From April Clashes to the National War: An Evaluation on the “The Great Return” Process in Azerbaijan

Yıl 2022, , 198 - 217, 22.04.2022

Esra Banu Sipahi , Bahar Özsoy , Musa Qasımlı

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1075193

Cited By: 2

Öz

Although a ceasefire agreement was signed between Armenia and Azerbaijan in 1994, clashes with increasing violence continued to occur from time to time along the border line. The most extensive of these conflicts is the Four Day Wars, which took place on April 2-5, 2016. These conflicts brought the Karabakh issue back to the international agenda and drew attention to the fact that the option of war did not disappear. As a matter of fact, after the war between 27 September and 10 November 2020, Azerbaijan succeeded in liberating a large part of its lands from the Armenian occupation, and efforts were initiated for the return of the residents of the region.
After the Four-Day Wars, the village of Çocuq Mərcanlı, which is described as "Böyük Qayıdış" in Azerbaijan was opened to settlement served as a pilot project for the reconstruction of the cities liberated from occupation in the Second Karabakh War. In this study, based on the mentioned symbolic meaning of Çocuq Mərcanlı village, it is analyzed that the activities carried out to open the lands liberated from occupation in the post-war period for settlement and the convertibility of a policy of return into a rebirth story.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, Çocuq Mərcanlı, Nagorno-Karabakh, Return

Nisan Savaşlarından Vatan Muharebesine: Azerbaycan’da “Böyük Qayıdış” Süreci Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

1994 yılında Ermenistan ve Azerbaycan arasında bir ateşkes anlaşması imzalansa da sınır hattında zaman zaman şiddeti artan çatışmalar yaşanmaya devam etmiştir. Bu çatışmaların en kapsamlı olanı 2-5 Nisan 2016 tarihlerinde gerçekleşen Dört Gün Savaşları’dır. Dört Gün Savaşları, Azerbaycan-Ermenistan sorununun çözümüne yönelik ilginin azaldığı bir dönemde Karabağ meselesini uluslararası alanda yeniden gündeme getirerek savaş seçeneğinin aslında ortadan kalkmadığına dikkat çekmiştir. Nitekim 27 Eylül-10 Kasım 2020 tarihleri arasında yaşanan savaşta Azerbaycan’ın topraklarının büyük bir kısmını Ermeni işgalinden kurtarmayı başarması ile bölge sakinlerinin geri dönüşü için çalışmalar başlatılmıştır.
Dört Gün Savaşları sonrasında Azerbaycan kamuoyunda “Böyük Qayıdış” olarak nitelendirilen Çocuq Mərcanlı köyünün yerleşime açılması, İkinci Karabağ Savaşı’nda işgalden kurtarılan kentlerin yeniden yapılandırılması için bir pilot proje görevi görmüştür. Bu çalışmada, Çocuq Mərcanlı köyünün sözü edilen simgesel anlamından hareketle, savaş sonrası süreçte işgalden kurtarılan toprakların yerleşime açılması için yürütülen faaliyetler ve geri dönüş politikasının, bir yeniden doğuş öyküsüne dönüştürülebilirliği analiz edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Çocuq Mərcanlı, Dağlık Karabağ, Geri dönüş.

