KARADENİZ’E KIYIDAŞ DEVLETLER AÇISINDAN MONTRÖ SÖZLEŞMESİ’NİN SAĞLADIĞI DENGE REJİMİ

Yıl 2016, Afro-Avrasya Özel Sayısı, 244 - 253, 29.12.2016

Hakan Arıdemir

Öz

Türk boğazlarından geçiş, tarih
boyunca anlaşmalarla düzenlendiğinden ahdi bir düzene tabidir. Bu
antlaşmalarda, özellikle Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde Türk
Boğazları Stratejik bir mevki ve politik bir araç olarak ön plana çıkmıştır.

Bu antlaşmalar sırasıyla; 1774
tarihli Küçük Kaynarca Antlaşması, 1809 tarihli Kale-i Sultaniye (Çanakkale)
Antlaşması, 1829 tarihli Edirne Antlaşması, 1841 tarihli Londra Boğazlar
Antlaşması, 1856 tarihli Paris Antlaşması, 1871 tarihli Londra Antlaşması, 1923
tarihli Lozan Antlaşması, 1936 tarihli Montrö Boğazlar Sözleşmesi’dir. 

Montrö Boğazlar Sözleşmesi 29
Madde, 4 Ek ve 1 Protokolden oluşmaktadır. Montrö Sözleşmesi Türkiye’ye
boğazlara yönelik egemenlik haklarını artırırken 1936 yılından bugüne 80 yıl
boyunca boğazlardan geçiş ve ulaşımı düzenleyen en uzun ömürlü antlaşma olma
özelliğini taşımaktadır.

Montrö Sözleşmesi'nin temel amacı
Karadeniz'e kıyıdaş olan Ülkelerin (Türkiye, Bulgaristan, Romanya, Ukrayna,
Rusya ve Gürcistan) güvenliğinin sağlanmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Türk Boğazları, Lozan Boğazlar Sözleşmesi

KARADENİZ’E KIYIDAŞ DEVLETLER AÇISINDAN MONTRÖ SÖZLEŞMESİ’NİN SAĞLADIĞI DENGE REJİMİ

Öz

The Turkish Straits include the
Çanakkale (Dardanelles) and Istanbul (Bosporus) Straits and the Marmara
(Marmora) Sea between them. The Turkish Straits are the only waterways
connecting the Black Sea to the Aegean and Mediterranean Seas and to the oceans
through the Suez Canal and the Straits of Gibraltar. Regulation of passage
through the Turkish Straits has caused many problems throughout history. Since
1936, passage through the Turkish Straits has been governed by the Montreux
Convention.

The Montreux Convention, which is
an essential element in the context of Black Sea security and stability, has
been properly and impartially implemented by Turkey for more than seven
decades. The Montreux Convention Regarding the Regime of the Straits is a 1936
agreement that gives Turkey control over the Bosporus Straits and the
Dardanelles and regulates the transit of naval warships. The Convention gives
Turkey full control over the Straits and guarantees the free passage of
civilian vessels in peacetime. According to the Montreux Convention, merchant
vessels enjoy freedom of passage through the Turkish Straits (Turkish Straits
Vessel Traffic Services Centre regulates the passages according to the Maritime
Traffic Regulations for the Turkish Straits dated 1998), while passages of
vessels of war are subject to some restrictions which vary depending on whether
these vessels belong to Black Sea riparian States or not.

This paper analyzes two key
research questions surrounding use of the Straits: Can the Montreux Convention
satisfy current balance regime in teh Blacksea Region? If balance regime in the
Montreux Convention are necessary, how might they affect stability in the Black
Sea?

Anahtar Kelimeler

The Turkish Straits, Istanbul Strait, Canakkale Strait, The Montreux Convention, Passage Regime in the Turkish Straits

Kaynakça

• BÜYÜKAKINCI, Erhan, “Bağımsızlık Sürecinde Rusya ve Ukrayna İlişkileri”, Değişen Dünyada Rusya ve Ukrayna, Erhan Büyükakıncı (drl), İstanbul: Phoenix Yayınları, 2004, s.333.
• ÇELİK, Edip F., Milletlerarası hukuk, 2. Cilt, 1.Kısım, 3.Bası, İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1977
• DOĞRU, Sami (2013) ‘’Türk Boğazları’nın Hukuki Statüsü: Sevr ve Lozan’dan Montrö’ye Geçiş’’, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı:2, İzmir, 2013.
• GORYANOF, Sergey, Rus Arşiv Belgelerine Göre Boğazlar ve Şark Meselesi, Çev. Macar İskender- Ali Reşat, Hazırlayanlar : Ali Ahmetbeyoğlu, İshak Keskin, İstanbul; Ötüken, 2006.
• GÜNDÜZ, Aslan, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Teşkilatlar Hakkında Temel Belgeler, Beta, İstanbul, 1996.
• İNAN, Yüksel, Türk Boğazlarının Siyasal ve Hukuksal Rejimi, Ankara, 1986.
• KURUMAHMUT, Ali, Montrö Sözleşmesi: Türk Boğazları ve Karadeniz, Türk Deniz Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2006.
• MERAY, Seha L. ve Olcay, Osman, Montreux Boğazlar Konferansı, Tutanaklar-Belgeler, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1976.
• OLÇAR, Kemal, Karadeniz Politikaları ve Türkiye Ukrayna Stratejik İlişkileri, İstanbul: IQ Yayıncılık, 2007
• ÖZERSAY, Kudret “Lozan’da İmzalanan Sözleşme, Protokol ve Antlaşmalar” Yaşayan Lozan, Ankara, 2003.
• PAZARCI, Hüseyin, Uluslararası Hukuk, Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara, 2006.
• PAZARCI Hüseyin, “Boğazlar Rejimine İlişkin Türk Dış Politikası ve Karşılaşılan Kimi Sorunlar”, Prof. Dr. Ernest Hirsch’in Hatırasına Armağan (1902-1985), Ankara 1986.
• POTSHVERİYA, B.M., “Rusya-Türkiye İlişkilerinde Boğazlar Sorunu”, Dünden Bugüne Türkiye ve Rusya Politik, Ekonomik ve Kültürel İlişkiler, Gülten Kazgan, Natalya Ulçenko (drl.), İstanbul Bilgi Üniversitesi yayınları, İstanbul 2003.
• SÖNMEZOĞLU, Faruk, II. Dünya Savaşından Günümüze Türk Dış Politikası, İstanbul: Der Yayınları, 2006, s.469.
• ŞENER, Bülent, “ Tarihsel Boyutlarıyla Boğazlar’ın Jeopolitik ve Jeostratejik Önemi’’, The Journal of Academic Social Science Studies, Sayı: 35, 2015.
• TOLUNER, Sevin, Milletlerarası Hukuk Dersleri, 4.B. İstanbul, 1996.
• TOLUNER, Sevin, Milletlerarası Hukuk Açısından Türkiye’nin Bazı Dış Politika Sorunları, Beta Yayınları, İstanbul, 2004.
• TOLUNER, Sevin, "Güncel Gelişmeler Işığında 1936 Montreux (Montrö) Sözleşmesi", İstanbul Barosu Dergisi, cilt 80, sayı 6, 2006.
• UÇAROL, Rifat, “Değişmekte Olan Dünyada Türk Boğazlarının Önemi ve Geleceği”, Yeni Dünya Düzeni ve Türkiye (Der. Sabahattin Şen), Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 1992.
• YEL, Selma, Değişen Dünya Şartlarında Karadeniz ve Boğazlar Meselesi (1923- 2008), AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2009.