Line in the Works of Ferruh Başağa and Devrim Erbil in Terms of Design and Composition

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 10, 325 - 349, 27.09.2025

Ahmet İbiş , İbrahim Çoban

https://doi.org/10.5281/zenodo.17169442

Öz

As one of the basic visual elements of art, line is one of the oldest and most universal elements of visual expression. Since the beginning of human history, it has been used in various art movements from cave paintings to the present day and has taken its place in the creation of works in the dimension of originality.
In contemporary Turkish painting, it has been observed that artists have adapted the line to their works with various functions within the framework of their own stylistic understanding. Among these artists are Zeki Faik İzer, Sabri Berkel, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Adnan Turani, Rauf Tuncer, Ahmet Oran, İbrahim Çoban and Ahmet Dalkıran. Within the framework of the limitations of the scientific analysis, two names have been identified among the artists who show stylistic differences in terms of the reflection of the different functionality of the line on the work. These names are Ferruh Başağa, who sees the line as the delimiter of color and formal elements and the infrastructure of surface planning, and Devrim Erbil, who sees the line as the basic structural element of his paintings.
In the research, the function of line in the process of creating art and composition is analyzed through six works by Ferruh Başağa and Devrim Erbil, two of the most important representatives of contemporary Turkish painting. How the artists use the line in the process of design and composition in their works is emphasized, their stylistic changes and the function of the line in composition are examined.
In his geometric figurative abstraction and abstract compositions, Ferruh Başağa utilizes the line as a structure-building element, transforming it into a unique method in order to plan the surface design and strengthen the perceptual emphasis. Devrim Erbil, on the other hand, emphasizes the line as the basic visual element when dealing with the themes of trees, birds, Anatolian towns and Istanbul. In Erbil's compositions, lines create a rhythmic and dynamic visuality, while colors remain in the background under the dominance of lines.
It is aimed that the findings that emerged as a result of the analysis of the data obtained by using literature review, qualitative research and formal (visual) analysis methods will provide new perspectives for artists and researchers who adopt the line as a basic element of their artistic style in contemporary Turkish painting and contribute to related fields.

Anahtar Kelimeler

Contemporary Turkish Painting Art , Conception , Composition , Line , Ferruh Başağa , Devrim Erbil

Tasarım ve Kompozisyon Boyutunda Ferruh Başağa ve Devrim Erbil'in Eserlerinde Çizgi

Öz

Özet
Çizgi, sanatın temel görsel elemanlarından biri olarak görsel anlatımın en eski ve en evrensel öğelerinden biridir denilebilir. İnsanlık tarihinin başlangıcından itibaren mağara resimlerinden günümüze kadar çeşitli sanat akımları içinde kullanılmış ve eserlerin yaratılmasında özgünlük boyutunda yerini almıştır.
Çağdaş Türk resim sanatında sanatçıların kendi üslupsal anlayışları çerçevesinde çizgiyi, çeşitli işlevleriyle eserlerine uyarladıkları gözlemlenmiştir. Bu sanatçılar arasında; Zeki Faik İzer, Sabri Berkel, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Adnan Turani, Rauf Tuncer, Ahmet Oran, İbrahim Çoban ve Ahmet Dalkıran gibi isimler sayılabilir. Bilimsel incelemenin sınırlılığı çerçevesinde, çizginin farklı işlevselliğinin eser üzerine yansıması açısından üslup farklılıkları gösteren sanatçılardan iki isim belirlenmiştir. Bu isimler çizgiyi renksel, biçimsel ögelerin sınırlayıcısı ve yüzey planlamasının altyapısı olarak gören Ferruh Başağa ve çizgiyi resimlerinin temel yapı elemanı olarak gören Devrim Erbil’dir
Araştırmada, konu neticesinde çağdaş Türk resim sanatının önemli temsilcilerinden Ferruh Başağa ve Devrim Erbil’in ayrı ayrı altı eseri üzerinden çizginin sanat ve kompozisyon oluşturma sürecindeki işlevi incelenmiştir. Sanatçıların eserlerinde çizgiyi, tasarım ve kompozisyon oluşturma sürecinde nasıl kullandıkları üzerinde durulmuş, üslupsal değişimleri ve çizginin kompozisyon içindeki işlevi irdelenmiştir.
Ferruh Başağa, geometrik figüratif soyutlama ve soyut kompozisyonlarında çizgiyi yapı kurucu bir eleman olarak değerlendirmekte, yüzey tasarımını planlamak ve algısal vurguyu güçlendirmek amacıyla çizgileri kendine özgü bir metoda dönüştürmektedir. Devrim Erbil ise ağaç, kuşlar, Anadolu kasabaları ve İstanbul temalarını işlerken çizgiyi temel görsel eleman olarak öne çıkarmaktadır. Erbil’in kompozisyonlarında çizgiler ritmik ve devingen bir görsellik oluştururken, renkler çizgilerin hakimiyetinde ikinci planda kalmaktadır.
Literatür taraması, nitel araştırma ve biçimsel (görsel) analiz yöntemleri kullanılarak elde edilen verilerin analizi sonucunda ortaya çıkan bulguların, çağdaş Türk resim sanatında çizgiyi sanatsal üslubunun temel bir elemanı olarak benimseyen sanatçılar ve araştırmacılar için yeni bakış açıları sunacağı ve ilgili alanlara katkı sağlayacağı hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çağdaş Türk Resim Sanatı , Tasarım , Kompozisyon , Çizgi , Ferruh Başağa , Devrim Erbil

