LOJİSTİK İŞLETMELERİNİN KURUMSALLAŞMA ÖLÇÜTLERİNİ BELİRLEMEYE YÖNELİK BİR DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ GELİŞTİRME ÇALIŞMASI

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 1, 111 - 134, 24.01.2025

Metin Ocak , Ahmet Özgür Aydın

https://doi.org/10.31671/doujournal.1414712

Öz

Bu çalışmanın amacı, lojistik işletmelerinin kurumsallaşma ölçütlerini belirlemeye yönelik ulusal bağlam niteliklerini göz önünde bulunduran bir “değerlendirme formu” geliştirilmesidir. Meydana getirilen form, ifade havuzunun ve ifadelerin uzmanlar tarafından bütüncül yaklaşım ve Lawshe katsayısı doğrultusunda değerlendirilmiştir. Ulaşılan taslak form 430 lojistik firmasına gönderilmiş, firma adına cevap veren iş sahipleri, alt, orta ve üst kademe yöneticilerinden elde edilen toplamda 300 katılımcının verdikleri cevaplar çalışmaya dahil edilmiştir. Keşfedici faktör analizinin neticesinde KMO (Kaiser-Meyer-Olkin) sayısı 0,946, Bartlett’s testinin sonucu ise p<0,001 olarak bulunmuştur. 34 madde ve beş faktörden oluşan ölçeğin (İlk boyut Kurumsal Yönetim, ikinci boyut Aile İlişkileri, üçüncü boyut Formalleşme, dördüncü boyut Kurum Kültürü, beşinci Uzmanlaşma/Özerklik) toplam varyansı % 69,37 olarak belirlenmiştir. Ayrıca ölçek ve alt faktörlerine ait öngüvenirliğin yeterli olduğu görülmüştür. Bununla birlikte 684 kişiden oluşan bir başka örneklemden veri toplanarak gerçekleştirilen doğrulayıcı faktör analizi sonuçları, ölçeğin beş faktörlü yapısının doğrulandığını göstermiştir. Yapılan analizler neticesinde geliştirilen kurumsallaşma ölçütlerini belirlemeye yönelik değerlendirme formunun geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğuna karar verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kurumsallaşma, Kurumsallaşma göstergeleri, Kurumsallaşma ölçeği, Ölçek geliştirme.

Destekleyen Kurum

TOROS ÜNİVERSİTESİ

Teşekkür

Değerli hocalarım öncelikle önerileriniz ve yardımlarınızdan dolayı çok teşekkür ederiz. Benzerlik oranını ve tabloları özenle düzeltmeye çalıştık. Bize tekrar gönderebilme fırsatı verdiğiniz hem de sehven çektiğimiz için ve fırsat tanıdığınız için hem özür dileklerimizi hem de teşekkürlerimizi sunuyoruz. İyi çalışmalar hocam. Bu süreçte bizi uyarılarınız ve yapmamız gerekenleri düzeltmemizde fırsat sunduğunuz için teşekkür ederiz.

STUDY TO DEVELOP AN ASSESSMENT SCALE TO DETERMINE THE INSTITUTIONALIZATION CRITERIA OF LOGISTICS BUSINESSES

Öz

The aim of this study is to develop an "evaluation form" that takes into account the national context characteristics to determine the institutionalization criteria of logistics businesses. The form, expression pool, and expressions were evaluated by experts in line with the holistic approach and Lawshe coefficient. The draft form was sent to 430 logistics companies, and the responses from a total of 300 participants, including business owners, as well as lower, middle and Upper-level managers who responded on behalf of the company, were included in the study. As a result of the exploratory factor analysis, the KMO (Kaiser-Meyer-Olkin) value was found to be 0.946, and the result of Bartlett's test was found to be p<0.001. The total variance of the scale, which consists of 34 items and five factors (the first dimension is Corporate Governance, the second is Family Relations, the third is Formalization, the fourth is Corporate Culture, and the fifth is Specialization/Autonomy) was determined as 69.37%. Additionally, the reliability of the scale and its sub-factors was found to be sufficient. However, the results of confirmatory factor analysis, which was carried out by collecting data from another sample of 684 people, showed that the five-factor structure of the scale was confirmed. As a result of the analyses, it was concluded that the evaluation form developed to determine the institutionalization criteria is a valid and reliable scale.

