Türkiye'de Parlamenter Hükümet Sistemi ile Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi Açısından Siyasal Denetimin Değişen Rolü

Yıl 2024, Sayı: 81, 41 - 59, 26.07.2024

Bülent Bayrak Mehmet Ölmez

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1392455

Öz

Yönetim faaliyetinin en önemli aşaması, hedeflenenle ulaşılan arasındaki farkın ortaya konduğu “denetim” aşamasıdır. İster özel olsun, ister kamusal, denetim, tüm idari birimlerin yönetim faaliyetlerinin sonucunda ortaya çıkan bir hedef kontrol mekanizmasıdır. Bu yönüyle bakıldığında denetim, yönetim faaliyetinin en son aşaması olmasının yanında, aldığı kararlar ve vurguladığı eksikliklerle, benzer yolu izleyecek diğer yönetim birimlerinin yapması veya yapmaması gereken faaliyetleri gösteren bir başlangıç aşaması olarak da dikkat çekmektedir. Kamu yönetiminin temel konusu ve kamusal gücün en üst kullanıcı birimi olan devletin, yönetimi sağlama konusunda egemen güç olma, bağlayıcı kurallar çıkarabilme ve kendi egemenlik gücünü hukukun üstünde tutmaması gibi üç önemli işlevi bulunmaktadır. Bu son işlevi devletin, bir denetim mekanizmasına tabi olmasını da gerekli kılmaktadır. İşte bu gereklilik, devletin kendi içerisindeki çeşitli yollardan denetim altına alınmasına yol açmıştır ve siyasal (yasama), idari (yürütme) ve yargısal denetim mekanizmalarının oluşmasına neden olmuştur.
Bu çalışmada, nitel araştırma yaklaşımından doküman analizi tekniği doğrultusunda kronolojik analizle siyasal denetimin amacı, tarihçesi ve kapsamı literatür taraması ile derinlemesine ele alınmıştır. Bu çalışmanın temelinde Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ile parlamenter hükümet sisteminde siyasal denetimin değişen rolü irdelenirken aynı zamanda başkanlık sistemi ve parlamenter sistem karşısındaki durumu ve farklılıkları ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Ayrıca siyasal denetim mekanizmasının dünyada ve Türkiye’de işleyişi konusunda açıklamalar yapıldıktan sonra yönetsel denetim karşısında zayıflayan siyasal denetimin, Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi ile geldiği nokta vurgulanmıştır. Çalışma sonucunda ise modern demokrasilerin en önemli özelliklerinden olan “iktidarların toplum karşısında sınırlandırılması” kapsamında siyasal denetimin güçlendirilmesi için yapılması gerekenler önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kamu yönetimi, Denetim, Siyasal denetim, Yönetsel denetim, Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi

With the Parliamentary System in Turkiye in Terms of the Presidentıal System the Changing Role of Political Supervision

Öz

The most important phase of administration activity is the “supervision” phase, where the difference between the objective and what is achieved is revealed. Supervision, whether private or public, is a target control mechanism that arises as a result of the management activities of all administrative units. In this regard, supervision is not only the final stage of management activity, but also a starting stage, showing the decisions it takes and the shortcomings it emphasizes, and the activities other management units should or should not follow the same path. There are three key functions of public administration, and the state, the supreme user of public power, is the sovereign power to provide governance, the power to lay down binding rules and the power not to keep its own sovereignty above the law. This latter function also requires the state to be subject to a supervisory mechanism. It is this necessity that has led to the state being subjected to internal control in various ways, and has resulted in the creation of political (legislative), administrative (executive) and judicial control mechanisms.
The study deals with the purpose, history and scope of political supervision. After statements were made about the functioning of the political control mechanism in the world and in Turkiye, the point was highlighted that political supervision, which was a blood-loss against the executive control, came with the Presidential System, and what should be done to strengthen political control within the framework of the "limitation of powers against society", which is one of the most important features of modern democracies.

Anahtar Kelimeler

Public administration, Supervision, Political supervision, Administrative supervision, Presidential government system

