„Reinhold Lubenau Seyahatnamesi“’nde Çevirmenin İzleri

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 2, 201 - 215, 31.12.2018

Nurhan Baş

Öz

Bu çalışmanın amacı Reinhold Lubenau Seyahatnamesi [Osmanlı Ülkesinde, 1587-1589] başlıklı çeviri metinde yan metinlerden yola çıkarak çevirmenin izini sürmek ve onun çeviri yaklaşımını saptamaya çalışmaktır. Seyyah, Osmanlı’nın hâlâ güçlü olduğu ve İslam’ın da bir tehdit olarak algılandığı bir dönemde, 1587-1589 yıllarını Osmanlı Devleti’nde geçirip karşılaştığı Müslüman ‘ötekini’ Prusyalı bir Protestan olarak ‘kendi’ kültürüyle karşılaştırarak betimlemiştir. Bu seyahatnamenin çevirisi ise yaklaşık dört yüzyıl sonra 2012 yılında Türk okuruna sunulmuştur. Bu çeviriyi ilginç kılan bir özellik, Osmanlı’yla ilgili olan kısımlarda, ‘erek kültür’ün ‘öteki’nin perspektifinden betimlendiği bir kaynak metnin ‘erek dile’ çevrilmesidir. Bu yabancı bakış açısı çeviriye ve yan metinlere nasıl yansımıştır? Yazar mı okura götürülmektedir, okur mu yazara? Çevirmen, çeviri güçlükleri karşısında ne gibi bir tutum sergilemiştir? Bu ve benzer sorulara ağırlıklı olarak yan metinlerin irdelenmesiyle cevap aranmıştır.
Yan metinler hem okumayı teşvik etmekte hem de alımlamayı yönlendirmektedir (Genette 2016). Bu çalışmada yan metin olarak kapak, isim, başlık, tür, grafik ve dipnotlar incelenmiştir. Çevirmenin, erek metni anlaşılır kılmak amacıyla, hangi işlevleri üstlendiğini göstermek için bu erek metindeki çevirmen notları sınıflandırılmıştır. Çevirmen notları, çevirmenleri görünür kılan ve seslerinin yükselmesini sağlayan araçlar olarak değerlendirilmektedir. İç yanmetinlerle çevirmen hem okura ek bilgiler aktarabilmekte hem de kendi çeviri kararlarını açıklayabilmekte ve savunabilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Seyahatname, Çeviri, Çevirmenin Görünürlüğü, Yanmetin, Çevirmenin Notları

Tracing the translator in „Reinhold Lubenau Seyahatnamesi“

Öz

The aim of this study is to trace back the translator of Reinhold Lubenau Seyahatnamesi [Osmanlı Ülkesinde, 1587-1589] and focus on her translation approach through paratexts. The traveller portrays the Muslim ‘other’ whom he met in the Ottoman Empire where he spent his time between the years 1587-1589, when the Ottoman Empire had the power and Islam was being perceived as a threat to them versus his own culture which he belonged to as a Prussian Protestant. The translation of this itinerary is available to Turkish readers after approximately 400 years in 2012. What makes this translation interesting is the translation of a source text, in which the target culture was being portrayed from the perspective of the ‘other’, into a target language. How was this ‘foreign’ perspective constructed by the traveler translated and reflected in the paratext? What was the approach of the translator against the challenges he encountered during the translation process? Answers to these questions among many others were being searched through an examination of paratexts. In addition, it was also discussed whether the author moved to the reader or the reader moved to the author.
Paratexts encourage reading and direct the reception (Genette 2016). In this study, book covers, names, titles, genre, graphics illustration and footnotes were examined. Translator footnotes, which were provided by the translator in order to make the text clear, were classified in order to underline the functions of these footnotes. Translator footnotes are the tools, which make translators visible and help them to raise their voices in the texts. In peritexts, translator can provide extra information to the readers, explain and justify his/her translation decisions.

Anahtar Kelimeler

itinerary, translation, visibility of the translator, paratext, translator’s notes

Die Spuren der Übersetzerin bei der Übersetzung der Beschreibung der Reisen des Reinhold Lubenau ins Türkische

Öz

Kaynakça

• Busbecq, Ogier Chiselin de (2004): Türkiye’yi Böyle Gördüm. Ankara: Elips Kitap.
• Dernschwam, Hans (1992): İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü. Übers. von Yaşar Önen, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Genette, Gérard (2016-6): Paratexte, Das Buch vom Beiwerk des Buches, (20011), Übers. Dieter Hornig, [1987], Frankfurt: Suhrkamp.
• Gerlach, Stephan (20102): Türkiye Günlüğü 1573–1576, 2 Bd, [20071], Übers. S. Türkis Noyan, Istanbul: Kitap Yayınevi.
• Gürkan, Emrah Safa (2014): “50 Günde Devr-i Bahr-ı Sefid: Königsbergli Lubenau’nun Kadırgayla İmtihanı”, Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, XLIII, S. 273-300.
• Heberer, Michael (2003): Osmanlıda Bir Köle. Brettenli Michael Heberer’ın Anıları. 1585–1589. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Karadağ, Ayşe Banu (2012): “Bir Diliçi Çeviri Örneği: ‘Dipnotlar’”, in: Çeviribilim: Çeviri ve Çeviri İncelemeleri Dergisi 8, S. 35-39.
• Kula, Onur Bilge (2011): Batı Edebiyatında Oryantalizm I. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kurak, Kemal (2004): “Osmanlı’yı Seyyahlardan Okumak”, in: Düşünce ve Tarih, 49, S. 34-42. http://kemalkurak.blogspot.com/2015/04/osmanly-seyyahlardan-okumak.html (15.07.2018)
• Lubenau, Reinhold (1995-2): Beschreibung der Reisen des Reinhold Lubenau, Bd 1,2; [Hg. W. Sahm, Bd1 19141, Bd 2 19301], Hg. Fuat Sezgin, Frankfurt: Institut für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften.
• Lubenau, Reinhold (2016-2): Reinhold Lubenau Seyahatnamesi, Osmanlı Ülkesinde 1587–1589, Bd. 1 (1–464) &Bd. 2 (465–836), (20121), Übers. S. Türkis Noyan, Istanbul: Kitap Yayınevi.
• Tahir Gürçağlar, Şehnaz (2005): Kapılar, Çeviri Tarihine Yaklaşımlar, İstanbul: Scala Yayıncılık.
• Wolf, Michaela (2012): Die vielsprachige Seele Kakaniens. Wien / Köln / Weimar: Böhlau.
• Yücel, Hasan Âli (2008-2): “Tercüme’nin İlk Sayısına Önsöz” [1940], in: Mehmet Rifat (Hg):, Çeviri Seçkisi I, Çeviriyi Düşünenler, (20041), İstanbul: Sel Yayıncılık, S. 81-82.
• https://translex.ege.edu.tr/tr-5922/biyogram.html (15.11.2018)