Türk Dış Politikasında Bir Bölge Olarak Akdeniz: Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri Bağlamında Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Sayı: 75, 260 - 283, 27.01.2023

Hakan Karaaslan

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1197630

Öz

Akdeniz, tarih boyunca sahip olduğu jeostratejik önemin yanı sıra son yıllarda bölgede keşfedilen hidrokarbon kaynaklar üzerinden bölgesel ve küresel aktörlerin katıldıkları bir güç mücadelesine sahne olmaktadır. Akdeniz, Avrupa güvenliği açısından da önem taşıyan bir bölgedir. Diğer yandan Avrupa Birliği (AB) ile ilişkilerini tam üyelik müzakereleri aşamasında sürdüren Türkiye de tarihsel ve coğrafi olarak bir Akdeniz ülkesidir. Bu çalışmanın temel amacı, Türk dış politikasında Akdeniz’in bir bölge olarak konumunu ortaya koymak ve Soğuk Savaş sonrasında Akdeniz’in Türk dış politikası tarafından nasıl kavramsallaştırıldığını ve ayrı bir bölge olarak inşa edilip edilmediğini anlamaya çalışmaktır. Çalışmada Türk dış politikasının Akdeniz’e bir bütün olarak bakışını etkileyen faktörlerden biri olarak, AB’nin Akdeniz’e yönelik iş birliği girişimlerine Türkiye’nin tepkisi ele alınmaktadır. Makale, AB’nin Avrupa-Akdeniz Ortaklığı girişiminin Türkiye’nin AB üyeliğine bir alternatif olarak sunulmasından duyulan rahatsızlığın ve şüphenin, Türkiye’nin Akdeniz’e yönelik sistematik ve bütüncül bir siyaset geliştirmesini engelleyen önemli faktörlerden birisi olduğu savını ileri sürmektedir. Türkiye’nin bütüncül ve kurumsal bir Akdeniz politikası geliştirmekten ziyade bölge ülkeleriyle geliştirdiği ikili ilişkiler ve çok taraflı platformlar aracılığıyla bölgenin güvenliği ve refahı için katkı verme odaklı bir dış politika izlediği görülmektedir. Türkiye’nin odak noktasının son yıllarda bölgede yaşanan gelişmelerin de etkisiyle Akdeniz Havzası’nın bütününden ziyade Doğu Akdeniz olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Avrupa Birliği, Akdeniz, Doğu Akdeniz, Türkiye

Mediterranean as a Region in Turkish Foreign Policy: An Assessment Within the Framework of Turkey-European Union Relations

Öz

The Mediterranean, in addition to its geostrategic importance throughout history, is witnessing a power struggle in which regional and global actors involved over the hydrocarbon resources discovered in the region in recent years. The Mediterranean is an important region for European security. On the other hand, Turkey, which maintains its relations with the European Union (EU) at the stage of full membership negotiations, is also a Mediterranean country in historical and geographical terms. The main objective of this study is to put forward the position of the Mediterranean as a region in Turkish foreign policy and to understand how Turkish foreign policy has conceptualized the Mediterranean and whether or not Turkish foreign policy has built the Mediterranean as a different region. In this study, as one of the factors affecting the approach of Turkish foreign policy towards the Mediterranean as a whole, Turkey’s reaction to the EU’s cooperation initiatives towards the Mediterranean is discussed. The article argues that the discomfort and suspicion of presenting the EU’s Euro-Mediterranean Partnership initiative as an alternative to Turkey’s EU membership is one of the important factors preventing Turkey from developing a systematic and holistic policy towards the Mediterranean. Rather than developing an integrated and institutional Mediterranean policy, Turkey has pursued a foreign policy with a view to contributing to the security and welfare of the region through bilateral relations and multilateral platforms. Due to the recent developments in the region, it is observed that Turkey’s focal point is the Eastern Mediterranean rather than the whole of Mediterranean basin.