Etik Beyan

yok

Destekleyen Kurum

yok

Teşekkür

-

Kaynakça

• Akbaş, A., Atmaca, E. ve Demir, G. (2020). Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Plastik Sanatlar Temel Desen 9 Ders Kitabı, Milli Eğitim Yayınları.
• Alpay, Y. (2018). Devrim Erbil’de Öz’ün Ritmi T/ÖZ, İstanbul: Destek Yayınları.
• Atan, U., Aydın, M., Erkin, M., Fitoz, İ., Gökay, M., Mercin, L., Arslan, D., Hidayetoğlu, L., Kara Bilgin, F., Zonuz, N., Canbelek, N., Dalkıran, M., Diksoy, İ., ve Kütük, A. (2019). Teknoloji ve Tasarım, Öğretmenler İçin Kılavuz, Ankara: Millî Eğitim Yayınları.
• Atik, Ş. (2023). Ferruh Başağa’nın Soyut Sanatı, [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Resim Ana Sanat Dalı.
• Bevlin, E. M. (1977), Design Through Discovery, Newyork: Holt Rinehart and Winston.
• Devrim Erbil Sanat Müzesi Balıkesir. (2002). İstanbul: Bilim Sanat Galerisi.
• Ersoy, A. (2002). Devrim Erbil’in Sanat Dünyası: Devrim Erbil Sanat Müzesi, İstanbul: Bilim Sanat Galerisi.
• Ersoy, A. (2004). 500 Türk Sanatçısı “Plastik Sanatlar”, 1. Baskı, İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Ersöz, İ. (2001). Ferruh Başağa: Sanatta 65 Yıl, İstanbul: Galeri Binyıl.
• Gezen, M., C. (2016). Cumhuriyetten Günümüze Türk Resminde Eşzamanlı Devinim, [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Resim Ana Sanat Dalı.
• Giray, K. (2019). Erbil ve Görünmezi Görünür Kılan Soyutlamalar: Devrim Erbil Retrospektifi (Küratör: Erkan Doğanay),. İstanbul: Zeytinburnu Kültür ve Sanat Merkezi Yayınları.
• Gören, A., K. (2001). Ferruh Başağa Sanatta 65 Yıl, Ed. İlknur Ersöz, İstanbul: Galeri Binyıl.
• Çakmaklısoy, Musal, H. (2017). “Çağdaş Türk Resim Sanatında Kuş İmgesinin Hareket Bağlamında İncelenmesi”, İdil, Cilt 6, Sayı 38, s. 2751-2771.
• Olcay, S. (2008). Devrim Erbil 50. Yıla Doğru, İstanbul: Artium Sanatevi.
• Özkartal, M. (2009). “Resim Sanatında Çizgi ve Çizgi Ritmi Üzerine”, Sanat ve Tasarım Dergisi, Cilt 1, sayı 4, s. 55-72.
• Özmen, A., F. (2021). Çağdaş Türk Resminde Güvercin Teması, [Yayımlanmamış Doktora Tezi], Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Resim Sanat Dalı.
• Özsezgin, K. (1999). Cumhuriyetin 75 Yılında Türk Resmi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özsezgin, K. (2007). Ferruh Başağa, Koleksiyonlardan Derlemeler, İstanbul: Artdepo Yayınları.
• Pelvanoğlu, B. (2008). Türk Sanatının Modernleşme Süreci: 1950-1990. Modern ve Ötesi: 1950-2000, Genişletilmiş 2. Baskı., İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Pelvanoğlu, B. (2012). Devrim Erbil, İstanbul: Olcay Art.
