MACAR DİLİNDE EDİMBİLİM ARAŞTIRMALARI VE YABANCI DİL OLARAK MACARCA ÖĞRETİMİNDE ÖNEMİ

Yıl 2006, Cilt: 46 Sayı: 2, 87 - 103, 01.01.2006

Valéria óvarı

Öz

XX. yüzyılın altmışlı yetmişli yıllarından bu yana, geleneksel dilbilim anlayışını önemli oranda değiştiren ve dilbilim alanında yeni akımların ortaya çıkmasına neden olan teoriler doğmuştur. Söz edimi teorisi ile ilgili teoriler J. L. Austin, H. P. Grice ve J. R. Searle gibi isimler tarafından ortaya konulmuş ve geliştirilmiştir. Söz edimi teorisinin başlıca tespitine göre dil sadece dünyanın yansıtılmasına hizmet eden bir araç değil, aynı zamanda bir eylemdir de: dil vasıtasıyla bildiririz, rica ederiz, söz veririz, reddederiz vs. Macaristan’da edimbilim, dil teorisi ve dil felsefesi, iletişim teorisi, dil tarihi, çocuk dili ve yabancı dil eğitimi alanlarına kazandırılmıştır. Bildiri, K. Szili’nin Macarca söz edimlerinin ampirik araştırmalarına dayanarak, özür dileme söz edimini Türkçe ve Macarca’da karşılaştırmayı hedefliyor. Edimbilim ile ilgili stratejilerin kullanımını – evrensel özellikler yanında – hem Türkçe’de hem Macarca’da dil topluluğu tarafından oluşturulmuş kurallar belirler. Bu kurallar, durumların sosyo-pragmatik faktörlerine göre kullanılacak strateji tipini ayarlar. Türk konuşucunun stratejileri genellikle durumların bağlam faktörlerinden etkilenirken Macarların strateji seçimi daha çok genel faktörlere göre şekillenir, bunlar öncelikle edimsöz gücünü içeren araç stratejileridir. Macarca öğretiminde Türk öğrencileri bu olgu konusunda bilinçlendirmek faydalı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Edimbilim, Macar Dili, Söz Edimi Teorisi, Edimsöz Edimi, Özür Dileme, Yabancı Dil Eğitimi, Görgü Kuralları, Edimsöz Gücünü İçeren Araç

Pragmatic Researches on Hungarian Language and Their Importance in Teaching Hungarian as a Foreign Language

Öz

Since the 60s and 70s of the 20th century, some theories have come into existence that changed the traditional linguistics understanding in a great extent and new linguistic trends have come out. Theories which are related with the speech act theory were suggested and developed by J. L. Austin, H. P. Grice and J. R. Searle. According the main inference of the speech act theory, language is not only a kind of tool that helps the reflection of the world but an action as well; by means of language we declare, request, promise, reject etc. Pragmatics in Hungarian Language was presented to the advantage of the language theory and the language philosophy, the theory of communication, the history of language, child language and foreign language education branches. The announcement aims to compare the speech act of asking for pardon, based upon K. Szili’s searches on Hungarian speech acts. The usage of strategies, in addition to its universal features is determined by the rules established by language communities both in Hungarian and Turkish. These rules determine the type of strategy that will be used in accordance with the situation’s socio-pragmatic factors. While Turkish speakers’ strategies are usually affected by the situation’s contextual factors, the Hungarian’s choice of strategy are usually rather in accordance with common factors, especially with the strategies of Illocutionary Force Indicating Device; to inform Turkish students about this phenomenon in Hungarian teaching will be useful.

Anahtar Kelimeler

Pragmatics, Hungarian, Speech Act Theory, Illocutionary Act, Asking for Pardon, Foreign Language Teacheing, Politeness, Illocutionary Force Indicating Device