Kaynakça

• 5018 sayılı kanun (2022, 5 Ağustos). Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/ mevzuat? MevzuatNo=5018&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5.
• Ajao, O. S., Jayeoba, O. O. & Ajibade A. T. (2016). Evolution and development of auditing. Unique Journal of Business Management Research, 3(1), 32-40.
• Akcagündüz, E. (2020). Türkiye’de kamu yönetiminin denetim yöntemlerinin etkinliği ve kamuoyu denetimi üzerine nitel bir inceleme. Ekev Akademi Dergisi, 84, 211-228.
• Akçay, E. (2017). Cumhurbaşkanlığı sisteminde siyasi denetim: İdarenin TBMM tarafından denetlenmesi. Ombudsman Akademik Dergisi, 3(5), 37-68.
• Akpınar, E. (2006). Kamu yönetiminde denetim olgusu ve Türkiye’de kamu yönetiminin denetlenmesi, [Yayınlanmamış yüksek lisan tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Aktalay, A. (2014). Bakanlar kurulunun düzenleyici işlemleri ve karar alma usulü. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5(2), 69-98.
• Al, H. (2020). Başkanlık sistemi üzerine: Cumhurbaşkanlığı sisteminin zayıf halkası parlamento. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 14-44.
• Arslan, R. (2013). Demokratik yönetim sistemleri. Bursa: Dora Yayıncılık.
• Ateş, H. ve Yavuz, Ö. (2017). Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde denetimin geleceği. Y. Demirhan, S. A. Yılmaz ve A. V. Koçal (Ed.), Uluslararası Ekonomi, Siyaset ve Yönetim Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (545-572). Bursa: Ekin Yayıncılık.
• Aybay, R. (2006, Mayıs). Control of Public Administration. III Encuentro in International “Justica y Derecho 2006” Palacio de las Convenciones, Cuba.
• Ban, C. (2014). Drawing the line between political control and politicization: An analysis of public administration theory. In Paper Presented at the Annual Meeting of NISPAcee, 1, 1-13.
• Bilgiç, N. (2024). Türkiye’de parlamenter sistem ve Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin parlamento etkinliği açısından karşılaştırılması. [Yayınlanmamış yüksek lisan tezi]. Tarsus Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Mersin.
• Bilgin, M. ve Şencan, H. (2019). Kongrenin denetim araçları. S. Gökçimen (Ed.), ABD Kongresinde yasama, denetim ve bütçe süreçleri içinde, (177-209). Ankara: TBMM Basımevi.
• Boyalı, H., & Gümüş, K. (2022). Bürokrasi ve siyaset ilişkisinin parlamenter sistem ile cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi özelinde analizi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 55, 232-247. doi: 10.53568/yyusbed.1111869
• Bozkurt, P. (2013). Denetim kavramı ve denetim anlayışındaki gelişmeler. Denetişim Dergisi, 12, 56-62.
• Çolak, Ç. (2017). Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Yetkisinin Amerikan Sistemi Üzerinden Karşılaştırmalı Analizi. Strategic Public Management Journal, 3, 51-65.
• Çüçen, A. K. (2003), İnsan Hakları Düşüncesinin Gelişimi. (2024, 2 Mayıs). Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi. Erişim adresi: https://acikerisim.uludag.edu.tr/ server/api/core/bitstreams/b294c750-c9a9-4fef-966d-687ab234d6b7/content.
• Doğan, K. C. (2015). Yönetimin bir fonksiyonu olarak denetim ve kamu yönetimindeki yeri. Ombudsman Akademik Dergisi, 2(3), 107-141.
• Engin, S. (2022). Üniversite ombudsmanlık sistemi ve Türkiye’de uygulanabilirliği: bir model önerisi. Ankara: Orion Kitabevi.
• Erdem, A. Y. (2016). Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde devlet denetleme kurulu. Uludağ Üniversitesi İİBF Dergisi, 35(2), 1-24.
• Erdem, K. (2019). Anayasal organlar ve kuvvetler ayrılığı. S. Gökçimen (Ed.), ABD Kongresinde yasama, denetim ve bütçe süreçleri içinde, (1-13), Ankara: TBMM Basımevi.
• Erdoğan, S. (2022). Türkiye’de hükümet sistemi tartışmaları ve rasyonelleştirilmiş parlamenter sistem. Anadolu Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 341-365.
• Ertekin, Y. (2004). Çağdaş yönetim ve denetim. Journal of Social Sciences, 1(1), 55-67.
• Eryılmaz, B. (1993). Kamu bürokrasisinin denetlenmesinde yeni gelişmeler. Amme İdaresi Dergisi, 26(4), 81-106.
• Eryılmaz, B. (2018). Kamu yönetimi. Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Gül, H., Kamalak, İ., ve Sallan Gül, S. (2017). Amerikan başkanlık ve Fransız yarı başkanlık sistemleri ışığında Türkiye’nin yeni cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi. Strategic Public Management Journal, 3, 101-120.