• Sağlam, M. (2019). İyimser, 1 Renkli ve Coşkulu Bir İç-Dünya Doğanın Ritmi: Devrim Erbil Retrospektifi, Küratör: Erkan Doğanay, İstanbul: Zeytinburnu Kültür ve Sanat Merkezi Yayınları.
• Sözen, M. ve Tanyeli, U (1996). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Şener, Ş. (2010). 20. Yüzyıl Soyutlama Sürecinde Geometrik Biçimlemenin Türk Resim Sanatına Yansıması. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Güzel Sanatlar Eğitimi Ana Bilim Dalı.
• Zincir, E., Kılınç, G., Kovan, N., ve Koç, S. (2020). Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Grafik ve Fotoğraf Alanı Temel Tasarım 9. Devlet Kitapları, Ankara: Milli Eğitim Yayınları.
• Elektronik Kaynaklar Boyraz, B. ve Şahin, I. (2018). Çizim Teknikleri Üzerine Notlar., https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/taslan/121284/CIZIM_TEKNIKLERI_UZERINE_NOTLAR_PERSPEKT.pdf, Erişim tarihi: 19 Şubat 2024.
• Çellek, T. (2003). Resimde Kompozisyon. http://www.tulaycellek.com/tulay/eser.asp?id=254, Erişim tarihi: 22 Aralık 2024.
• Çizgi. (t.y.). T.D.K büyük sözlük. https://sozluk.gov.tr/, Erişim tarihi: 11.09.2024.
• Çoban, İ. (2024). “Mehmet Başbuğ’un Köy, Sokak, Çarşı, Pazar, Kahvehane Temalı Eserlerinde Tasarım ve Kompozisyon Anlayışı”, İdil, Cilt 13, Sayı 115, s.415-429. Doi: 10.7816/idil-13-115-09
• Ferruh Başağa Salonu / Soyut Dışavurumlar, Zamanlar Mekanlar ve Geleneksel Kaynaklar. (2021). https://arhm.ktb.gov.tr/brochures/detail/2045/ferruh-basaga-salonu-soyut-disavurumlar-zamanlar-mekanlar-ve-geleneksel-kaynaklar, Erişim tarihi: 2 Aralık 2024.
• https://www.idildergisi.com/makale/pdf/1735075122.pdf, Erişim tarihi: 11.02.2025.
• Hassan, M. H. ve Çoban, İ. (2023). “Çağdaş Irak Resim Sanatında Irak'a Özgü Çağdaş Bir Sanat Kimliği Oluşturma Çabası: Cevat Selim, İsmail El-Şeyhili ve Nuri El-Ravi”, Kalemişi, Cilt 11, Sayı 23, s.132-143. Doi: 10.7816/kalemisi-10-23-04.
• https://www.kalemisidergisi.com/makale/pdf/1706005943.pdf, Erişim tarihi: 29.01.2025.
• Öztürk, M. (2024). “Çağdaş Türk resminin tarihe tanıklığı”, Konya Sanat Dergisi, Sayı 7, s.264-280. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3754116, Erişim tarihi: 21.02. 2025. Doi: https://doi.org/10.51118/konsan.2024.53
• Öztürk, M. Okur, A. Ve Kurnaz, A. (2024). “Impact of Out-of-School Educational Environments on the Creative and Spatial Thinking Skills of Gifted Students”, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi Sayı 15, 919-938. Erişim tarihi: 04.03.2025. Doi: https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1442941 Sanat. (t.y.). T.D.K büyük sözlük. https://sozluk.gov.tr/, Erişim tarihi: 11.09.2024.