Kaynakça

• 12 беженцев вернулись в Нагорный Карабах за сутки (2021). Erişim adresi: https://www.kavkaz-uzel.eu/articles/361477.
• Abdullayev, M. (2021a, 29 Aprel). Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş ərazilərində Böyük Qayıdış üçün bütün zəruri tədbirlər görülür. Yeni Azərbaycan. Erişim adresi: https://www.yeniazerbaycan.com/Siyaset_e59317_az.html.
• Abdullayev, M. (2021b, 2 İyul). Azərbaycan Vətən müharibəsində işğaldan azad olunmuş ərazilərə Böyük Qayıdışı yüksək səviyyədə təmin etmək əzmindədir. Yeni Azərbaycan. Erişim adresi: https://www.yeniazerbaycan.com/Arxiv_e60262_az.html.
• Abdullayev, M. (2021c, 15 Yanvar). Azərbaycan işğaldan azad edilən bütün əraziləri tezliklə cənnətə çevirəcək. Yeni Azərbaycan. Erişim adresi: https://www.yeniazerbaycan.com/-Siyaset_e57807_az.html.
• Abdullayev, M. (2021d, 17 Fevral). Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş torpaqlarında bərpa işləri planlı şəkildə və ən yüksək səviyyədə aparılacaq. Yeni Azərbaycan. Erişim adresi: https://www.yeniazerbaycan.com/Siyaset_e58338_az.html.
• Abdullayev, M. (2021e, 21 Avgust). Azərbaycanda işğaldan azad olunmuş ərazilərin bərpası əsas vəzifələrdən biri kimi müəyyənləşdirilib. Yeni Azərbaycan. Erişim adresi: https://www.yeniazerbaycan.com/Siyaset_e60831_az.html.
• Aslanlı, A. (2015). Karabağ sorunu ve Türkiye-Ermenistan ilişkileri. Ankara: Berikan Ofset Matbaa.
• Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər. 02 fevral 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/50474.
• Azərbaycan Respublikası, Cəbrayıl Rayonu İcra Hakimiyyəti. Rayon haqqında. Erişim adresi: http://www.cabrail-ih.gov.az/page/58.html.
• Azərbaycan Respublikasının Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyası. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi. Erişim adresi: http://www.human.-gov.az.
• Babayev, A. (2020). Nagorno-Karabakh: The genesis and dynamics of the conflict. A. Babayev, B. Schoch ve H. Joachim (Ed). The Nagorno-Karabakh deadlock içinde (ss. 17-38). Wiesbaden: Springer VS.
• Baghirov, O. (2021). Azerbaijan aims to transform liberated territories to high-tech area. Erişim adresi:https://www.eurasiareview.com/28032021-azerbaijan-aims-to-transform-liberated-territories-to-high-tech-area-oped/.
• Broers, L. (2016). The Nagorny Karabakh conflict defaulting to war. Russia and Eurasia programme. Chatham house, July 2016.
• Cavanaugh, C. (2016). OSCE and the Nagorno-Karabakh peace process. Security and Human Rights, 27, 422-441.
• Gozalov, G. (2021). Yeni Nahcivan koridoru ve bölgesel işbirliğine katkıları. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr/tr/analiz/gorus-yeni-nahcivan-koridoru-ve-bolgesel-isbirligine-katkilari/2256165
• Həsənov, Ə. (2016). Azərbaycan Respublikasının Milli İnkişaf və Təhlükəsizlik Siyasətinin Əsasları. Bakı: “Zərdabi LTD”.
• IDMC (2010). Azerbaijan: After Some 20 Years, IDPS Still Face Barriers to Self-reliance. Norweigan Refugee Council. Erişim adresi: https://www.internal-displacement.org/.
• IDMC (2020). Global Report on Internal Displacement. Norweigan Refugee Council. Erişim adresi: https://www.internal-displacement.org/global-report/grid2020/.
• International Crisis Group (2017, June). Nagorno-Karabakh’s gathering war clouds. Europe Report No.244, Brussels.
• İlham Əliyevin sədrliyi ilə 2020-ci ilin yekunlarına həsr olunmuş videoformatda müşavirə keçirilib. 06 yanvar 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/49933.
• Kofman, M. ve Leonid N. (2020). The second Nagorno-Karabakh war, two weeks in. Erişim adresi: https://warontherocks.com/2020/10/the-second-nagorno-karabakh-war-two-weeks-in/.
• Mahmudov, Y. ve Şükürov, K. (2005). Qarabağ, Real Tarix, Faktlar, Sənədlər. Bakı: Təhsil.
