Ömer Hayyam'ın Şiirlerinde Hayatın Felsefi Öğretileri

Yıl 2025, Sayı: 23, 95 - 102, 22.09.2025

Hossein Ghasempour Moghaddam

https://doi.org/10.62425/dogu.1753470

Öz

Hiç şüphesiz Ömer Hayyam, bilim, felsefe, matematik ve edebiyat alanlarında öne çıkan bir dâhidir ve onun dehası, çağının bilim dünyasında dillere destan olmuştur. Hayyam, felsefedeki derin bilgisi sayesinde, hayata ve evrene dair felsefi görüşlerini kısa şiirler olan rubailerle mükemmel bir şekilde yansıtmış ve bu yolla yaşama dair özgün bakışını büyük bir güzellikle ortaya koymuştur. Bu nedenle Hayyam'ın rubaileri dünya çapında ün kazanmış ve pek çok şair ve yazar tarafından İngilizce, Almanca ve Fransızca gibi dillere defalarca çevrilmiştir.
Hayyam, genel olarak düşüncelerini sorgulayıcı bir üslupla ele alır ve evrenin sırlarını tartışmaya açar. Ona göre, bu geçici dünyaya fazla bağlanmak insana yakışmaz, çünkü ölümden sonra bizi neyin beklediği belirsizdir. Huzur bulmak için geçmişe takılı kalmamamızı ve başkalarını sebepsiz yere yargılamamamızı öğütler. Zira bizim hakkında hüküm verdiğimiz pek çok şey yanlış olabilir. Evrenin işleyişi karşısında şaşkınız ve yaşamın sırrını tam olarak bilmiyoruz. Ölümü kabullenmek ve ölümü düşünerek iç huzura ve arınmaya ulaşmak daha iyidir. Ayrıca, huzurlu bir yaşam sürmek için kendimizin ve başkalarının eksikliklerini kabul etmeliyiz. Böyle bir bakış açısıyla, artık dünyevi görüntülere ve bağlılıklara takılmayız.
Hayyam, rubailerinde sürekli olarak insana iyi ve erdemli dostlarla vakit geçirmesini tavsiye eder, çünkü bu davranış insanın hayatını aydınlatır ve güzelleştirir.

Anahtar Kelimeler

Ömer Hayyam , Felsefe , Hayat , Şiir , Rubai

The Philosophical Teachings of Life in Omar Khayyam's Poetry

Öz

Undoubtedly, Omar Khayyam of Nishapur stands as one of the foremost luminaries in science, philosophy, mathematics, and literature, whose genius and talent in the scholarly fields of his time were renowned across the world. Through his mastery of philosophy, Khayyam skillfully articulated his philosophical perspectives on life and the universe in the form of short quatrains, known as rubaiyat, thereby beautifully capturing his unique outlook on existence.
It is for this reason that Khayyam’s quatrains have gained global fame and have been translated numerous times into English, German, French, and other languages by various poets and writers. In his verses, Khayyam presents his thoughts by questioning and challenging the nature of the universe, arguing that attachment to this transient world is unworthy of humankind, as no one knows what fate awaits after death.
To attain inner peace, he advises us not to dwell on the past and to refrain from judging others without reason—for our judgments may often be flawed. We stand bewildered before the workings of the cosmos, unable to fully grasp the mysteries of life and existence. Khayyam suggests that we should accept the reality of death, and through contemplation of mortality, achieve tranquility and spiritual refinement.
Moreover, to lead a peaceful life, we must embrace our own imperfections as well as those of others. In doing so, we free ourselves from worldly attachments and superficial concerns. Throughout his rubaiyat, Khayyam consistently urges humanity to seek the company of virtuous and kind-hearted friends, for such companionship illuminates and enriches one’s life.
In essence, Khayyam’s poetry is a timeless invitation to wisdom—a call to live mindfully, love deeply, and transcend the illusions that bind the soul. His words remain a guiding light for those in search of truth, serenity, and the essence of a meaningful existence.

