Bir Sivil Toplum Örgütü Olarak Bâcıyân-I Rûm Teşkilatı

Yıl 2024, Sayı: 80, 169 - 182, 26.04.2024

Sıla Sabancılar Eren

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1433504

Öz

Ahilik teşkilatı ve Ahiliğin bir kolu olan Bâcıyân-ı Rûm teşkilatı kendi döneminde sivil toplum örgütü özelliği taşımaktadır. Siyasal, toplumsal ve ekonomik yönleriyle özerk bir nitelik taşıyan ve toplumla bütünleşen Ahilik teşkilatı, yerel bir otorite birimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bâcıyân-ı Rûm teşkilatı da Ahiliğin bir kolu olarak, Ahilerin yanında yer alan bir örgütlü yapıdır. Bâcıyân-ı Rûm teşkilatı, Ahiliğin değer sistemini benimseyen, bu değerler ekseninde ticaretle uğraşan Türk kadınlarından oluşmaktadır. Bâcıyân-ı Rûm aynı zamanda kadınlara özgü mesleklerin öğretildiği, kimsesiz ve muhtaç kadınlarla dayanışmanın olduğu bir kadın örgütüdür. Yardımlaşma, dayanışma ve sosyal hizmet üstlenicisi rolüne sahip olma durumu, Bâcıyân-ı Rûm’u sivil toplum örgütü olarak tanımlamaya olanak tanımaktadır. Bâcıyân-ı Rûm asker kadınlardan oluşan bir örgüt olarak Anadolu Ahileri ile savunma ve askeri destek gücünü temsil etmektedir. Bâcıyân-ı Rûm’un Bektaşi tarikatı ile olan organik bağı da onun sivil toplum örgütü olabileceği görüşünü desteklemektedir. Bu çalışmada, Ahilik teşkilatı ekseninde Bâcıyân-ı Rûm teşkilatı incelenecektir. Bâcıyân-ı Rûm’un, dönemi açısından sivil toplum örgütü olarak değerlendirilebileceği, çalışmanın temel iddiasını oluşturmaktadır. Döneme ilişkin kaynakların sınırlı olması nedeniyle Bâcıyân-ı Rûm, Ahiliğin bir kolu olma özelliğiyle öne çıkarılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bâcıyân-ı Rûm, Ahi teşkilatı, Sivil toplum

Bâcıyân-ı Rûm Organization as a Civil Society Organization

Öz

The Ahi organization and the Bâcıyân-ı Rûm organization, a branch of the Ahi organization, also have the characteristics of a civil society organization in its own period. Having an autonomous character with its political, social and economic aspects and integrating with the society, the Ahi organization appears as a local authority unit. The Bâcıyân-ı Rûm organization, as a branch of the Ahi-order, is an organized structure that stands by the Ahis. The Bâcıyân-ı Rûm organization is composed of Turkish women who adopt the value system of the Ahi-order and engage in trade in line with these values. Bâcıyân-ı Rûm is also a women’s organization where women-specific professions are taught and solidarity with orphaned and needy women is practiced. Having the role of assistance, solidarity and social service undertaker allows us to define Bâcıyân-ı Rûm as a non-governmental organization. On the other hand, Bâcıyân-ı Rûm, as an organization of military women, represents the defense and military support force with the Anatolian Ahis. Bâcıyân-ı Rûm’s organic connection with the Bektashi order also supports the view that it could be a civil society organization. In this study, the Bâcıyân-ı Rûm organization has been examined in the axis of the Ahi organization. The main claim of the study is that Bâcıyân-ı Rûm can be considered as a civil society organization in terms of its period. Due to the limited sources on the period, Bâcıyân-ı Rûm is emphasized with its feature of being a branch of the Ahi organization.

Anahtar Kelimeler

Bâcıyân-ı Rûm, Ahi organization, Civil society.