Anahtar Kelimeler

Euroepan Union, Mediterranean, Eastern Mediterranean, Turkey, Turkish Foreign Policy

Kaynakça

• Altunışık, M. B. (2011). Turkey as a Mediterranean power. Turkey: reluctant Mediterranean power içinde (ss. 7-20). Mediterranean Paper Series.
• Ataman, M. ve Güler, M. Ç. (2020). Kıbrıs sorunu: Doğu Akdeniz’de çözümün ön şartı. K. İnat, M. Ataman, B. Duran (Ed.), Doğu Akdeniz ve Türkiye’nin hakları içinde (ss.33-57). İstanbul: SETA Yayınları.
• Attinà, F. (2013). Mediterranean security revisited. Democracy and Security, 9(1-2), 120-136.
• Aydın, M. ve Dizdaroğlu, C. (2018). Levantine challenges on Turkish foreign policy. Uluslararası İlişkiler, 15(60), 89-103, DOI: 10.33458/uidergisi.525100.
• Balkır, C. (2018). Mare Nostrum’dan Avrupa Akdeniz ortaklığına: olmayacak duaya amin demek!”. S. Baykal, S. Akgül Açıkmeşe, B. Akçay, Ç. Erhan (Derleyenler), Hukuki, siyasi ve iktisadi yönleriyle Avrupa bütünleşmesinde son gelişmeler ve Türkiye-AB ilişkileri ATAUM 30. Yıl Armağanı içinde (ss.299-336), Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, No.615.
• Barcelona Declaration and Euro-Mediterranean partnership. (1995). Erişim Adresi: https://eur-lex.europa.eu/EN/legal-content/summary/barcelona-declaration-and-euro-mediterranean-partnership.html
• Barcelona Declaration, Euro-Mediterranean Conference 27-28/11/95. (1995). Erişim adresi: https://eeas.europa.eu/archives/docs/euromed/docs/bd_en.pdf
• Bilgin, P. (2004). A return to ‘civilisational geopolitics’ in the Mediterranean: changing geopolitical images of the European Union and Turkey in the post-cold war era. Geopolitics, 6(2), 269-291.
• Cicioğlu F. ve Kalaycı, R. (2016). Avrupa Birliği’nin Akdeniz politikası ve Barselona süreci. A. Ayata ve M. Ercan (Ed.), Avrupa Birliği ve Türkiye ilişkileri-ilişkilerin siyasi, askeri, ekonomik ve kültürel çerçevesi içinde (ss.213-235). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Duzcu, M. (2021). Türkiye’nin değişen jeostratejik vizyonu ve Doğu Akdeniz politikası. A. Aydın ve M. Duzcu (Ed.), Doğu Akdeniz’de yeni güç mücadelesi enerji, güvenlik ve diplomasi içinde (ss.55-68). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Ediger, V. Ş., Devlen, B., Bingöl Mcdonald, D. (2012). Levant’ta büyük oyun: Doğu Akdeniz’in enerji jeopolitiği. Uluslararası İlişkiler, 9(33), 73-92.
• Eyrice Tepeciklioğlu, E. (2012). Is it possible to create a Mediterranean community? North African Perspectives. Spectrum: Journal of Global Studies, 4(1), 69-89.
• Furuncu, Y. (2020). Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki hidrokarbon arama ve sondaj politikası. K. İnat, M. Ataman, B. Duran (Ed.), Doğu Akdeniz ve Türkiye’nin hakları içinde (ss.231-248). İstanbul: SETA Yayınları.
• Gaiser L. ve Hribar, D. (2012). Euro-Mediterranean region: resurged geopolitical importance. Int J Euro-Mediter Stud, 5, 57-69.
• Görgülü, A. ve Dark, G. (2017). Turkey, the EU and the Mediterranean: perceptions, policies and prospects. MEDRESET Working Papers, No.7.
• İnat, K. ve Duran B. (2020). Türkiye’nin Doğu Akdeniz politikasının temel parametreleri. K. İnat, M. Ataman, B. Duran (Ed.), Doğu Akdeniz ve Türkiye’nin hakları içinde (ss.9-30). İstanbul: SETA Yayınları.
• İşeri, E. ve Bartan, A. Ç. (2019). Turkey’s geostrategic vision and energy concerns in the Eastern Mediterranean security architecture: a view from Ankara, T. Zenonas (Ed.), The new geopolitics of the Eastern Mediterranean: trilateral partnerships and regional security içinde (ss.111-124). Re-imagining the Eastern Mediterranean Series: PCC Report, 3, PRIO Cyprus Centre.
• Karagöl, E. T. (2020). Doğu Akdeniz ekonomileri ve Türkiye. K. İnat, M. Ataman, B. Duran (Ed.), Doğu Akdeniz ve Türkiye’nin hakları içinde (ss.296-319). İstanbul: SETA Yayınları.