• Mehdiyev, A. (2020, 7 Oktyabr). İlham Əliyev: "Cəbrayıl bizimdir!". Erişim adresi: www.azerbaijan-news.az.
• Neciyev, E. (2011). Azerbaycan’ın sovyetleştirilmesi sürecinde Karabağ problemi. Ermeni Araştırmaları, 39, 163-186.
• OHCHR (2020, November). Nagorno-Karabakh conflict: Bachelet warns of possible war crimes as attacks continue in populated areas. press release.
• Özsoy, B. ve Aydemir Baş, F. B. (2022). Küresel çözümsüzlükten vatan muharebesine: Dağlık Karabağ’da Minsk Grubu’nun rolü üzerine bir değerlendirme. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 13(33), 143-160.
• Özsoy B. ve Sipahi, E. B. (2017). Azerbaycan’da qaçqınlara ve mecburi köçkünlere yönelik politikalar: Kendi vatanında mülteci olmak. A. Yatkın (Ed), Uluslararası Göç ve Mülteci Sorununun Çözümünde Kamu Yönetiminin Rolü: XI. Kamu Yönetimi Sempozyumu (KAYSEM) Bildiri Kitabı içinde (ss. 1615-1634), Elazığ: Fırat Üniversitesi, Atatürk Kültür Merkezi.
• Özsoy, B., Sipahi, E. B. ve Khashımov, M. (2020). Kafkasya’da ruhsuz bırakılmış şehirler: İşgal altındaki Azerbaycan toprakları. Qafqazşünasların II Beynəlxalq Forumu içinde (ss. 439-445), Bakı: Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası.
• Paul, A. ve Sammut D. (2016). Nagorno-Karabakh: Is it time to bring peacekeeping and confidence building back on the agenda?. Discussion paper, European Policy Center.
• Perruchoud, R. ve Redpath-Cross, J. (2011). Glossary on migration. International Organization for Migration, Geneva.
• President of the Republic of Azerbaijan (2020). Statement by the president of the republic of Azerbaijan, prime minister of the republic of Armenia and president of the Russian federation. Erişim adresi: https://president.az/en/articles/view/45923.
• Prezident İlham Əliyev: Azad edilmiş torpaqlarda minatəmizləmə işləri birinci dərəcəli vəzifədir. 05 fevral 2021. Erişim adresi: https://www.yeniazerbaycan.com/Gundem_e58157_az.html
• Prezident İlham Əliyevə və birinci xanım Mehriban Əliyevaya Şuşa şəhərinin baş planı təqdim olunub. 30 Avgust 2021. Erişim adresi: https://www.yeniazerbaycan.com/Arxiv-_e60880_az.html.
• Qasımlı, M. (2015). 1828 yılından günümüze Karabağ topraklarında demografik süreçler. Ermenistan-Azerbaycan Dağlık Karabağ İhtilafı: Bölgesel Barış ve Güvenliğe ve Komşuluk İlişkilerine bir Tehdit içinde (ss. 28-31). Ankara: Neyir Matbaacılık.
• Qasımlı, Musa (2016). Ermənistanın sovetləşdirilməsindən Azərbaycan ərazilərinin işğalınadək Erməni iddiaları: Tarix–olduğu kimi (1920‐1994‐cü illər). Bakı: Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondu.
• Quliyeva, S. (2017). Hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsinin təbliğində Aprel döyüşlərinin rolü. Bakı: M.F.Axundov ad. Azərbaycan Milli Kitabxanası.
• Rəhimli, Z. (2019, 28 Noyabr). Lələtəpədə dalğalanan üçrəngli bayrağımızın Xankəndində dalğalanacağı gün uzaqda deyil. Səs qazeti.
• Rehimov, R. (2017). Dağlık Karabağ'a 'büyük dönüş'ün başlangıcı: Çocuk Mercanlı. Erişim adresi: https://www.aa.com.tr.
• Rzayev, R. (2015). Azerbaijani community of the Nagorno-Karabakh region: Quest for peace, justice and returning home. Displacement, Refugees and Migration in the Caucasus and Eurasia, Caucasus International, 5(1), 101-106.
• Sezer, K. (2021). Karabağ’da gözlem başladı. Yeni Şafak. Erişim adresi: https://www.yenisafak.com/gundem/karabagda-gozlem-basladi-3596814
• Sipahi, E. B. ve Özsoy, B. (2017). Kafkaslar’da bir kentkırım örneği olarak Şuşa. Qafqazşünasların Birinci Beynəlxalq Forumu içinde (ss. 235-242), Bakı: Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası.
• Sukiasyan, N. (2021, 2 January). Armenian-Russian relations from revolution to war. BRIEF, European Union Institute for Security Studies.
