KLÂSİK TÜRK EDEBİYATINDA ŞEM’Ü PERVÂNELER VE LÂMİ’Î ÇELEBÎ’NİN ŞEM’Ü PERVÂNE MESNEVİSİ

Yıl 2014, Sayı: 2, 137 - 176, 01.06.2014

SADIK Armutlu

Öz

Şem’ü Pervâne’ler, Fars ve Türk edebiyatında ortak işlenen türlerinden biridir. Bu türün konusu, Pervâne’nin Şem’e, Şem’in de Pervâne’ye duyduğu aşktır. Bu aşk, genellikle beşerî özellikler göstermektedir. Bu mesnevilerde ideal ve ulvî bir aşkın nasıllığı dile getirilmiş, temiz bir aşkın felsefesi ortaya konulmaya çalışılmıştır. İlk defa Anadolu sahasında Fehmî tarafından Farsça yazılmış ve II. Bâyezid’e sunulmuştur. Bu türün en güzel örneği Fars edebiyatında Ehlî-yi Şîrâzî tarafından yazılmıştır. Türk edebiyatında yazılan Şem’ü Pervâne’ler, daha çok Ehlî’nin eseriyle uygunluk arz eder. Fakat Türk şairleri, mesnevilerine kendi şahsiyetlerini vurma başarısını göstermişlerdir. Zâtî, bütünüyle dünyevî bir aşkı anlatırken, Feyzî Çelebi konuyu tasavvufî bakış açısıyla ele almış ve işlemiştir. Lâmi’î Çelebi de Şem’ ile Pervâne’nin hikâyesini yazarken, onu yeniden yorumlamış, ona kendinden çok şey katma başarısını göstermiştir. Ortak işlenen bir konuya duygu ve düşüncelerini katarak, Şem’ü Pervâne’ye adeta yeni bir hüviyet kazandırmış, onu yeniden yazmış ve kendine mal etmiştir. Esere dikkatle baktığımız zaman eserin bir taklit veya tercüme olmayıp yeniden yaratıldığını görürüz

Anahtar Kelimeler

Şem’, Pervâne, Lâmi’î Çelebi, Şem’ü Pervâne mesnevileri

Kaynakça

• Ahmed-İ Münzevî (1348 Hş), Fihrist-i Nüshahâ-yı Hattî-i Fârsî, C. Iıı, Tahran.
• Aktaş (1991), Şerif ,Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Armutlu ( 2009), Sadık “Kelebeğin Ateşe Yolculuğu: Klasik Fars Ve Türk Edebiyatında Şem’ü Pervâne Mesnevileri”, Atatürk Üniv. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Erzurum.
• Armutlu (1998), Sadık, Zâtî’nin Şem’ü Pervane’si, İnceleme-Metin, İnönü Üniv. S. B.E. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Malatya.
• Ateş ( 1991), Süleyman, Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri,Yeni Ufuklar Ya- yınları, İstanbul.
• Behrûz (1377 Hş), Ekber, Târîh-i Edebiyât-ı Arab, Tebriz.
• Büyük Larousse Sözlük Ve Ansiklopedisi (1986), Milliyet Yayınları,İs- tanbul.
• Çetin (2009), Nûrullah, Roman Çözümleme Yöntemi, Öncüyayınları, Ankara.
• Dehhân, (Ts. ), Muhammed, Funûnu’l-Edebi’l-Arabî: el- Gazel, Kahire.
• Dihhuda (1349 Hş), Ali Ekber, Lugatnâme, Tahran.
• Ebû Rihhâb (1347), Hassân, el-Gazel İnde’l-Arab, Kahire: Vuzâretu’l- Ma’ârif.
• Ebû Tâlib El-Mekki (1993), Kûtu’l-Kulûb, (Ter. Muharrem Tan), İz Ya- yınları, İstanbul.
• Eflatun (1998), Phaidros, ( Çev. Hamdi Akverdi), Meb Yayınları, İstan- bul.
• Ehlî-İ Şîrâzî, Külliyât-ı Eş’âr-ı Mevlânâ Ehlî-yi Şîrâzî (Nşr. Hâmîd-i Rabbânî),Tahrân 1344
• Fâhûrî (1388 Hş), Hannâ, Târîh-i Edebiyât-ı Zebân-ı Arabî, (Ter. Ab- dulhamîd Ayetî), İntişârât-ı Tûs, Tahran.
• Faysal (1986), Şükrü, Tatavvuru’l-Gazel Beyne’l-Câhiliyyeti ve’l-İslâm, Beyrut.
• Ferrûh (1968), Ömer, Târîhu’l-Edebi’l-Arabî, Beyrut.
• Feyzî Çelebi (1991), Şem’ü Pervâne: İnceleme-Metin (Haz. Gönül A. Tekin), Cambridge.
• Filshtinsky(1985), M., History Of Arabic Literature, Moskova.
• Furat (1996), Ahmet, Arap Edebiyatı Tarihi, İstanbul Üniversitesi Ede- biyat Fakültesi Yayınları, İstanbul,
• Gündüz (2007), Sevim, Öykü Veya Roman Yazma Sanatı, Toroslu Ya- yınları, İstanbul.
• İmam Gazzali (1994), Mişkâtü’l Envâr( Ter. Süleyman Ateş), Bedir Ya- yınları, İstanbul.
• İsfahâni (1974), Ebu’l-Ferec, el-Eğânî, (Yay. Ahmed İhsân), Dâru’l Ku- tub, Kahire.
• Kanar (1995), Mehmet, Şem ve Pervâne, İnsan Yayınları, İstanbul.
• Kurnaz (1998), Cemal, “17. Yüzyılda Hece Vezniyle Yazılmış Bir Mes- nevi: Feyzî Çelebi’in Şem ü Pervanesi”, Dergah Dergisi, Sy. 43, Eylül 1998, İstanbul
• Kut (1976), Günay, “Lâmi’î Çelebî And His Works”, Journal Of Near Eastern Studies, April, C. 35.
• Massıgnon (1975), Louis, La Passion de Hallaj, Paris.
• Mu’în (1360 Hş), Muhammed, Ferheng-i Farsî, İntişârât-ı Emir Kebir, Tahran.
• Nefîsî (1344 Hş), Sa’îd, Tarih-i Nazm ve Nesr, Tahran.
• Pospelov (1985), G.N., Edebiyat Bilimi ( Çev. Yılmaz Onay), Bilim ve Sanat, İstanbul.
• Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi (1983), (Ter. Ahmed Davuyoğlu), Sönmez, İstanbul.
• Stevick (1988), Philip, Roman Sanatı (Çev. Sevim Kantarcıoğlu), Gazi Ünivversitesi Yayınları, Ankara.
• Sungurhan (2006), Aysun, “Şem‘”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, Akm Yayınları, Ankara.
• Tâhir Lebib (1981). Susyulucyetü’l-Gazeli’l-Arabî (Contribution A Une Socıologıe Dela Littereture Arabe), Alger (1974). (Ter. Mustafa El-Misnâvî), Dımaşk.
• Tekin (2001), Mehmet, Roman Sanatı, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Tezcan (1979), Nuran,”Bursalı Lâmi’î Çelebi” Türkoloji Dergisi, An- kara.
• Vadet (1372 Hş), Jean Claude, Hadîs-i Aşk Der-Şark, (Ter. Cevâd Hadîdî), Merkez-i Neşr-i Dânişgâh-ı Tahran.
• Yakıt (2010), İsmail, Mevlânâ’da Aşk Felsefesi, Ötüken Yayınları, İs- tanbul.