Süreç Metafiziği ve Teolojik İçerimleri

Yıl 2023, Sayı: 23, 117 - 133, 05.07.2023

Ferhat Onur

Öz

Süreç felsefesi yirmi birinci yüzyılda ortaya çıkan sarsıcı bilimsel gelişmelerin metafiziksel bir çerçeveyle uyumlu bir şekilde bütünlüklü bir evren görüşüne entegre edilebileceğini gösterme girişimidir. Tanrı bu evren görüşünün ayrılmaz bir parçası olarak karşımıza çıkarken süreç yaklaşımının Tanrı kavramına adamakıllı uygulanması teolojik açıdan hayli ilginç sonuçlar doğurur. Bu sonuçların en önemlilerinden biri süreç teolojisinin klasik teizmin başına bela olan kötülük probleminden kurtulmanın bir yolunu sunabilmesidir. Kötülük özgür varlıkların çıkarlarının birbiriyle çatışmasından doğan ve taraflar için olumsuz olabilen durumlara verdiğimiz addır ve Tanrı’nın gücü kötülüğü engelleyebilecek türde müdahale edici bir güç değildir. Bu görüşle ilgili problem süreç felsefesinde özgür seçimin karar verici bir bilişsel mekanizmaya sahip insan (ve bazı gelişmiş hayvanlar) dışındaki diğer varlıklara genişletilebileceği iddiasının gerekçelendirilmesine ihtiyaç duyulmamasıdır. Başka bir deyişle, problemin çözümü sağduyuya aykırı görünen bazı varsayımlara dayanmaktadır. Ancak bu durumun çözümün basitliğini önemsizleştiren bir zafiyet olarak değil de (her felsefi teorinin dayandığı bazı varsayımlar vardır) ileri kavramsal araştırmalar için bir teşvik olarak düşünülmesi daha yerinde olabilir.

Anahtar Kelimeler

Süreç felsefesi, Süreç metafiziği, Süreç kozmolojisi, Süreç teolojisi, kötülük problemi

Kaynakça

• Aristoteles. (2010). Metafizik. (Çev. Ahmet Arslan). İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Arslan, A. (2011). İlkçağ Felsefe Tarihi 3: Sofistlerden Platon’a. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Aydın, M. S. (2000). Alemden Allah’a. İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Christiam, W. A. (1959). An Interpretation of Whitehead’s Metaphysics. London: Oxford University Press.
• Cobb, J. B. (2002). “Constructive Postmodernism”. https://www.religion-online.org/article/constructive-postmodernism/
• Cobb, J. B. (2004). “The Potential Contribution of Process Thought”. Concrescence: The Australasian Journal of Process Thought, 5, 6-12.
• Cobb, J. B. ve Griffin, D. R. (1976). Process Theology: An Introductory Exposition. London: Westminster.
• Descartes, R. (2010[1644]). Felsefenin İlkeleri. (Çev. Mesut Akın). İstanbul: Say Yayınları.
• Emmet, D. M. (1932). Whitehead’s Philosophy of Organism. London: Macmillan.
• Griffin, D. R. (2007). Whitehead’s Radically Different Postmodern Philosophy. New York: State University of New York Press.
• Griffin, D. R. (1991). Evil Revisited: Responses and Reconsiderations. Albany: State University of New York.
• Griffin, D. R. (2001). Reenchantment without Supernaturalism: A Process Philosophy of Religion. New York: Cornell University Press.
• Hartshorne, C. (1969). “Dine ve Felsefeye Göre Tanrı”. (Çev. Mehmet Aydın), G.N.A. Vesey (der.). Talk of God (Royal Institute of Philosophy (vol. II). New York: St. Martin’s P.
• Hartshorne, C. (1984). Omnipotence and Other Theological Mistakes. Albany: State University of New York.
• Hartshorne, C. (1989). Natural Theology for Our Time. La Salle: Open Court.
• Hume, D. (1779). Dialogues Concerning Natural Religion. London: M.DCC.LXXIX.
• Johnson, A. H. (1983). “Some Conversations with Whitehead Concerning God and Creativity”. Lewis Ford & George L. Kline (der.). Explorations in Whitehead’s Philosophy. New York: Fordham University.
• Mesle, C. R. (2008). Process-Relational Philosophy. West Conshocken: Templeton Foundation.
• Nikkel, D. H. (1995). Panentheism in Hartshorne and Tillich: A Creative Synthesis. New York: Peter Lang.
• Quincey, C. (2002). Radical Nature: The Soul of Matter. Vermont: Park Street.
• Rescher, N. (2006). Process Philosophical Deliberations. Heusenstamm: Ontos Verlag.
• Sherburne, D. W. (1981). A Key to Whitehead's Process and Reality. Chicago: University of Chicago Press.
• Sia, S. (1985). God in Process Thought: A Study in Charles Hartshorne’s Concept of God. Kluwer: Dordrecht.
• Whitehead, A. N. (1925). Science and the Modern World. New York: Macmillan.
• Whitehead, A. N. (1996). Religion in the Making. New York: Fordham University Press.
• Whitehead, A. N. (1978). Process and Reality: An Essay in Cosmology (Corrected Edition). David Ray Griffin & Donald W. Sherburne (der.). New York: Macmillan.