Kaynakça

• AUSTIN, J. L. (1990). Tetten ért szavak. (Çev. Pléh, Csaba). Budapest: Akadémiai Kiadó
• BEEBE, L. - TAKAHASHI, T. - ULISS-WELTZ, R. (1990). “Pragmatic Transfer in ESL Refusals”. Developing Communicative Competence in a Second Language. (Haz. Scarella, R. - Andersen, E. - Krashen, S.). New York: Newbery House. 55-73.
• BLUM-KULKA, S. - HOUSE, J. (1989). Cross-cultural and Situational Variation in Requesting Behavior. Cross-cultural Pragmatics: Request and Apologies. Norwood: Ablex Publishing Corporation. 123-153.
• BLUM-KULKA, S. - HOUSE, J. - KASPER, G. (Haz.). (1989). Cross- cultural Pragmatics: Request and Apologies. Norwood: Ablex Publishing Corporation.
• BROWN, P. – FRASER, C. (1979). Speech as a Marker of Situation. Social Markers in Speech. (Haz. Scherer, K. - Giles, H.). Cambridge: Cambridge University Press. 33-63.
• BROWN, P. - LEVINSON, S. (1990). “Univerzáliák a nyelvhasználatban: az udvariasság jelenségei”. A szóbeli befolyásolás alapjai. I-II. Budapest: Tankönyvkiadó.
• GRICE, H. P. (1997). “Jelentés”. (Çev. Terestyéni, Tamás). Nyelv, kommunikáció, cselekvés. (Haz. Pléh, Csaba - Terestyéni, Tamás). Budapest: Osiris. 188-197.
• GRICE, H. P. (1997). “A társalgás logikája”. (Çev. Pléh, Csaba). Nyelv, kommunikáció, cselekvés. (Haz. Pléh, Csaba - Terestyéni, Tamás). Budapest: Osiris. 213-228.
• HOLMES, J. (1988). “Compliments and Compliment Responses In New Zealand English”. Anthropological Linguistics 28, 485-508.
• HYMES, D. (1975). “A beszélés néprajza”. Társadalom és nyelv. Szociolingvisztikai írások. (Haz. Szépe, György-Mária, Pap). Budapest: Gondolat, 91-145.
• HYMES, D. (1978). “Kommunikatív kompetencia”. Kommunikáció. 2. (Haz. Horányi, Özséb). Budapest: Közgazdasági és Jogi Könyvkiadó, 333-356.
• LABOV, W. (1979). “A nyelv vizsgálata társadalmi összefüggésben”. Beszédaktus - kommunikáció - interakció. (Haz. Pléh, Csaba - Terestyéni, Tamás). Budapest: Tömegkommunikációs Kutatóközpont. 365-398.
• LABOV, W. - FANSHEL, D. (1997). “Beszélgetési szabályok”. (Çev. Síklaki, István). Nyelv, kommunikáció, cselekvés. (Haz. Pléh, Csaba - Terestyéni, Tamás). Budapest: Osiris. 395-435.
• LEVINSON, S. C. (1997). “Az előfeltevések”. (Çev. Pléh, Csaba). Nyelv, kommunikáció, cselekvés. (Haz. Pléh, Csaba -Terestyéni, Tamás). Budapest: Osiris. 341-379.
• OLSHTAIN, E. - COHEN, A. D. (1983). “Apology: A Speech Act Set.” Sociolingistics and Language Acquisition. (Haz. Wolfson, N. – Judd, E.). Rowley, MA: Newbury House. 18-35.
• OLSHTAIN, E. (1989). “Apologies Across Languages”. Cross-cultural Pragmatics: Request and Apologies. Norwood: Ablex Publishing Corporation. 155-173.
• PLÉH, Csaba - TERESTYÉNI, Tamás (Haz.). (1997). Nyelv, kommunikáció, cselekvés. Budapest: Osiris.
• RICHMOND, Y. (1995). From Da to Yes. Intercultural Press.
• SEARLE, J. R. (1997). “Az illokşciós aktusok szerkezete” (Çev. Haberman, Gusztáv). Nyelv, kommunikáció, cselekvés. (Haz. Pléh, Csaba - Terestyéni, Tamás). Budapest: Osiris. 43-61.
• SEARLE, J. R. (1997). “Közvetett beszédaktusok” (Çev. Síklaki, István). Nyelv, kommunikáció, cselekvés. (Haz. Pléh, Csaba - Terestyéni, Tamás). Budapest: Osiris. 62-81.
• SZILI, Katalin. (2000). “Az udvariasság elméletéről, megjelenési módjairól a magyar nyelvben”. Hungarológia 2. Budapest: Nemzetközi Hungarológiai Központ, 261-282.
• SZILI, Katalin. (2002a). “A kérés pragmatikája a magyar nyelvben”. Magyar Nyelvőr 1. 12-29.
• SZILI, Katalin. (2002b) “Hogyan is mondunk nemet magyarul?” Magyar Nyelvőr 3. 204-219.
• SZILI, Katalin. (2003) “Elnézést, bocsánat, bocs…” Magyar Nyelvőr 3. 292- 307.
• SZILI, Katalin. (2004). Tetté vált szavak. Budapest: Tinta Könyvkiadó.
• THOMAS, J. (1983). Cross-cultural Pragmatic Failure. Applied Linguistics 4, 91-112.
• VOLLMER, H. J. - OLSHTAIN, E. (1989). “The Language of Apologies in German.” Cross-cultural Pragmatics: Request and Apologies. Norwood: Ablex Publishing Corporation. 197-218.