• Üstünipek, Ş. (2010). Ferruh Başağa (1914-2010) Yaşamı ve Sanatı Üzerine, http://lebriz.com/pages/lsd.aspx?lang=TR&sectionID=2&articleID=859, Erişim tarihi: 21.04.2025.
• Görsel Kaynaklar Görsel 1: Gören, A., K. (2001). Ferruh Başağa Sanatta 65 Yıl., Ed. İlknur Ersöz,. İstanbul: Galeri Binyıl, s. 19.
• Görsel 2: Gören, A., K. (2001). Ferruh Başağa Sanatta 65 Yıl., Ed. İlknur Ersöz,. İstanbul: Galeri Binyıl, s. 26.
• Görsel 3: Gören, A., K. (2001). Ferruh Başağa Sanatta 65 Yıl., Ed. İlknur Ersöz,. İstanbul: Galeri Binyıl, s. 9.
• Görsel 4: Araştırmacının Eser Kompozisyonu Üzerinde Çizgisel Tasarım tetkik çizimleri. (2025).
• Görsel 5: Gören, A., K. (2001). Ferruh Başağa Sanatta 65 Yıl., Ed. İlknur Ersöz, İstanbul: Galeri Binyıl, s. 40.
• Görsel 6: Araştırmacının Eser Kompozisyonu Üzerinde Çizgisel Tasarım tetkik çizimleri. (2025).
• Görsel 7: Ersoy, A. (2004). 500 Türk Sanatçısı “Plastik Sanatlar”, 1. Baskı, İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi. s. 91.
• Görsel 8: Araştırmacının Eser Kompozisyonu Üzerinde Çizgisel Tasarım tetkik çizimleri. (2025).
• Görsel 9: Özsezgin, K. (2007). Ferruh Başağa, Koleksiyonlardan Derlemeler, İstanbul: Artdepo Yayınları. s. 95.
• Görsel 10: Araştırmacının Eser Kompozisyonu Üzerinde Çizgisel Tasarım tetkik çizimleri. (2025).
• Görsel 11: Pelvanoğlu, B. (2012). Devrim Erbil, İstanbul: Olcay Art Yayınları, s. 17.
• Görsel 12: Pelvanoğlu, B. (2012). Devrim Erbil. İstanbul: Olcay Art Yayınları, s. 29.
• Görsel 13: Özsezgin, K. (1999). Cumhuriyetin 75 Yılında Türk Resmi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. s. 153.
• Görsel 14: Araştırmacının Eser Kompozisyonu Üzerinde Çizgisel Tasarım tetkik çizimleri. (2025).
• Görsel 15: 351. Müzayede Çağdaş ve Klasik Tablolar. (2020). Lot 81 Devrim Erbil "Kuşlar", https://artam.com/muzayede/351-cagdas-ve-klasik-tablolar/devrim-erbil-1937-kuslar-4, Erişim tarihi: 29 Kasım 2024.
• Görsel 16: Araştırmacının Eser Kompozisyonu Üzerinde Çizgisel Tasarım tetkik çizimleri. (2025).
• Görsel 17: Alpay, Y. (2018). Devrim Erbil’de Öz’ün Ritmi T/ÖZ, İstanbul: Destek Yayınları. s. 141.
• Görsel 18: Araştırmacının Eser Kompozisyonu Üzerinde Çizgisel Tasarım tetkik çizimleri. (2025).
• Görsel 19: Yağlı Boyalar. (t.y.). https://www.devrimerbil.com/wp-content/uploads/2020/01/2012180x130-cm-1.jpg, Erişim tarihi: 18 Mart 2025.
• Görsel 20: Araştırmacının Eser Kompozisyonu Üzerinde Çizgisel Tasarım tetkik çizimleri. (2025).
• Görsel 21: Fotoğraflar “İstanbul”. (t.y.). https://www.kulturportali.gov.tr/medya/fotograf/fotodokuman/6665/istanbul, Erişim tarihi: 13 Şubat 2025.