• Tuncel, T. K. (2016). Güney Kafkasya’da 2-5 Nisan 2016’da yaşanan 4 gün savaşı. Ermeni Araştırmaları, 53, 301-338.
• UN Refugee Agency (2009). Azerbaijan: Analysis of gaps in the protection of internally displaced persons (IDPs). Erişim adresi: https://www.unhcr.org/protection/convention-/4bd7edbd9/azerbaijan-analysis-gaps-protection-internally-displaced-persons-idps.html
• UN Refugee Agency (2018). Global trends forced displacement in 2018. Erişim adresi: https://www.unhcr.org-/globaltrends2018/.
• YAŞAT Fondun fəaliyyət istiqamətləri üzrə 19 milyon manatdan çox vəsait xərclənib. Azər TAC. 22 Aprel 2021. Erişim adresi: https://azertag.az/xeber/YASAT_Fondun_fealiyyet_istiqametleri-_uzre_19_milyon_manatdan_chox_vesait_xerclenib_VIDEO-1762253.
• Yunusov, A. (2013). Asylum seekers, refugees, and IDPs in Azerbaijan: Issues and perspectives. CARIM-East Explanatory Note 13/125. Migration Policy Centre.
• 6 Haziran 2021 tarihli emir: 2020-ci il sentyabrın 27-dən başlayaraq Ermənistan Respublikası silahlı qüvvələrinin Azərbaycan Respublikasının ərazisinə təcavüzü nəticəsində kənd təsərrüfatına dəymiş ziyanın aradan qaldırılması ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı, 06 iyul 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/52385
• 6 Haziran 2021a tarihli emir: 2020-ci il sentyabrın 27-dən başlayaraq Ermənistan Respublikası silahlı qüvvələrinin Azərbaycan Respublikasının ərazisinə təcavüzü nəticəsində mülki əhalinin əmlakına dəymiş ziyanla bağlı maddi yardım ödənilməsinə dair əlavə tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı, 06 iyul 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/52383.
• 6 Haziran 2021b tarihli emir: 2020-ci il sentyabrın 27-dən başlayaraq Ermənistan Respublikası silahlı qüvvələrinin Azərbaycan Respublikasının ərazisinə təcavüzü nəticəsində zərər vurulmuş obyektlərin bərpası və təmir-tikinti işlərinin həyata keçirilməsi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı, 06 iyul 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/52382.
• 6 Kasım 2020 tarihli emir: 2020-ci il sentyabrın 27-dən başlayaraq Ermənistan Respublikası silahlı qüvvələrinin Azərbaycan Respublikasının ərazisinə təcavüzü nəticəsində mülki əhaliyə, dövlət əmlakına, o cümlədən infrastruktur obyektlərinə, habelə sahibkarlıq fəaliyyəti subyektlərinə dəymiş ziyanın qiymətləndirilməsi və aradan qaldırılması ilə bağlı tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı. 06 noyabr 2020. Erişim adresi: https://president.az/articles/45635.
• 14 Aralık tarihli emir: 2020-ci il sentyabrın 27-dən başlayaraq Ermənistan Respublikası silahlı qüvvələrinin Azərbaycan Respublikasının ərazisinə təcavüzü nəticəsində mülki əhaliyə dəymiş ziyanın ödənilməsi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı, 14 dekabr 2020. Erişim adresi: https://president.az/articles/48975.
• 3 Aralık 2020 tarihli emir: Azərbaycan Respublikasında Zəfər Gününün təsis edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı. 03 dekabr 2020. Erişim adresi: -https://president.az/articles-/48455.
• 3 Aralık 2020 tarihli emir: Bakı şəhərində Vətən müharibəsi memorial kompleksinin və Zəfər muzeyinin yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı. 03 dekabr 2020. Erişim adresi: https://president.az/articles/48457.
• 3 Mayıs 2021 tarihli emir: Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş ərazilərində “yaşıl enerji” zonasının yaradılması ilə bağlı tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı, 03 may 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/51355.
• 4 Ocak 2021 tarihli Cumhurbaşkanı kararnamesi: “Qarabağ Dirçəliş Fondu” publik hüquqi şəxsin yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 04 yanvar 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/49876.
