Images of Seljuks in Georgian Sources

Yıl 2025, Sayı: 85, 436 - 455, 20.07.2025

Onur Güven

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1695073

Öz

In the historical process, international relations have been effective in the formation of various identities and perceptions. These relations have sometimes developed on the axis of conflict and sometimes on the axis of friendship. Turkish-Georgian relations have also differed depending on historical conditions. Georgian chronicles provide information about various Turkish communities, especially the Khazars, in the pre-Seljuk period. These sources, which initially portrayed the Turks as a warlike and invincible nation, adopted a more confrontational language from the XIth century onwards, when the Seljuk raids began. Alp Arslan's campaigns of 1064-1068 led Georgian sources to characterize the Turks as invaders. However, the fact that Sultan Melikşah is mentioned as a just and merciful leader in the sources shows that the image of the Turks could change over time. This study analyses the image of the Turks/Seljuks in Georgian chronicles and how this image changed over time. In Georgian sources, Turks are sometimes portrayed as enemies and sometimes as allies. In this context, the Turkish identity is not fixed in Georgian chronicles, but on the contrary, it presents a dynamic structure that transforms depending on the periodic conditions.

Anahtar Kelimeler

Identity , Perception , Georgian sources , Turkish-Georgian relations , Seljuks

Gürcü Kaynaklarında Selçuklu Tasviri

Öz

Tarihi süreçte milletlerarası ilişkiler, çeşitli kimlik ve algıların oluşumunda etkili olmuştur. Bu ilişkiler bazen çatışma, bazen ise dostluk ekseninde gelişmiştir. Türk-Gürcü ilişkileri de tarihsel koşullara bağlı olarak farklılık göstermiştir. Gürcü kronikleri, Selçuklular öncesi dönemde Hazarlar başta olmak üzere çeşitli Türk toplulukları hakkında bilgiler vermektedir. İlk etapta Türkleri savaşçı ve yenilmez bir millet olarak tanıtan bu kaynaklar, Selçuklu akınlarının başladığı XI. yüzyıldan itibaren daha çatışmacı bir dil benimsemiştir. Alp Arslan’ın 1064-1068 seferleri, Gürcü kaynaklarında Türklerin istilacı olarak nitelendirilmesine yol açmıştır. Ancak Sultan Melikşah’ın kaynaklarda adaletli ve merhametli bir lider olarak anılması, Türk imajının zamanla değişebildiğini göstermektedir. Bu durum, başlangıçta tehdit olarak görülen Türk kimliğinin siyasi ve toplumsal etkileşimler sonucunda olumlu bir algıya dönüşebileceğini ortaya koyar. Bu çalışma, Gürcü kronikleri temelinde Türk/Selçuklu imajını ve bu imajın zamanla nasıl değişime uğradığını incelemektedir. Gürcü kaynaklarında Türkler, kimi zaman düşman kimi zaman ise müttefik olarak tasvir edilmiştir. Bu bağlamda, Türk kimliği Gürcü kroniklerinde sabit değil, aksine dönemsel koşullara bağlı olarak dönüşüm gösteren dinamik bir yapı arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kimlik , Algı , Gürcü kaynakları , Türk-Gürcü ilişkileri , Selçuklular

