THE RECORDS OF THE FLIGHT ARCHERY IN THE PERSIAN SOURCES

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 28, 21 - 36, 26.12.2023

İbrahim Duman

Öz

Archery is one of the oldest professions in the world. It has been performed mostly on the
battlefield throughout history. However, it has also been made for entertainment and sports
purposes. This branch of the aforementioned occupation is called flight archery. The aim of this type of archery was to shoot the furthest arrow. Many works have been written directly or indirectly about archery in Iran and surrounding countries where archery is practiced. These works contain important information about both war and flight archery. In the aforementioned sources written in Persian, there are important records about the terms of flight archery, the characteristics of flight bow and arrow, the practice of flight archery, the calculation of the distance after shooting the arrow, and the rituals of flight archery. In addition to Persian, Turkish and Arabic words are included in the records regarding the terms related to flight archery. This shows that archery schools are influenced by each other through political developments. Accordingto historical records, the bow and arrow to be used in flight shooting had to be of a certain shape and size. The materials used in the production of bows and arrows are mentioned in the sources. Khadang wood and reed were preferred in making the flight arrow. Khadang was a type of tree used in the manufacture of bows and arrows in geographies such as Iran, Anatolia, Transoxiana,
Iraq, and Khorāsān. Rooster, pigeon, eagle, peacock, goose, vulture, partridge, and chicken
feathers were attached to the arrow. The partridge feather was the most suitable for flight shooting among these feathers. The partridge feathers of the Dasht-e Kipchak and Khwārazm regions were especially valuable. It is mentioned in the sources that the flight shooting distance was accepted as 1200 gaz (1140 m.) at the most, but the person who shot arrows at this distance was few.

Anahtar Kelimeler

Arrow, Bow, Flight Archery, Iran, Persian Sources.

Farsça Eserlerde Geçen Menzil Okçuluğu ile İlgili Bilgiler

Öz

Okçuluk, dünyanın en eski uğraşılarından birisidir. Tarih boyunca daha çok savaş alanında icra edilmiştir. Bununla birlikte eğlence ve spor amaçlı yapıldığı da olmuştur. Mezkûr uğraşının bu dalına menzil okçuluğu denmektedir. Bu okçuluk türünün amacı, en uzağa ok atmaktı. Okçuluğun uygulandığı İran ve çevre ülkelerde direkt veya dolaylı olarak okçulukla ilgili birçok eser yazılmıştır. Bu eserlerde hem savaş hem de menzil okçuluğuna dair önemli bilgiler yer almaktadır. Farsça kaleme alınan mezkûr kaynaklarda menzil okçuluğu terimleri, menzil yayının ve okunun özellikleri, menzil okçuluğunun icra edilişi, oku attıktan sonra mesafenin hesaplanması ve menzil okçuluğuna dair ritüeller hakkında mühim kayıtlar bulunmaktadır. Menzil okçuluğuna dair terimler konusunda Farsçanın yanı sıra Türkçe ve Arapça kelimeler de kayıtlarda yer almaktadır. Bu durum okçuluk ekollerinin siyasi gelişmeler vasıtasıyla birbirlerinden etkilendiklerini göstermektedir. Tarihî kayıtlara göre menzil atışında kullanılacak yayın ve okun belli şekil ve ölçüde olması gerekmekteydi. Yay ve ok üretiminde istifade edilen malzemeler kaynaklarda geçmektedir. Menzil okunun yapımında hadeng ağacı ve kamış tercih edilirdi. Hadeng, tarihte İran, Anadolu, Mâverâünnehir, Irak ve Horâsân gibi coğrafyalarda ok ve yay imâlinde kullanılan bir ağaç türüydü. Oka horoz, güvercin, kartal, tavus kuşu, kaz, akbaba, keklik ve tavuk tüyü takılırdı. Bu tüyler arasında menzil atıcılığı için en uygun olanı keklik tüyü idi. Özellikle Deşt-i Kıpçak ve Hârezm bölgesinin keklik tüyleri değerliydi. Kaynaklarda menzil atışı mesafesinin en çok 1200 gez (1140 m.) olarak kabul edildiği ancak bu mesafeye ok atan kişinin az olduğu zikredilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ok, Yay, Menzil Okçuluğu, İran, Farsça Kaynaklar

