Edebiyat Çevirisinde Gemini Pro’nun Kullanılabilirliği Üzerine Analitik Bir Çalışma: Hermann Hesse’nin Demian Adlı Romanı Örneğinde

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 2, 883 - 903, 15.12.2025

Murat Erbek , Merve Koçer

https://doi.org/10.37583/diyalog.1828056

Öz

Son yıllarda nöral makine çevirisi (NMT) modellerinde oldukça hızlı bir gelişim yaşanmaktadır. NMT sistemleri kullanım kılavuzu vb. gibi salt bilgilendirici metinlerin çevirisinde nispeten başarılı çıktılar vermektedir. Ancak üslubun ve estetik değerin ön plana çıktığı anlatımcı metinlerin çevirisinde NMT modellerinin başarı düzeyleri hâlâ tartışılmaktadır. Bu bağlamda, mevcut çalışmanın temel amacı Gemini Pro adlı yapay zekâ modelinin edebiyat çevirisinde ne derece başarılı sonuçlar verdiğinin çeviri-eleştirel bir bakış açısıyla incelenmesidir. Bu amaç doğrultusunda, Hermann Hesse’nin Demian: Die Geschichte von Emil Sinclairs Jugend adlı romanının Kâmuran Şipal tarafından yapılan çevirisi ile Gemini Pro tarafından üretilen makine çevirisi çıktısı karşılaştırmalı analiz edilmiştir. Karşılaştırmalı analizde Antoine Berman’ın ([1985] 2021) biçim bozucu eğilimler analitiği kuramsal çerçeve olarak temel alınmıştır. Karşılaştırma, edebi dil uygunluğu, üslup ve kültürel dokunun korunması gibi temel kriterler üzerinden gerçekleştirilmiştir. Şipal’in çevirisi, Hesse’nin kendine özgü üslubunu ve eserin sanatsal değerini koruma becerisi açısından bir referans noktası olarak kabul edilmiş ve Gemini Pro’nun performansı bu referansla kıyaslanmıştır. Sonuç olarak, Gemini Pro’nun bağlamsal anlamı yakalama konusunda nispeten başarılı sonuçlar verdiği; ancak Hesse’nin özgün yazım tarzını yansıtmada eksik kaldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat Çevirisi , Nöral Makine Çevirisi , Hermann Hesse , Google Gemini , Demian

Etik Beyan

Bu çalışma “TÜBİTAK 2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı’” kapsamında TÜBİTAK tarafından desteklenmiştir (Yürütücü: Merve Koçer, Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Murat Erbek, Proje Başvuru No: 1919B012424826).

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

An Analytical Study on the Usability of Gemini Pro in Literary Translation: Making a Case of Hermann Hesse’s Novel Demian

Öz

In recent years, neural machine translation (NMT) models have undergone rapid development. NMT systems have demonstrated relatively successful outputs in the translation of purely informative texts such as user manuals. However, the effectiveness of NMT models in translating expressive texts —where style and aesthetic value are foregrounded— remains a subject of ongoing debate. In this context, the primary aim of the present study is to examine, from a translation-critical perspective, the extent to which the artificial intelligence model Gemini Pro produces successful results in literary translation. To this end, a comparative analysis was conducted between the translation of Hermann Hesse’s Demian: Die Geschichte von Emil Sinclairs Jugend by the experienced translator Kâmuran Şipal and the machine translation output generated by Gemini Pro. The theoretical framework for the comparative analysis is based on Antoine Berman’s ([1985] 2021) analytic of deforming tendencies. The comparison was carried out using key criteria such as appropriateness of literary language, style, and preservation of cultural texture. Şipal’s translation was taken as a reference point for its ability to preserve Hesse’s distinctive style and the artistic value of the work, and Gemini Pro’s performance was evaluated against this benchmark. The findings indicate that while Gemini Pro produced relatively successful results in capturing contextual meaning, it fell short in reflecting Hesse’s original writing style.

Anahtar Kelimeler

Literary Translation , Neural Machine Translation , Hermann Hesse , Google Gemini , Demian

Kaynakça

• Ball, Hugo (1956): Hermann Hesse: Sein Leben und sein Werk. Berlin: Suhrkamp Verlag.
• Berman, Antoine (1985): La Traduction comme épreuve de l’étranger. Texte (4), 67-81.
• Berman, Antoine (2021): Translation and The Trails of The Foreign. L. Venuti (Edit.), The Translation Studies Reader içinde (L. Venuti, Çev., 4. b., s. 247-260). London & New York: Routledge.
• Çetiner, Caner (2021): Sustainability of Translation as a Profession: Changing Roles of Translators in Light of the Developments in Machine Translation Systems. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (Ö9), 575-586.
• Hesse, Hermann (1978): Demian: Die Geschichte von Emil Sinclairs Jugend (9. b.). Frankfurt am Main: Suhrkamp Taschenbuch Verlag.
• Hesse, Hermann (2014): Demian: Emil Sinclair’in Gençliğinin Öyküsü (11. b.). (K. Şipal, Çev.). İstanbul: Can Sanat Yayınları.
• Hutchins, W. John / Somers, Harold L. (1992): An Introduction to Machine Translation. London: Academic Press Limited.
• Kay, Martin (1992): Foreword. W. J. Hutchins, & H. L. Somers (Edit.) An Introduction to Machine Translation içinde (s. xi-xiii). London: Academic Press Limited.
• Koller, Werner / Henjum, Kjetil Berg (2020): Einführung in die Übersetzungswissenschaft (9. b.). Tübingen: Narr Francke Attempto Verlag.
• Korkmaz, İnönü (2019): Makine Çevirisinin Kısa Tarihçesi. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 6 (32), 155-166.
• Locke, William N. / Booth, A. Donald (Ed.) (1955): Machine Translation of Languages: Fourteen Essays. New York: MIT Press.
• Mercan, Hanımnur vd. (2024): The Evolution of Machine Translation: A Review Study. International Journal of Language and Translation Studies, 4 (1), 104-116.
• Pittner, Karin / Berman, Judith (2010): Deutsche Syntax. Ein Arbeitsbuch (4. b.). Tübingen: Narr Francke Attempto Verlag.
• Sinclair, Emil (1919): Demian: Die Geschichte einer Jugend. Berlin: S. Fischer Verlag.
• Zengin, Eyüp (2018): Türkçede ve Almancada Birleşik Cümle. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.