• Kelkitli, F. A. (2019). Türkiye ve Akdeniz: kapsamlı ve proaktif bir dış politika inşa etmenin gerekliliği. H. Çomak ve B. Ş. Şeker (Ed.), Akdeniz jeopolitiği cilt I içinde (ss.600-612). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Kirişçi, K. (2011). Comparing the neighborhood policies of Turkey and the EU in the Mediterranean. Turkey: reluctant Mediterranean power içinde (ss.23-38). Mediterranean Paper Series.
• Lannon, E. (2017). The Mediterranean in the EU’s 2016 global strategy: connecting the Mediterranean, the Middle East and Africa. Geographical overview-Euro-Mediterranean partnership and other actors IEMed Mediterranean yearbook içinde (ss. 213-216).
• Lesser, I. O. (1998). The changing Mediterranean security environment: a transatlantic perspective. The Journal of North African Studies, 3(2), 212-228.
• Oba, A. E. (2020). Akdeniz kimliği ve Türk dış politikası”, D. Güler, A. Yıldız, İ. Savaş (Ed.), Yeni deniz güvenliği ekosistemi ve Doğu Akdeniz. içinde (ss.29-36). Ankara: TASAM Yayınları.
• Ormancı, E. Y. B. (1998-2000). Mediterranean security concerns and NATO’s Mediterranean dialogue. Paper Submitted to the North Atlantic Treaty Organization.
• Özdemir, Z. (2020). Uluslararası deniz hukuku perspektifinden Türkiye’nin Doğu Akdeniz politikası. K. İnat, M. Ataman, B. Duran (Ed.), Doğu Akdeniz ve Türkiye’nin hakları içinde (ss.324-348). İstanbul: SETA Yayınları.
• Pace, R. (2007). EU enlargement and security in the Mediterranean region. D. Brown and A. J. K. Shepherd (Ed.), The security dimensions of EU enlargement: wider Europe, weaker Europe içinde (ss. 174-191). Manchester: Manchester University Press.
• Sağsen, İ. (2020). Avrupa Birliği’nin Akdeniz güvenliğinde Türkiye’nin rolü üzerinden asimetrik karşılıklı bağımlılık kavramını yeniden okumak. M. Şahin ve M. L. Yılmaz (Ed.), Akdeniz’de devlet ve düzen içinde (ss.103-120), Ankara: Polis Akademisi Yayınları.
• Şahin, İ. (2020). Doğu Akdeniz’de bölge dışı aktörlerin rolü. İ. N. Telci ve R. Yorulmaz (Ed.), Uluslararası siyasette Doğu Akdeniz içinde (ss.53-78). Ankara: Ortadoğu Yayınları.
• Şahin, M., Çifçi, O., Biçen Gören, K. B., Öztürk, E., Tuna F., Beşgül, B. (Hazırlayanlar) (2020). Akdeniz’de sevlet ve süzen-Rapor. Ankara: Polis Akademisi Yayınları.
• Tayfur, M. F. (2000a). Turkish perceptions of the Mediterranean-the Turkish vision of the Euro-Mediterranean partnership. EuroMeSCo Papers 8, 3-15.
• Tayfur M. F. (2000b). Security and co-operation in the Mediterranean. Perceptions, 5(3), 125-145.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (2022). Akdeniz için Birlik (AiB), Erişim adresi: https://www.mfa.gov.tr/akdeniz-icin-birlik.tr.mfa
• Telci, İ. N. ve Yorulmaz, R. (2020). Bölgesel rekabetten küresel güç mücadelesine Doğu Akdeniz. İ. N. Telci ve R. Yorulmaz (Ed.), Uluslararası siyasette Doğu Akdeniz içinde (ss.7-17). Ankara: Ortadoğu Yayınları.
• Turan, İ. (1998). Mediterranean security in the light of Turkish concerns. Perceptions: Journal of International Affairs, 3(2).
• Türkiye’nin Doğu Akdeniz Stratejisi (2022). İstanbul: Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı Yayınları.
• Yaycı, C. (2020). Doğu Akdeniz’in paylaşım mücadelesi ve Türkiye. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Yıldız, M. (2020). Doğu Akdeniz’de askeri güç dengesi ve Türkiye. K. İnat, M. Ataman, B. Duran (Ed.), Doğu Akdeniz ve Türkiye’nin hakları içinde (ss.93-127). İstanbul: SETA Yayınları.
• Yorulmaz R. ve Demirdöğen, O. (2020). Doğu Akdeniz’de enerji mücadelesi ve Türkiye. İ. N. Telci ve R. Yorulmaz (Ed.), Uluslararası siyasette Doğu Akdeniz içinde (ss.19-51). Ankara: Ortadoğu Yayınları.