Kaynakça

• Akgül, D. (2021). Kadının iş hayatına katılımında Bacıyân-Rûm teşkilatı ve TOBB İl Kadın Girişimciler Kurullarının katkıları. Ahi Evran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(Fütüvvet, Ahilik ve İktisadi Hayat Özel Sayısı), 114-131. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2078772.
• Alyüz, S. B. A. Ahilik ve Bacıyan-ı Rum ile sosyal hizmetin temel fonksiyonları açısından karşılaştırılması. Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi, 5(10), 39-51. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2243053.
• Anbarlı, Ş., & Acar, A. (2005). Bir Selçuklu ve Osmanlı örgütlenme örneği olarak Ahiliğin yapısı ve fonksiyonları. Selçuk Üniversitesi Karaman İktisadi ve idari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(1), 101-113.
• Âşıkpaşazâde, Â. T. (2013). Osmanlı Tarihi (1285-1502). Ed. Necdet Öztürk, İstanbul: Ötüken Neşriyat..
• Batuta, İ. (1981). İbn Batuta seyahatnâmesi'nden seçmeler (Vol. 485). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Barkan, Ö. L. (1942). Kolonizatör Türk Dervişleri. Vakıflar Dergisi, 2(2), 279-304. https://cdn.vgm.gov.tr/yayin/dergi/muhtelif/kolonizator-turk-dervisleri.pdf
• Bayram, M. (2016). Fatma Bacı ve Bacıyân-ı Rum Anadolu bacılar teşkilatı, Konya: Çizgi Kitabevi.
• Bayram, M. (2002). Bacıyân-ı Rum (Anadolu Bacıları) ve Fatma Bacı. Türkler Ansiklopedisi, 6, 365-377.
• Bedirhan, Y. (2014). Türkiye Selçuklularında dış ticaret. Electronic Turkish Studies, 9(5), 371-402. doi : 10.7827/TurkishStudies.7011.
• Can, S. (2008). Selçuklular döneminde kadın (1040-1308), İstanbul: Ufukötesi Yayınları.
• Çağatay, N. (1974). Bir Türk kurumu olan ahilik. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Çandır, M., ve Aydın, Y. (2021). Ahilik teşkilatının Türk kültürünün aktarımındaki rolü. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Türk Kültürünü Mayalayanlar: Yunus Emre, Hacı Bektaşi Veli, Ahi Evran Özel Sayısı ,769-785. doi: 10.21054/deuifd.1051892
• Çubukçu, H. (2015). Bâciyân-ı Rûm ve Anadolu tasavvufundaki yeri. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (5), 217-231. doi: 10.16947/fsmiad.88751
• Demir, S. (2011). Bacıyan-ı Rum teşkilatı. Ed. Ali Çavuşoğlu Ahilik Uluslararası Sempozyumu Kalite Merkezli Bir Yaşam Bildiriler Kitabı, içinde (ss. 200-204) , 20-22 Eylül 2011 Kayseri.
• Döğüş, S. (2015). Kadın alplardan bacıyân-ı rum’a (Anadolu bacıları teşkilatı); Türklerde kadının siyasi ve sosyal mevkii. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 127-150. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ksusbd/issue/10292/126250.
• Ehrenberg, J. R. (2017). Civil society. in civil society, Second Edition. New York University Press.
• Erdoğan Tosun, G. (2001). Demokratikleşme Perspektifinden Devlet-Sivil Toplum İlişkisi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Ergin, M. (2011). Dede Korkut Kitabı 1, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2003). Orhun Abideleri (Vol. 32). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Eroğlu, S. (2022). Selçuklularda düğün gelenekleri, Yüksek Lisans Tezi, Siirt Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi Veri Tabanı. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Gökbel, A. (2019). Bacıyân-ı Rûm (Anadolu Bacıları), Ahiname, 6, 40-43. https://www.ahievran.org/uploads/files/617fd499143bd.pdf.
• Gölpınarlı, A., ve Veli, H. B. (1958). Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî" Vilâyet-nâme". (Yayına Haz. Esat Korkmaz), İstanbul: Can Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1950). İslâm ve Türk illerinde fütüvvet teşkilâtı ve kaynakları, İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Hacıgökmen, M. A. (2007). Ahî şecere-nâmelerinin tarihî temeli ve yazılış sebepleri. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23(23). 107-115. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/184334.
• İzgi, Ö. (2020). Orta Asya Türk Tarihi Araştırmaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karakaş, A. (2017). Çok yönlü bir sivil toplum örgütü: ahilik. Uluslararası Batı Karadeniz Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 1(1), 1-20. https://doi.org/10.46452/baksoder.368867.