Kaynakça

• "arsen beri tskhovreba da mokalakoba da ghuats’li ts’midisa da ghirsisa dedisa chuenisa ninosi, romelman kadaga krist’e, ghmerti chueni, kueq’anasa chrdilosasa da gananatla natesavi kartvelta”. (1971). dzveli kartuli agiograpiuli lit’erat’uris dzeglebi, ts. III, Tbilisi.
• Alasania, G. (2013). Gürcüler ve İslam Öncesi Türkler. (N. Kaçarava, Çev.). Trabzon: Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Ayan, E. (2020). Sultan Tuğrul Bey. İstanbul: Kronik Kitap.
• Ayçiçek, A. (2022). Kafkasya’da Hazarlar [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Samsun.
• Bakradze, D. (1880). sakartvelos mepe bagrat’ IV, 1027-1072. Tbilisi.
• Beradze, T. ve Sanadz, M. (2003). sakartvelos ist’oria. ts’igni 1, Tbilisi.
• Bostashvili, G. (2020). Gürcü tarih kitaplarında Türk imajı [Yayımlanmamış yüksek lisan tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Brosset, M. (2003). Gürcistan tarihi eski çağlardan 1212 yılına kadar. (Erdoğan Merçil yay. haz.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Dzimistarishvili, S. (1941). Arabebi sakartveloshi. Tbilisi inst’it’uris gamomtsemloba.
• Erdem, İ. (2002). Doğu Anadolu Türk Devletleri. Türkler. İçinde (C. 6, s. 383-424), (Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Ed.). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları,
• Gabashvili, V. (1971). tsnobebi turkuli tomebisa da khalhebis sesaxeb dzvel kartul tğaroebşi. kts. III, Tbilisi.
• Gamakharia, C. ve Akhaladze, L. (2016). Abhazya/Gürcistan: Tarih-Siyaset-Kültür, (R. Kavrelishvili, Çev.). İstanbul: Gürcü Sanat Evi.
• Gaprindashvili, G. (1953). akhali navardzievis ts’arts’era. Tbilisi: metsniereba da t’eknik’a.
• Gaprindashvili, G. (1961). leont’i mrovelis 1066 ts’lis samsheneblo ts’arts’era trekhvis kvabebidan sakartvelos, metsnierebata ak’ademiis sazogadoebriv Tbilisi: metsnierebata ganq’opilebis moambe.
• Garland, L. ve Rapp. S. (2006). Mart’a-Maria of “Alania De Imperatoribus Romanis (an Online Encyclopedia of Roman Emperors), 1-19.
• Goiladze, V. (2008). hun-turkebi kavkasiaşi, Tbilisi.
• Güven, O. (2022). İlk Çağ’dan Osmanlılara Çoruh Havza’sında Türkler [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Samsun.
• Javakhishvili, I. (1977). tkhzulebani, t. 8, sakartvelos ssr metsnierebata ak’ademia Tbilisi: tbilisis sakhelmts’ipo univesit’et’i.
• Javakhishvili, I. (1983). Sakartvelos ist’oria VII-XIIIss: tkhzulebani, t’. 2, Tbilisi: Tbilisis sakhelmts’ipo univesit’et’i.
• Jordania, T. (1892). kronik’ebi da skhva masala sakartvelos ist’oriisa da mts’erlobis. shek’rebili, kronologiurad dats’q’obili da akhsnili, t. 1-2, Tbilisi
• Karagöz Yerdelen, B. (2017). Uluslararası ilişkilerde imaj kavramı ve batı nostaljisindeki bir aksaklık olarak Türk imajı. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 35, 43-63.
• kartlis tskhovreba, dzveli kartlis tskhovreba. (1996). gamosacemad moamzades, winasityvaoba da terminta ganmarteba daurtes i. antelavam da n. sosiasvilma, Tbilisi.
• Kartlis Tskhovreba, leonti mroveli&juanşeri, (2011). red. dekanozi maqsime canturia gamomtsemloba axali ivironi, Tbilisi.
• Kartlis Tskhovreba, matiane kartlisa&tskhovreba tsminda mepe davit agmaşenebeli, (2012). redaktori dekanozi maqsime canturia gamomtsemloba axali ivironi, Tbilisi.
• Kartlis Tskhovreba. (2008). mtavari redaktori Roin Metreveli, Tbilisi: gamomtsemloba meridiani art’anuji.
• Lortkipanidze, M. (1979). sakartvelos shinap’olit’ik’uri da sagareo vitareba X s-is 80-iani ts’lebidan XI s-is 80-ian ts’lebamde, t. III ts’ignshi sakartvelos ist’oriis nark’vevebi, Tbilisi.
• Metreveli, R. (1978). didni sakmeni. Tbilisi.
• Metreveli, R. (1990). davit IV aghmashenebeli. Tbilisi: tbilisis universitetis gamomtsmloba.
• Mosiashvili, V. (2012). turk-selchuk’ta sultnis alp-arslanis lashkrobebi sakartveloshi. sakartvelos sap’at’riarkos ts’minda andria p’irvelts’odebulis Tbilisi: sakhelobis kartuli universit’et’i.
• Mtsire, G. (1967). tskhovreba giorgi mtats’mindelisa. dzveli kartuli agiograpiuli lit’erat’uris dzeglebi, ts. II (XI-XII), redaktori ilia abuladzis, Tbilisi.
• Özsüer, E. (2019). Türkokratia Avrupa’da Türk İmajı. İstanbul: Kronik Kitap.
• Papaskiri, Z. (1990). ertiani kartuli peodaluri sakhelmts'ipos ts'armokmna da sakartvelos sagareo-p'olit'ik'uri mdgomareobis zogierti sak'itkhi, Tbilisi.
• Peacock, A. (2005). Nomadic Society and the Seljuq Campaigns in Caucasia, İran& Caucasus, 9(2), 205-230.
• Putkaradze, T. (2004). "bun-turkebi", turkebi da q’ivchaq’ebi udzveles kartul ts’q’aroebshi.
• Sabanisdze, I. (1963), Tsamebai Tsmidisa da Net’aris Motsamisa Krist’eisa Haboisi, -Zveli Kartuli Agiograpiuli lit’erat’uras zeglebi, t’ekst’ebi gamosatsemad moamzada avt’orta kolekt’ivma İl. Abulazis helmzgvanelobit daredaktsiit, Tbilisi.
• sakartvelos ist’oriis nark’vevebi, sakartvelo udzvelesi droidan akhali ts’eltaghritskhvis IV sauk’unemde, (1970). t. I, redaktori Giorgi Melikishvili, gamomtsemloba “sabch’ota sakartvelo”, Tbilisi.
• Salia. K. (1980). History of the Georgian Nation, (K. Vivian, trans.). Prix de l’Academie Française.
• Shengelia, K. (2011). Sakartvelos ist’oria, Tbilisi: k’avk’asiis universit’et’is gamomtsemloba.
• Shengelia, N. (1968). selchuk’ebi da sakartvelo XI sauk’uneshi. Tbilisi.
• Silogava, V. (2000). erti ep’igrapik’uli dzegli turk-selchuk’ta shemosevebis shesakheb XI s-is sakartveloshi. k’r. asp’indza samtskhisa da javakhetis sazghvarze, Akhaltsikhe.
• Şengelia, N. (2007). XI-XIII. Yüzyıl Gürcü tarihçilerine göre Selçuklular. (M. Mürselov, Çev.). Tarih İncelemeleri Dergisi, XXII (2), 227,240.
• Tellioğlu, İ. (2009). XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü ilişkileri. Trabzon: Serander Yayınları.
• Tellioğlu, İ. (2011). Ermeni kaynaklarında Türk tasviri (XI.-XIV. Yüzyıllar), International Rewiev of Turkish Studies, 1(3), 28-61.
• Tezcan. M. (2012). Klasik ve ortaçağ dönemlerinde Karadeniz ve Kafkasya. Trabzon: Serander Yayınları.
• Urfalı Mateos Vekayi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor'un Zeyli (1136-1162). (2000). (H. Andreasyan, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.