Anahtar Kelimeler

Omar Khayyam , Philpsopy , Life , Poet , Rubai

آموزه های فلسفی زندگی در شعر خیام نیشابوری

Öz

بدون تردید خیام نیشابوری یکی از سرآمدان علمی، فلسفی، ریاضی و ادبی است که نبوغ و قریحۀ وی در علوم زمان خود زبانزد جهان است. خیام به جهت تبحر در فلسفه توانسته است دیدگاه و نگرش فلسفی خود نسبت به زندگی و جهان هستی را در قالب شعر کوتاه دوبیتی به نام رباعی به خوبی بازتاب کرده و از این طریق نگاه ویژۀ خود به زندگی را به زیبایی هر چه تمام به تصویر بکشد. بر این اساس رباعیات خیام شهرت جهانی پیدا کرده و بارها توسط شاعران و نویسندگان متعددی به زبان های انگلیسی ، آلمانی و فرانسوی ترجمه شده است. خیام در مجموع اندیشه های خود را با چند و چون و به چالش کشاندن جهان هستی مطرح می کند و معتقد است که دل بستگی به این جهان فانی شایسته نوع بشر نیست چرا که معلوم نیست چه سرنوشتی پس از مرگ در انتظار انسان است. وی برای بدست آوردن آرامش به ما توصیه می کند در بند گذشته نباشیم و دیگران را بدون دلیل قضاوت نکنیم. ای بسا قضاوت ما دربارۀ دیگران خطا و اشتباه باشد. ما از کار جهان هستی در حیرتیم و راز زندگی و جهان را به درستی نمی دانیم. بهتر است مرگ را باور کنیم و با مرگ اندیشی به آرامش و تزکیه درون برسیم. همچنین برای این زندگی آرامی داشته باشیم لازم کاستی ها و نقصان خود و دیگران را بپذیریم در چنین وضعیتی دیگر به فکر ظواهر و دل بستگی های دنیوی نخواهیم بود. خیام در رباعیات خود پیوسته به انسان توصیه می نماید که با دوستان خوب و نیکو هم نشینی و هم صحبتی داشته باشد چون این رفتار باعث نورانی شدن و جلای زندگی آدمی می شود.

Anahtar Kelimeler

خیام نیشابوری , فلسفه , زندگی , شعر , رباعی

Kaynakça

• Christensen, A. (1374). Barresi-ye Enteqadi-ye Robaiyyat-e Khayyam. Tarjomeh-ye Faridun Badre'i. Tehran: Nashr-e Tus.
• Dashti, A. (1377). Dami ba Khayyam. Tehran: Nashr-e Asatir.
• Ebrahimi Dinani, G. (1380). Defter-e 'Aql va Ayat-e 'Eshq. Tehran: Nashr-e Tarh-e Now.
• Hedayat, S. (1356). Taraneh-ha-ye Khayyam. Tehran: Nashr-e Javidan.
• Khayyam-e Nishaburi. (1381). Robaiyyat. Tashih, Moqaddameh va Havashi-ye Mohammad Ali Forughi va Qasem Ghani (Virayesh-e Jadid: Baha' al-Din Khorramshahi). Tehran: Nashr-e Nahid.
• Mohseni Hanjani, F. (1397). Andishe-ye Khayyami dar Pahn-e Adab-e Farsi. Tehran: Nashr-e Dabizesh.
• Razi, Najm al-Din Abu Bakr. (1365). Mersad al-'Ebad Chap-e Dovvom. Be Tashih-e Mohammad Amin Riahi. Tehran: Nashr-e Elmi Farhangi.
• Shokuhi, Fa. (1401). "Khayyam az Nishabur ta Rum". Faslname-ye Elmi va Pazhuheshi-ye Jostar-ha-ye Nowin-e Adabi, Shomareh 219.
• Yusofi, G. (1383). Cheshmeh-ye Rowshan. Tehran: Nashr-e Elmi Farhangi.
• Zarghani, S. M. (1387). "Vizhegi-ha-ye Negaresh-e Khayyami ba Ruykard-i be She'r-e Khayyam va Abol'ala". Faslname-ye Elmi-Pazhuheshi-ye Name-ye Farhangestan, Shomareh 39.