Anahtar Kelimeler

Institutionalization, Institutionalization Criteria, Institutionalization scale, Scale development.

Kaynakça

• Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2), 179-211.
• Akyol, C. (2010). Turizm sektöründe faaliyet gösteren aile işletmelerinde yaşanan kurumsallaşma sorunları; İstanbul’da bir araştırma. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Apaydın, F. (2007). Örgütlerde kurumsallaşma ve adaptif yeteneklerin pazarlama eylemlerine ve örgütsel performansa etkileri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gebze İleri Teknoloji Enstitüsü, Kocaeli.
• Aylan, S. (2017). Otel işletmelerinde kurumsallaşma göstergelerinin belirlenmesi ve iş gören algılarının ölçülmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aylan, S., ve Koç, H. (2017). İşletmelerin kurumsallaşma kriterlerinin belirlenmesine yönelik bir ölçek geliştirme çalışması. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(2), 564-585.
• Baran, Y. (2001). Yönetsel açıdan kurumsallaşma düzeyi ile örgüt kültürü arasındaki ilişkiyi ele alan bir araştırma. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bayramoğlu, G. (2021). Aile şirketlerinin yönetimi ve kurumsallaşma. Ankara: Seçkin.
• Bilge, H. (2010). Küçük ve orta boy işletmelerde insan kaynakları yönetimi fonksiyonları açısından kurumsallaşma: Manisa Organize Sanayi Bölgesinde ampirik bir çalışma. (Yayımlanmamış doktora tezi). Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
• Bozkurt, Ö. ve Bozkurt, İ. (2010). Kurumsallaşmış aile işletmelerinde çalışanların girişimcilik profilinin belirlenmesine yönelik bir çalışma: Sakarya ili örneği. Karaelmas Üniversitesi, 9, 61-67.
• Büyüköztürk, Ş. (2018). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Candan, A. (2018). Kobilerde kurumsallaşma süreçleri kurumsallaşmanın kobilere etkileri ve perakende mağazacılık sektöründe örnek işletme modeli. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Çakır, A. (2011). Küçük ve orta boy işletmelerin kullanımına sunulan küçük ve orta ölçekli sanayi geliştirme başkanlığı destek ve teşvik türleri ile kurumsallaşma düzeyleri arasındaki ilişki. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Demir, B. (2022). Denizcilik aile işletmelerinde kurumsallaşma. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Deniz, K. Z. (2007). The adaptation of psychological scales. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 40(2), 1-16.
• DeVellis, R. F. ve Thorpe, C. T. (2021). Scale development: theory and applications. Sage Publications.
• DiMaggio, P. J. ve Powell, W. W. (1983). The iron cage revisited: institutional isomorphism and collective rationality in organizational fields. American Sociological Review, 48(2), 147-160.
• Ekici, F., Ekici, E., Ekici, F. T., ve Kara, İ. (2012). Öğretmenlere yönelik bilişim teknolojileri öz-yeterlik algısı ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(31), 53-65.
• Feller, J., Finnegan, P., Hayes, J., ve O'Reilly, P. (2009). Institutionalising information asymmetry: governance structures for open innovation. Information Technology & People, 22(4), 297-316.
• Gül, H. (2012). İşletmelerdeki kurumsallaşma düzeyinin işletme performansına etkisi: konaklama işletmelerinde bir uygulama. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Nevşehir.
• Güngör Ak, B. (2010). Aile işletmelerinde kurumsallaşmanın işletme başarısına etkisi: Aydın ilinde faaliyet gösteren aile işletmeleri örneği. (Yayımlanmamış doktora tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Gürler, G. (2018). Aile işletmelerinin anayasa oluşturma ve kurumsallaşma çalışmalarında makro ve mikro bağlamsal unsurların rolü: örnek olaylar. (Yayımlanmamış doktora tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Gürbüz, S. (2019). AMOS ile yapısal eşitlik modellemesi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Gürbüz, S. (2021). AMOS ile yapısal eşitlik modellemesi, temel ilkeler ve uygulamalı analizler (2. baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Gürbüz, S., ve Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: Felsefe- yöntem- analiz (5. baskı). Ankara: Seçkin Yayınları.
• Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2016). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., Anderson, R. E., ve Tatham, R. L. (2006). Multivariate data analysis (6th ed.). London: Pearson Press.
• Hall, R. H., Johnson, N. J., & Haas, J. E. (1967). Organizational size, complexity, and formalization. American Sociological Review, 32(6), 903-912.
• Hinkin, T. R., ve Schriesheim, C. A. (1989). Development and application of new scales to measure the French and Raven (1959) bases of social power. Journal of Applied Psychology, 74(4), 561.
• Hinkin, T. R. (2005). Scale development principles and practices. research in organizations: foundations and methods of inquiry. Berret Koehler Publishers, San Fancisco, CA: BerrettKoehler.
• Holm, P. (1995). The dynamics of institutionalization: Transformation processes in Norwegian fisheries. Administrative Science Quarterly, 40(3), 398-422.
• İçin, İ. (2008). Aile işletmelerinde kurumsallaşma ve yönetim ve konuya ilişkin bir araştırma. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kalaycı, Ş. (2010). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Karavardar, G. (2011). Aile işletmelerinde kurumsallaşma yetki devri ve belirsizliğe tolerans. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 157-179.
• Karagöz, Y. (2021). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Atlas Akademik Basım Yayın.
• Karpuzoğlu, E. (1999). Aile şirketlerinin kurumsallaşma düzeyini belirlemeye yönelik bir araştırma. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karpuzoğlu, E. (2000). Büyüyen ve gelişen aile işletmelerinde kurumsallaşma. İstanbul: Hayat Yayınları.
• Kelloway, E. K. (1995). Structural equation modelling in perspective. Journal of Organizational Behavior, 16(3), 215-224.
• Kimberly, J. R. (1979). Issues in the creation of organizations: Initiation, innovation, and institutionalization. Academy of Management Journal, 22(3), 437-457.
• Kuiken, A. (2015). Theory of planned behaviour and the family business. Theoretical Perspectives on Family Businesses, Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Lawrence, T. B., Winn, M. I., ve Jennings, P. D. (2001). The temporal dynamics of institutionalization. Academy of Management Review, 26(4), 624-644.
• Lawshe, C. H. (1975). A quantitative approach to content validity. Personnel Psychology, 28(4), 563-575.
• Meyer, J. W., ve Rowan, B. (1977). Institutionalized organizations: Formal structure as myth and ceremony. American Journal of Sociology, 83(2), 340-363.
• Miller, D., Steier, L., ve Le Breton-Miller, I. (2003). Lost in time: intergenerational succession, change, and failure in family business. Journal of Business Venturing, 18(4), 513-531.
• North, D. C. (1990). Institutions, institutional change and economic performance. Cambridge: Cambrigde University Press.
• OECD (2004). OECD principles of corporate governance. Paris: OECD Publishing.
• Oldham, G. R., ve Hackman, J. R. (1981). Relationships between organizational structure and employee reactions: comparing alternative frameworks. Administrative Science Quarterly, 26(1), 66-83.
• Oliver, C. (1991). Strategic responses to institutional processes. Academy of Management Review, 16(1), 145-179.
• Reid, R., Dunn, B., Cromie, S., ve Adams, J. (1999). Family orientation in family firms: a model and some empirical evidence. Journal of Small Business and Enterprise Development, 6(1), 55-67.
