. The Psychology and Ethics of Personality. New York: Hafner Publishing Company, 1928.
• Şener, Sami. Sosyal İlim ve Değerler-Değerler Sosyolojisi. İstanbul: Strateji Danışmanlık, 2016.
• Şerif, Muzaffer. Sosyal Kuralların Psikolojisi. çev. İsmail Sandıkçıoğlu. İstanbul: Alan Yayıncılık, 1985.
• Taplamacıoğlu, Mehmet. Din Sosyolojisi. Ankara: A.Ü.İ.F. Yayınları, 1963.
• TDK, Türk Dil Kurumu. Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 8 Temmuz 2019. https://sozluk.gov.tr
• Tepe, Harun. “Değerler ve Değer Bilgisi”. Bilgi ve Değer, Muğla Üniversitesi Felsefe Bölümü Sempozyumu Bildirileri. ed. Şahabettin Yalçın. Ankara: Vadi Yayınları, 2002.
• Tolan, Barlas. Toplum Bilimlerine Giriş. Ankara: Adım Yayınları, 4. Basım, 1996.
• Topçu, Nurettin. Sosyoloji. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Basım, 2010.
• Tuğral, Süleyman. Kur'an'da Değerler Sistemi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2008.
• Turner, Bryan S. Statü. çev. Kemal İnal. Ankara: Doruk Yayınları, 2000.
• Ülken, Hilmi Ziya. Bilgi ve Değer. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 3. Basım, 2016.
• Ünal, Cavit. Genel Tutumların veya Değerlerin Psikolojisi Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1981.