Gediz’deki (Kütahya) Kırsal Mimariden Örnekler: Çamaşırhaneler

Yıl 2019, Sayı: 62, 141 - 154, 17.10.2019

Türkan Acar

Öz

Kırsal mimari toplu yaşamın gerekleri ile ortak kullanım alanları
yaratmış, ortak mülkiyet ile de sürdürülebilir mimariler oluşturmuştur. Kırsal
mimarinin tipik örneklerinden biri olan çamaşırhaneler, geleneksel kırsal
mimarlık ürünlerinin en iyi temsilcilerinden biridir. Son yıllardaki alt yapı
çalışmaları ve teknolojik gelişmeler, köylerin mütevazı yaşam şartlarını da
değiştirmeye başlamıştır. Çamaşırhaneler, değişen ve yenilenen toplumsal
hayatın getirileri ile birlikte terk edilmeye başlanmıştır.

Bu çalışmada, Gediz ilçesindeki geleneksel
toplu kullanım yapılarından çamaşırhaneler seçilerek bölgede sürdürülebilir
mimarlığın izleri araştırılmıştır. Alan çalışması Gediz ilçe merkezi ve ilçeye
bağlı köylerdeki yapıları kapsamaktadır. Gediz ilçesi ve köylerinde tespit ettiğimiz yirmi çamaşırhanenin plan
kurgusu, genellikle dört duvardan meydana gelen, tek mekan şeklindedir. Üç
çamaşırhanede ise birer tuvalet vardır. Yirmi çamaşırhaneden on yedisi
dikdörtgen planlıdır. İki çamaşırhane eyvan şeklinde üç duvara sahiptir, biri
ise “L” planlıdır. Bugün çoğu metruk durumda olan çamaşırhanelerde
kullanılan yapım teknikleri, malzemeleri ve plan şemaları ile mekan dağılımları
incelenerek binalardaki sürdürülebilir tasarım yaklaşımları
değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kütahya, Gediz, Gediz Çamaşırhaneleri, çamaşırhane

Proje Numarası

Bu çalışma, Uşak Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Birimi Koordinatörlüğü tarafından desteklenmektedir (Proje No:2018/SOSB006 2018-2021 Dönemi).

Teşekkür

Müellif, arazi çalışmalarına katılan Dr. Öğr. Üyesi Elif Gürsoy’a ve misafirperver Gediz halkına müteşekkirdir.

Examples of Rural Architecture in Gediz (Kütahya): Laundries

Öz

Rural
architecture has created common areas with the necessities of collective life
and has created sustainable architectures with common ownership. A typical
example of rural architecture, laundries are one of the best representatives of
traditional rural architectural products. In recent years, infrastructure and
technological developments have begun to change the modest living conditions of
the villages. Laundries began to be abandoned along with the returns of the
changing and renewed social life.

In
this study, the laundries of traditional collective use in Gediz district were
selected and traces of sustainable architecture in the region were
investigated. The field study covers the structures in Gediz district center
and villages in the district. The plan design of the twenty laundry facilities
we have identified in the Gediz district and villages is usually the only one
consisting of four walls. There are also three toilets in each. Seventeen out
of twenty laundry rooms have a rectangular plan. The two
laundries have three walls in the form of an iwan, and one is “L” shaped.
Sustainable design approaches in buildings have been evaluated by examining the
production techniques, materials and plan schemes and spatial distributions
used in many derelict laundry facilities today.

Anahtar Kelimeler

Kütahya, Gediz, Laundry of Gediz, fireplace

Proje Numarası

Bu çalışma, Uşak Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Birimi Koordinatörlüğü tarafından desteklenmektedir (Proje No:2018/SOSB006 2018-2021 Dönemi).