• Keleş, B. (2017). Bir esnaf teşkilâtı olan ahiliğin idari ve mesleki yapısına genel bir bakış. Türk Dünyası Araştırmaları, 117(231), 137-156. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tda/issue/59785/862510
• Korunur, H. (2023). Anadolu (Türkiye) Selçuklu Devleti’nde aile, kadın ve evlilik. Socıal Mentalıty And Researcher Thınkers Journal (Smart Journal), 9(74), 4304-4312. DOI : 10.29228/smryj.71509
• Köksal, M. F. (2013). Ayin, erkân ve adap benzerlikleri açısından ahilik-bektaşilik münasebeti. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 55, 59-70. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2580873
• Köksal, M. F. (2011). Ahilik bilgisinin temel kaynaklarından ahi şecerenâmeleri. Ahilik Uluslararası Sempozyumu “Kalite Merkezli Bir Yaşam” 20-22 Eylül 2011-Bildiri Kitabı içinde (ss. 273-297). Kayseri: Kayseri Esnaf ve Sanatkarlar Birliği Yayınları.
• Köksel, B. (2011). Orhon Yazıtları'nda kadın. Humanities Sciences, 6(2), 331-341.
• Köprülü, M. F. (1991). Osmanlı Devleti'nin Kuruluşu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mahiroğulları, A. (2011). Selçuklu/Osmanlı döneminde kurumsal bir yapı: ahilik/gedik teşkilatı ve sosyo-ekonomik işlevleri. In Journal Of Social Policy Conferences (No. 54. 139-154). İstanbul Üniversitesi. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/9305.
• Mardin, Ş. (2008). Türkiye’de toplum ve siyaset, Ankara: İletişim Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1996). Türkiye’de ahilik araştırmalarına eleştirel bir bakış. I. Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyum Bildirileri Kitabı, içinde (ss. 129-138). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Okumuş, E. (2020). Sivil toplum boyutunda ahilik. 6. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde (ss. 90-108). https://www.ahievran.org/uploads/files/61ab69a19f8c5.pdf.
• Özcan, E. S. (2018). İskitlerden Bâcıyân-ı Rûm’a, Türk kadınının dönüşen yaşam tarzı. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), 29, 169-183. doi: 10.20427/turkiyat.437624
• Özerkmen, N. (2004). Ahiliğin tarihsel–toplumsal temelleri ve temel toplumsal fonksiyonlari–sosyolojik yaklaşım. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 44(2), 57-78. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2153205
• Öztürk, Y.K. ve Akgöz, S.S. (2012). Anadolu kadınlar birliği Bacıyan-ı Rum modelinden yeni nesil kadın kooperatifçiliğine ahilik felsefesinin izleri. 2. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde (ss. 839-842), Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi.
• Paşakapısı Mesleki Eğitim Merkezi (2011). Ahilik Kitapçığı, İstanbul.
• Sırım, V. (2015). Osmanlı kadınının ekonomik hayata etkin katılımı: Baciyân-ı rûm örneği. HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 4(8), 118-125. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/84825
• Tabakoğlu, A. (2006). Osmanlı içtimai yapısının ana hatları. (Der.) M. Zincirkıran. Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal Yapısı içinde (ss. 35-54) Bursa: Dora Yayınları.
• Tekin, B. B. (2014). Selçuklu kültüründe Kadın’ın konumu: sanat eserlerinden hareketle karşılaştırmalı bir değerlendirme. Electronic Turkish Studies, 9(10), 991-1008. doi:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7252.
• Uygur, C. V. (2003). Karakalpak edebiyatında kadın. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 13, 251-280. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/258158.
• Yeniterzi, E. (1964). Türk edebiyatında manzum Fütüvvet-Nâmeler. Şahin, H. (Ed.) Türkiye Selçuklu, beylikler ve erken Osmanlı döneminde ahîler”, Hz Peygamber ve fütüvvet içinde (ss. 151) İstanbul: Nefes Yayıncılık.
• Yeşil, R. ve Kart, M. (2019). Müslüman Türk medeniyeti inşasında bir sivil toplum kuruluşu olarak ahilik, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(3): 2462-2483. doi: 10.33206/mjss.528387.