Kaynakça

• Anonim. (2016). Umdetü’l-Mütenazilin: Okçuluğun İlkeleri. (haz. Mehmet Yastı). İstanbul. (1398/2019a). “Çehâr-deh bâb der-tîr u kemân” Risâlehâ-yi tîr-endâzî: Deh risâle der-tîr-endâzî u kemân-dârî u cengâverî, (Neşr. Mehrân Afşârî-Ferzâd Murevvicî). Tahran: 241-250.
• Anonim. (1398/2019b). “Devâz-deh kâ‘ide-yi tîr-endâzî” Risâlehâ-yi tîr-endâzî: Deh risâle der-tîr-endâzî u kemân-dârî u cengâverî, (Neşr. Mehrân Afşârî-Ferzâd Murevvicî). Tahran: 227-240.
• Anonim. (1398/2019c). “Risâle-yi şeşom” Risâlehâ-yi tîr-endâzî: Deh risâle der-tîr-endâzî u kemân-dârî u cengâverî, (Neşr. Mehrân Afşârî-Ferzâd Murevvicî). Tahran: 217-221.
• Anonim. (1398/2019d). “Der-tîr-endâzî u koştî-gîrî u tîg-i âb dâden u ceng kerden u esb tâhten” Risâlehâ-yi tîr-endâzî: Deh risâle der-tîr-endâzî u kemân-dârî u cengâverî, (Neşr. Mehrân Afşârî-Ferzâd Murevvicî). Tahran: 29-52.
• Beyhakî, Şucâ‘u’d-Dîn Dorûd-Bâşî. (1342/1963). Câmi‘u’l-Hidâyet fî ‘İlmi’r-Rimâyet. (Neşr. Muhammed Takî Dânişpejûh). Ferheng-i İrân-zemîn, XI, 229-280; (2020). Okçuluk Sanatı. (Çev. İbrahim Duman). İstanbul.
• Cennetî-yi ‘Atâ’î, Ebu’l-Kâsim. (1349/1970). “Kemân-dârî u tîr-endâzî der-edebiyyât-i Fârsî” Ber-resî-hâ-yi Târîhî, 25, 113-135.
• Delice, H. İ. (2021). “Kitab fi İlmi’n-Nüşşab’da Geçen Okçuluk Terimleri” Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi (Prof. Dr. Metin Akar’a Armağan), 5, 4, 1841-1860.
• Duman, İ. (2019). “The Terms of Persian Archery” Journal of the Society of Archer-Antiquaries, 62, 61-64.
• Duman, İ. (2022). “Şâhnâme’de Yer Alan Okçuluk İle İlgili Kayıtlar” Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, V, 1, 156-162.
• Dwyer. B. ve Khorasani, M. M. (2015). “An Analysis of Persian Archery Manuscript Titled Resāle-ye Qosnāmeh” Quaderni Asiatici, 112, 93-116.
• Esîru’d-dîn Ebu Hayyân. (1930). Kitâbu’l-İdrâk li-lisâni’l-Etrâk. (Neşr. Ahmed Caferoğlu). İstanbul.
• Fahr-i Mudebbîr. (1346/1967). Âdâbu’l-Harb ve’ş-Şecâ‘a. (Neşr. Ahmed Suheylî-yi Hânsarî). Tahran.
• Firdevsî. (2015). Şâh-nâme. II. (Moscow Edition). Tahran: Hermes Publisher.
• Göksu, E. (2018). Okla Yükselen Millet. İstanbul.
• Hacı Hasan b. Bahtiyar, (2017). Bahtiyarzâde Okçuluk Risalesi. (haz. İbrahim Aydın Yüksel). İstanbul.
• Hinz, W. (1990). İslâm’da Ölçü Sistemleri. (Çev. Acar Sevim). İstanbul.
• Khorasani, M. M. ve Dwyer, B. (2016). “An annotated translation and description of an untitled Persian archery manuscript written by al-Abdolrāji Abu Torāb al-Musavi al-Qad Makāhi on a day of Jumada al-Thani, the year 1114 (November 1702)” Historical Weapons Research: Journal about the History of Weapons, 4, 4-33.
• Klopsteg, Paul E. (1987). Turkish Archery and the Composite Bow. Manchester.
• Latham, J. D. (1968). “The Meaning of Maydan as-Sibaq” Journal of Semitic Studies, 13, 241-248.
• McEwen, E. (1974). “Persian Archery Texts: Chapter Eleven of Fakhr-i Mudabbir’s Ādāb al-Harb (Early Thirteenth Century)” The Islamic Quarterly, XVIII, 3-4, 76-99.
• Muhammed Zamân. (1398/2019). “Muntehabu’z-Zamân der-beyân-i tîr-endâzî” Risâlehâ-yi tîr-endâzî: Deh risâle der-tîr-endâzî u kemân-dârî u cengâverî, (Neşr. Mehrân Afşârî-Ferzâd Murevvicî). Tahran: 287-306; Risalenin asıl neşri İrec Afşâr tarafından Yâd-nâme-yi Şâd-revân-i Sipehbud Ferecullah Ak-evelî kitabında yayınlanmıştır.
• Seyyid Mîr-‘Alevî. (1398/2019). “Hidâyetu’r-Remî” Risâlehâ-yi tîr-endâzî: Deh risâle der-tîr-endâzî u kemân-dârî u cengâverî, (Neşr. Mehrân Afşârî-Ferzâd Murevvicî). Tahran: 117-200.
• Tayboğa el-Eşrefî el-Beklemîşî el-Yûnânî. (2010). Bugyetü’l-Merâm ve Gâyetü’l-Garâm fî Remyi’s-Sihâm. (Neşr. Arif Ahmed Abdulganî-Ziyâd Mahmûd el-Feyyâz). Dımaşk.
• Tayboğa el-Eşrefî el-Beklemîşî el-Yûnânî. (1970). Saracen Archery: An English Version and Exposition of A Mameluke Work on Archery (1368 AD). (English trans. J. D. Latham-W. F. Paterson). London.
• Turan, O. (1945). “Eski Türklerde Okun Hukukî Bir Sembol Olarak Kullanılması” Belleten, IX, 35, 305-318.
• Uçar, İ. ve Akyıldız, S. (2020). “Mehmed Emin Vahîd Paşa’nın Minhâc-i Rumât Adlı Eserinde Geçen Okçuluk Terimleri Üzerine” The Journal of Academic Social Science Studies, 80, 117-138.
• Yücel, Ü. (1999). Türk Okçuluğu. Ankara.