İçecek İmalatı Sektörünün Piyasa Yapısı ve Yoğunlaşma Oranı: Türkiye'nin İlk 1000 Sanayi Kuruluşu Üzerine Bir Uygulama

Yıl 2019, Sayı: 60, 25 - 40, 29.04.2019

Yunus Ediz , Kübra Önder

Öz

Yoğunlaşma, bir endüstrideki
kaynak ve faaliyetler toplamının büyük çoğunluğunun bu toplama sahip olan veya kontrol
eden birimlerin çok azı tarafından sahiplenilmesi veya yönetilmesidir. Bu
nedenle endüstrideki firma sayısı ve endüstrideki faaliyet ve kaynakların
firmalar arasında nasıl dağıldığı yoğunlaşma düzeyi açısından önemlidir.
Endüstrideki yoğunlaşmayı ölçen endekslerin amacı da bu ekonomik büyüklüklerin,
endüstrideki firmalar arasında nasıl dağıldığını ölçerek endüstride rekabetin
ne düzeyde olduğunu belirleyip, endüstrinin yapısı hakkında bilgi vermektir.
İnsanın hayatını idame ettirebilmeleri için vazgeçilmez bir öneme sahip olan
ihtiyaçlar; barınma, beslenme ve giyinmedir. Gıda ve içecek maddeleri yaşamsal
öneme sahip olmalarının yanında ertelenemez bir ihtiyaç olduğu için arzının
devamlılığı zorunludur. Dolayısıyla içecek sektörü ülke ekonomileri için
stratejik düzeyde önemli bir sektördür. Bu çalışmanın amacı, diğer sektörlerden
yapısal olarak farklı olan ve insan sağlığı için önemli bir yere sahip olan
içecek sektörünü piyasa yapısı ve yoğunlaşma düzeyi açısından incelemektir.
Çalışmada, İstanbul Sanayi Odası'nın yayınladığı ilk 1000 sanayi kuruluşu
içerisinde yer alan içecek sanayi kuruluşları ele alınmış olup, firmalara ait
2006-2016 dönemlerine ait yıllık net satış rakamları kullanılmıştır. Yapılan
analiz sonucunda elde edilen k-firma Yoğunlaşma, Herfindahl-Hirschman, Entropi,
Hall-Tideman ve Rosenbluth ve Kapsamlı Yoğunlaşma Endeksleri değerlerine göre,
Türkiye içecek sektörünün oligopolistik bir yapıya sahip olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

İçecek İmalatı Sektörü, Yoğunlaşma Oranı, Piyasa Yapısı

Market Structure and Concentration Level of Beverage Manufacturing Sector: An Application on the First 1000 Industrial Enterprises of Turkey

Öz

Concentration is the domination or management of the vast majority of
total resources and activities in an industry by very few of the units that own
or control this total. The aim of the indexes that measure concentration in the
industry is to measure how these economic magnitudes are distributed among
firms in the industry and to determine the level of competition in the industry
and to inform about the structure of the industry. As food and beverages have a
vital need and the continuity of their supply is a must. Therefore, the
beverage sector is an important sector at a strategic level for the countries’
economies. The aim of this study is to examine the beverage industry, which is
structurally different from other sectors and has an important place in human
health, in terms of market structure and concentration level. In the study,
beverage industrial enterprises included in the first 1000 industrial
enterprises published by the Istanbul Chamber of Industry were addressed and
annual net sales figures for the period 2006-2016 belonging to the firms were
used. As a result of the analysis conducted, according to concentration indexes
values, it has been seen that Turkish beverage sector has an oligopolistic structure.