• Güner, H. (2014). Türkiye’de kamu yönetimi ve kamu yönetiminin denetimi. Denetişim Dergisi, 14, 65-72.
• Güven, M. T. (2007). Türkiye’de kamu yönetiminin denetiminde paradigma değişimi, [Yayınlanmamış yüksek lisan tezi], TODAİE, Ankara.
• İnce, İ. (2020). Kanunların anayasaya uygunluğunun siyasal denetiminde çift meclis sistemi örneği olarak 1961 anayasası dönemi. International Marmara Social Sciences Congress (Imascon 2020 – Autumn) Proceedings Book (pp. 282-287). Kocaeli: Kocaeli Ünivesitesi Rektörlüğü.
• Kama, S. (2016). Parlamenter hükümet sistemi olarak “Westminster modeli” Britanya örneği üzerine bir deneme. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 22(2), 161-201.
• Karahöyük, M. (2022). Devlet Sistemlerinde parlamentonun etkinliği ve demokratikleşmeye ilişkin karşılaştırmalı bir değerlendirme, Erişim adresi: https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/.
• Karakılçık, Y. ve Bayrak, B. (2021). Demokratikleşme yolunda vesayet denetimi: devlet denetleme kurulu – kamu denetçiliği kurumu karşılaştırması. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), s. 340-357.
• Keskinsoy, Ö. (2011). Anayasa değişikliklerine dâir kanunların yargısal denetimine eleştirel bir bakış. Liberal Düşünce Dergisi 63, 169-177.
• Metin, A. ve Ünal, S. (2023). Classifing forms of government on a global scale. Asian Journal of Comparative Poltics, 8(2). 487-515.
• Önen, S. M. (2019). Denetim. Y. Mamur ve E. Alacadağlı Işıkçı (Ed.), Kamu yönetimi ansiklopedisi içinde, (155-163), Ankara: Astana Yayıncılık.
• Özer, M. A. ve Önen, S. M. (2019). 200 Soruda yönetim – kamu yönetimi. Ankara: Gazi Kitapevi.
• Özer, M. A. ve Önen, S. M. (2020). Yönetim. Ankara: Gazi Kitapevi.
• Özkan Ürün, Ö. (2016). Parlamenter hükümet sisteminde denetimin etkinleştirilmesi: Soru, genel görüşme, meclis araştırması. [Yayınlanmamış doktora tezi], Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Parlak, B. (2014). Avrupa Birliği perspektifinden merkezi yönetim – Yerel yönetim ilişkileri. Tesam Akademi Dergisi, 1(1), 7-40.
• Simon, H. A., Smithburg, D. W. & Thompson V. A. (1985). Kamu yönetimi. (C. Mıhçıoğlu, Çev.). Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları (Orijinal eserin yayın tarihi 1985).
• Şenşekerci, E. (2005). Avrupa’da ışıklar yüzyılı ve siyasetin özerkleşmesi. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 4, 9-26.
• Tan, T. (1995). Türk hukukunda kanun hükmünde kararname uygulaması ve sorunlar. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, 50(1), 335-353.
• Tataroğlu, M. (2006). parlamenter ve başkanlık sistemlerinde siyasal iktidar ve bürokrasi ilişkileri ve Türkiye açısından bir değerlendirme. Celal Bayar Üniversitesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 13(1), 97-119.
• Tataroğlu, M. (2017). Bilgi çağında kamu yönetiminin denetimi. Kitapana Yayınevi, İzmir.
• Temsilciler meclisi Nato’dan çıkmayı yasaklayan tasarı. (2022, 16 Nisan). Erişim adresi: https://www.amerikaninsesi.com/a/temsilciler-meclisi-nato-dan-cikmayi-yasaklayan-tasari-gecirdi/4755945.html.
• Tortop, N. (1974). Yönetimin denetlenmesi ve denetleme biçimleri. Amme İdaresi Dergisi, 7(1), 27-50.
• Turan, M. (2018). Türkiye’nin yeni yönetim düzeni: Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi. Social Sciences Research Journal, 7(3), 42-91.
• Yavuz, B. (2022, 10 Kasım). Hükümet sistemi seçeneklerinde denge ve denetleme mekanizmaları, Erişim adresi: https://www.dengedenetleme.org/dosyalar/file/ hu_ku_met_sistemi_sec_eneklerinde_denge_ve_denetlkeme_mekanizmalar-_v5.pdf .
• Yıldız, H. (2013). Türkiye’de parlamentarizm uygulamaları. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(1), 183-216.
• Yılmaz, H. (2019). Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesinin kuvvetler ayrılığı ilkesine göre değerlendirilmesi. A. Yatkın, A. Çekiç Akyol, M. Akyol, ve Ö. Kılınç (Ed.), I. Uluslararası Yönetim Bilimleri Kongresi Bildiri Kitabı içinde, (297-307). Erişim adresi: https://www.researchgate.net/profile/Dilar-Diken-Yuecel/publication/ 352510100_ Bildiri_kitabi/links/60cc8add299bf1cd71da2ea0/Bildiri-kitabi.pdf
• Yılmaz, H. ve Biçer, M. (2018). Başkanlık ve parlamenter hükümet sistemlerinde bütçe sürecinde hesap verebilirlik: anayasa değişikliği ile Türkiye’de öngörülen yeni yanı. İçinde Y. Demirkaya (Ed.), Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi: Kamu Yönetiminde Denetim içinde, (365-412), İstanbul: Hiper Yayınları.