• Tabachnic, B., ve Fidell, L. S. (2000). Using multivariate statistics. Boston: Allyn and Bacon. Taşkın, Ç. ve Akat, Ö. (2010). Araştırma yöntemlerinde yapısal eşitlik modelleme. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Tavşancı, S. (2009). Firmalardaki kurumsallaşma düzeyinin rekabet gücüne etkisi üzerine bir araştırma. (Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Türkoğlu, N. (2016). Konaklama işletmelerinde kurumsallaşma, entelektüel sermaye ve rekabet gücü ilişkisinin incelenmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Scott, W. R. (1987). The adolescence of institutional theory. Administrative Science Quarterly, 32(4), 493-511.
• Scott, W. R., Powell, W. W. ve DiMaggio, P. J. (1991). The new institutionalism in organizational analysis. the organization of societal sectors: propositions and early evidence. Chicago: Chicago University Press.
• Scott, W. R. (1995). Institutions and organizations. London: Sage.
• Scott, W. R. (2002). Organizations: rational, natural, and open systems. (5th Edition). United States of America: Prentice Hall.
• Sebilcioğlu, F. ve Koçer, B. (2010). Kurumsal yönetim ilkeleri ışığında aile şirketleri yönetim rehberi. İstanbul: Türkiye Kurumsal Yönetim Derneği Yayınları.
• Selznick, P. (1996). Institutionalism "old" and "new". Administrative Science Quarterly, 41(2), 270-277.
• Sezgin, M. (2014). İşletmelerde sosyal sorumluluk ve halkla ilişkiler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 7(1-2), 137-152.
• Singer, E. (2004). Confidentiality, risk perception, and survey participation. Chance, 17(3), 30-34.
• Sözbilen, G. (2012). Kurumsallaşmanın kurumsal girişimciliğe etkisi: Nevşehir’de faaliyet gösteren konaklama işletmelerinde bir araştırma. [Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]
• Sermaye Piyasası Kurulu. (2014). “Kurumsal Yönetim İlkelerinin Belirlenmesine ve Uygulanmasına İlişkin Tebliğ” (II17.1). Erişim Adresi https://spk.gov.tr/duyurular/basin-duyurulari/2014/kurumsal-yonetim-tebligi-ii-17-1
• Şahin, M. D., Söylemez, E. Y., ve Koç, Y. D. (2017). Planlanmış davranış teorisi çerçevesinde aile işletmelerinde kurumsallaşma sürecinin irdelenmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 451-457.
• Şanal, M. (2011). Aile işletmelerinde kurumsallaşma ve kurumsal girişimcilik üzerine bir araştırma. (Yayımlanmamış doktora tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Şen, E. (2017). Kurumsallaşma ve kurumsal yönetişim. İstanbul: Beta Basım.
• Wallace, J. E. (1995). Organizational and professional commitment in professional and nonprofessional organizations. Administrative Science Quarterly, 40(2), 228-255.
• Yağcı, E. (2014). Konaklama işletmelerinde kurumsallaşmanın iş yaşam dengesi aracılığıyla tükenmişlik düzeyine etkisi: beş yıldızlı otel genel müdürleri üzerine bir uygulama. (Yayımlanmamış doktora tezi). Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Yağcı, E. ve Çevirgen, A. (2014). Kurumsallaşma düzeyi ve işletme yapısı arasındaki ilişki: Türkiye’deki beş yıldızlı otellerde bir araştırma. Gazi Üniversitesi 15. Ulusal Turizm Kongresi içinde (1249-1264). Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Yarar, O. (2008). Kurumsallaşma ve markalaşma, İstanbul ilindeki özel hastaneler üzerinde bir araştırma. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yazıcıoğlu, İ. ve Hakan, K. (2009). Aile işletmelerinin kurumsallaşma düzeylerinin belirlenmesine yönelik karşılaştırmalı bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, 497-507.
• Yıldırım, F. (2021). İç kontrol ve kurumsallaşma arasındaki ilişkide örgüt kültürünün aracılık etkisi: Otel işletmelerinde bir araştırma. (Yayımlanmamış doktora tezi). Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Burdur.
• Zucker, L. (1988). Introduction, institutional patterns and organizations. Cambridge: Ballinger Publishing Company.