Kaynakça

• Acar, T. (2017). Uşak çamaşırhaneleri. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Arel, A. (1991). Ege bölgesi ayanlık dönemi mimarisi: 1989 dönemi yüzey araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı VIII, Ankara 28 Mayıs-1 Haziran 1990, T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 1-23.
• Arel, A. (1992). Soma yakınlarında eski bir dağ yerleşmesi Tırhala köyü. Araştırma Sonuçları Toplantısı IX, Çanakkale 27-31 Mayıs 1991, T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 119-130.
• Arseven, C. E. (1983). Sanat ansiklopedisi. 1, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Bayrakal, S. (2009). Urla ve köylerindeki Türk dönemi sosyal anıtları. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Bektaş, C. (1992). Koruma onarım. İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Boran, A. (2009). Baykan’daki Osmanlı dönemi eserleri. Ankara: Siirt Valiliği.
• Boran, A., Bozkurt, T., Mutlu, M.&Yaşar, H. (2015). Ortaçağ’dan günümüze Konya ili ve güneybatı ilçeleri yüzey araştırması 2013 yılı çalışmaları. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 02-06 Haziran 2014 Gaziantep, 2. Cilt, Ankara, 373-392.
• Bozkurt, T. (2002). Beypazarı’ndaki Türk devri yapıları. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Konya.
• Bölükbaşı Ertürk, A. E. (2004). Osmanlı döneminde Safranbolu su mimarisi. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış doktora tezi, Ankara.
• Denizli Büyükşehir Belediyesi Denizli kültür envanteri. (2014). Denizli.
• Hasol, D. (2008). Ansiklopedik mimarlık sözlüğü. İstanbul: YEM Yayınları.
• İlter, F. (1975). Sivrihisar yöresi araştırmaları. Anadolu (Anatolia), 19, 3-49.
• İlter, F. (1995). Sivrihisar yöresi araştırmaları Sivrihisar’dan tarihsel bir yapı. 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, 2, Ankara, 299-311.
• Kılcı, A. (2007). İskilip’te suyun hikayesi tarihi sular, çeşmeler ve diğer tesisler. Ankara: İskilip Belediyesi.
• Konya Büyükşehir Belediyesi Konya il merkezi taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları envanteri. E. Aygör, K. Tokay,-Ş. Baykal, A. Türkmen, Y. Yöreli, R. İpek, ruhsar& N. Doğan (Haz.lar), (2010). Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi.
• Kunter, H. B. (1938). Türk vakıfları ve vakfiyeleri üzerine mücmel bir etüd. Vakıflar Dergisi, 1, 103-130, Ankara.
• Madran, E.&Özgönül. N. (2005). Kültürel ve doğal değerlerin korunması. Ankara: Tmmob Mimarlar Odası.
• Oğuz, M. Ö., Metin, E.&Mormenekşe, F. (2007). Türkiye’de 2003 yılında yaşayan geleneksel mimari. Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayınları.
• Özgüç, N. (1988-1992). Şehirsel koruma ve coğrafya. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 3, 61-122.
• Pamir, H. (2015). Antakya, kuseyr yaylası kırsal alan yüzey araştırması, (2015), ortaçağ’dan günümüze konya ili ve güneybatı ilçeleri yüzey araştırması 2013 yılı çalışmaları. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 02-06 Haziran 2014 Gaziantep, 2. cilt, Ankara, 353-372.
• Parman, E. (2003). Eskişehir-Karacahisar kalesi 2001 yılı kazı çalışmaları. T.C. Kültür Bakanlığı, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü 24. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt, 27-31 Mayıs 2002 Ankara, Ankara, 69-80.
• Selçuk, F. (1965). Vakıflar (başlangıçtan 18. yüzyılına kadar). Vakıflar Dergisi, 65, 21-29.
• Sevin, E. İ. (2005). Bayındır’da Türk dönemi yapıları. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk İslam Sanatı Anabilim Dalı, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İzmir.
• Sözen, M.&Tanyeli, U. (2011). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü. İstanbul: Remzi Yayınevi.
• T.C. İzmir Valiliği İl Kültür Müdürlüğü İzmir kültür envanteri Bayındır. M. Baysal& B. Tuluk (Haz.lar), (2001). İzmir.
• T.C. Nevşehir Valiliği Nevşehir kültür envanteri. G. Murat Ertuğrul, F. Güzeldağ, M. Şen, M. Öncü, G. Çıkışır, N. Dursun&C. Üstündağ (Haz.lar). (tarih belirtilmemiş).
• T.C. Amasya Valiliği Amasya kültür envanteri. (2007). Amasya.
• T.C. Niğde Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Niğde kültür envanteri. F. Açıkgöz, F Demir, M. Eryaman&M. Tektaş (Haz.lar), (2009). Niğde.
• Temiz, F. M. (2015). Hatay ili’ndeki Türk ve İslam dönemi yüzey araştırmaları-2013. T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları Ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 02-06 Haziran 2014 Gaziantep, 1. cilt, Ankara, 473-494.
• Türk kültür varlıkları envanteri Manisa ilçeleri 45. H. Acun (Ed.), (2013). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uysal, A. O. (1992). Emet’in Eğrigöz köyü’ndeki eserler. IX. Vakıf Haftası Kitabı, 297-310, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Yıldız, İ. (2003). Savur’daki mimari eserler. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Van.
• Yıldız, İ. (2008). Mardin’deki su mimarisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, yayınlanmamış doktora tezi, Van.
• Yıldız, İ. (2011). Savur’daki tarihi eserler. İstanbul: Mardin Valiliği Kültür ve Sanat Yayınlar.
• Yıldız, İ.&Koç, E. (2005). Savur’daki (çamaşırhane) yunaklar. IX. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Erzurum, 473-82.
• Australia ıcomos. (2015) the burra charter: australia ıcomos charter for places of cultural significance 1999. < http://australia.icomos.org/>, (erişim tarihi: 27.07.2015).
• http://www.kulturportali.gov.tr/ (erişim tarihi: 27.01.2017).