Anahtar Kelimeler

Beverage Manufacturing Sector, Concentration Ratio, Market Structure

Kaynakça

• Akın, F. (2012). Gıda ürünleri ve içecek sanayinin ekonomik özellikleri. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(3), 17-70.
• Aktas, E., & Yurdakul, O. (2001). Türki̇ye’de un sanayi̇ sektörünün anali̇zi̇ (MRPA Paper No. 4899). University Library of Munich web sitesinden erişildi: https://mpra.ub.uni-muenchen.de/4899/1/MPRA_paper_4899.pdf
• Bain, J. (1968). Industrial organization (2.ed.). New York: John Wiley and Sons, Inc.
• Bikker, J. A., & Haaf, K. (2002). Measures of competition and concentration in the banking industry: a review of the literature. Economic & Financial Modelling, 9(2), 53-98.
• Çukurova Kalkınma Ajansı (2015). Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörel analiz raporu. Çukurova Kalkınma Ajansı web sitesinden erişildi: http://www.cka.org.tr/dosyalar/Gida_icecek_raporu.pdf.
• Davut, L. (1994). Sanayi iktisadı piyasa yapısı unsurları. Ankara: İmaj Yayınevi.
• Demirel, O. (2014). Türkiye bankacılık sektöründe pazar gücü araştırması. Yayımlanmamış doktora tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Durukan, T., & Hamurcu, Ç. (2009). Mobil iletişimde pazar yoğunlaşması. Journal of Black Sea Studies, 6 (22), 75-86.
• Hall, M., & Tideman, N. (1967). Measures of concentration. American Statistical Association Journal, 62(317), 162-168.
• Hatırlı, S. A. (2014). Mikro iktisat. Ankara: Alter Yayıncılık.
• Horowitz, A. R., & Horowitz, I. (1968). Entropy, markov processes and competition in the brewing industry. Journal Of Industrial Economics, 16(1), 196-211.
• Hovarth, J. (1970). Suggestion for a comprehensive measure of concentration. Southern Economic Journal, 36(1), 446-452.
• http://www.businessht.com.tr/guncel/haber/1287334-efes-tuborg-karsisinda-bu-yil-da-nefes-alamadi, Erişim Tarihi: 30.05.2018.
• Kaynak, S., & Ari, Y. O. (2011). Türk otomotiv sektöründe yoğunlaşma: binek ve hafif ticari araçlar üzerine bir uygulama. Ekonomik Yaklaşım, 22(80), 39-58.
• Low, R. E. (1970). Modern economic organization. Homewood Illinois, Richard D. Irwin, Inc.
• Marfels, C. (1971). A guide to the literature on the measurement of industrial concentration in the post-war period. Zeitschrift für Nationalökonomie, 31(1), 483-505.
• Nolan, E., Santos, P., & Shi, G. (2012). Market concentration and productivity in the United States corn sector: 2002-2009. Selected Paper prepared for presentation at the Agricultural & Applied Economics Association 2012 Annual Meeting, Seattle WA, 12-14.
• Önder, K. (2016). Türkiye bisküvi, çikolatalı ve şekerli mamuller sektörü: firma yoğunlaşma analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 31(2), 179-208
• Özütürk, B. (2005). Türk yatırım fonu sektörünün rekabet yapısı. Sermaye Piyasası Kurulu Araştırma Dairesi web sitesinden erişildi: http://www.spk.gov.tr/SiteApps/Yayin/YayinGoster/939.
• Pehlivanoğlu, F., & Tekçe, E. (2013). Türkiye elektrik enerjisi piyasasında Herfindahl- Hirschman ve CRm endeksleri ile yoğunlaşma analizi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 363-385.
• Polat, Ç. (2007). Yoğunlaşma ve piyasa yapısı ilişkisi çerçevesinde Türk çimento sektörünün yapısal analizi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 97-116.
• Rosenbluth, G. (1955). Measures of concentration. Universities-National Bureau (Ed.), Business Concentration and Price Policy içinde (ss. 57 – 99). New Jersey: Princeton University Press.
• Silk, A. J., & King, C. (2008). Concentration levels in the US advertising and marketing services industry: Myth vs. reality (Harvard Business School Marketing Unit Working Paper No. 09-044). SSRN web sitesinden erişildi: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1273218
• Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) (2018). İşyeri ve istihdam sayısı. http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/kurumsal/istatistik/sgk_istatistik_yilliklari adresinden erişildi.
• Sung, N. (2014). Market Consentration and Competition in OECD mobile telecominications markets. Applied Economics, 46(25), 3037-3048.
• T.C. Ekonomi Bakanlığı (2016). Alkollü ve alkolsüz içecekler. https://www.ekonomi.gov.tr/portal/content/conn/UCM/uuid/dDocName:EK-232256 adresinden erişildi.
• T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (2013). Gıda ve içecek sektörü raporu 2013. www.iso.org.tr/file/gida-ve-icecek-sektor-raporu-83.pdf adresinden erişildi.
• Taru, V. B., & Lawal, H. (2011). Concentration in the North Eastern Nigeria’s yam market: a gini coefficient analysis. Journal of Tropical Ariculture, Food, Environment and Extension, 10(2), 49-57.
• Theil, H. (1967). Economics and information theory: Studies in mathematical and managerial economics (C.7). Amsterdam: Noord-Holland Publishing Company.
• Türkiye Bankalar Birliği (TBB). (2012). Türkiye’de bankacılık sektörü piyasa yapısı, firma davranışları ve rekabet analizi (Yayın No. 280). https://www.tbb.org.tr/Content/Upload/Dokuman/796/rekabetKitap.pdf adresinden erişildi.
• Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM). (2016). Tarım raporu. http://www.tim.org.tr/files/downloads/Raporlar/Tarim_Raporu_2017.pdf adresinden erişildi.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2017). Sanayi ve hizmet sektörlerinde yoğunlaşma, 2015. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=24867 adresinden erişildi.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2018). Yıllık sanayi ve hizmet istatistikleri. http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1035 adresinden erişildi.
• Türkiye İş Bankası. (2017). İçecek imalatı sektör raporu. https://ekonomi.isbank.com.tr/UserFiles/pdf/rt_201710.pdf adresinden erişildi.
• Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği (TURSAB) (2017). Turist sayısı ve turizm geliri. https://www.tursab.org.tr/tr/turizm-verileri/istatistikler/turist-sayisi-ve-turizm-geliri/2003-2017-gelirsayi-ve-ortalama-harcama_68.html adresinden erişildi.
• Utton, M. A. (1970). Industrial concentration. England: Penguin Books.
• Yıldırım, K., Eşkinat, R., & Kabasakal, A. (2005). Endüstriyel ekonomi. Bursa: Ekin Yayınevi,
• Yuping, L. (2010, August). The concentration ratio of china construction industry market. Management and Service Science (MASS) 2010 International Conferance, Wuhan China.