• 4 Ekim 2021 tarihli emir: Cəbrayıl şəhər mərkəzi xəstəxanasının layihələndirilməsi və tikintisi ilə bağlı tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı, 04 oktyabr 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/53318.
• 4 Ekim 2021a tarihli emir: Cəbrayıl şəhərində məktəb binasının layihələndirilməsi və tikintisi ilə bağlı tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı, 04 oktyabr 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/53320.
• 7 Mayıs 2021 tarihli emir: Şuşa şəhərinin Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı elan edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı, 07 may 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/51394.
• 8 Aralık 2020 tarihli Cumhurbaşkanı kararnamesi: Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün müdafiəsi ilə əlaqədar yaralananların və şəhid ailələrinin təminatına dəstək fondunun (“YAŞAT” Fondu) yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 08 dekabr 2020. Erişim adresi: https://president.az/articles/48582.
• 7 Temmuz 2021 tarihli Cumhurbaşkanı kararnamesi: Azərbaycan Respublikasında iqtisadi rayonların yeni bölgüsü haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı. 07 iyul 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/52389.
• 8 Mayıs 2021 tarihli emir: Şuşa şəhərində yeni ümumtəhsil məktəbinin tikintisi ilə bağlı tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı 08 may 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/51417.
• 15 Haziran 2017 tarihli emir: Cəbrayıl rayonunun Cocuq Mərcanlı kəndində bərpa işlərinin davam etdirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı, 15 iyun 2017 Erişim adresi: https://president.az/articles/24222.
• 14 Şubat 2018 tarihli emir: Cəbrayıl rayonunun Cocuq Mərcanlı kəndinin əkin sahələrinin suvarma suyu ilə təmin edilməsi üçün əlavə tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı, 14 fevral 2018. Erişim adresi: https://president.az/articles/27049.
• 17 Ekim 2021 tarihli emir: Füzuli Memorial Kompleksinin layihələndirilməsi və tikintisi ilə bağlı tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı. 17 oktyabr 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/53503.
• 19 Ocak 2021 tarihli Cumhurbaşkanı kararnamesi: İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin xüsusi nümayəndələri haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 19 yanvar 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/50281.
• 20 Ekim 2021 tarihli emir: Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonunda yerləşən Zəngilan şəhərinin Baş planının hazırlanması ilə bağlı tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı, 20 oktyabr 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/53621.
• 22 Haziran 2021 tarihli emir: Şuşa Şəhəri Dövlət Qoruğu İdarəsinin yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 22 iyun 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/52219.
• 25 Haziran 2021 tarihli Cumhurbaşkanı kararnamesi: Şəhid ailələri üzvlərinin, müharibə ilə əlaqədar xəsarət almış hərbi qulluqçuların və əlilliyi müəyyən edilmiş şəxslərin müraciətləri üzrə vahid əlaqələndirmə mərkəzlərinin yaradılması və fəaliyyətinin təşkili haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, 25 iyun 2021. Erişim adresi: https://president.az/articles/52315.
• 30 Aralık 2020 tarihli 1241 sayılı Cumhurbaşkanı kararnamesi: Azərbaycan Respublikasının 2021-ci il dövlət büdcəsi haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiqi ilə bağlı bir sıra məsələlər barədə Azərbaycan Respublikasi Prezidentinin Fərmanı. 30 dekabr 2020-ci il № 1241, Erişim adresi: http://www.e-qanun.az/framework-/46614