TÜRKÇE SÖZLÜK HAZIRLAMADA YÖNTEM SORUNLARI

Yıl 2006, Cilt: 46 Sayı: 1, 223 - 242, 01.01.2006

Halil İbrahim Usta

Öz

Biri öncekinden farklı uygarlık çevrelerinde yaşamış olmalarından dolayı Türkler, VIII. yüzyıldan itibaren çeviri işi ile ciddi bir biçimde ilgilenmişlerdir. Bu yüzden, Türkçe sözlükçülüğün temel sorunlarından biri, XIX. yüzyıla kadar hep iki dilli sözlükler üzerinde yoğunlaşmış olmaktır. XX. yüzyılın başlarında düzenlenen Türkçe sözlükler ise, iki dilli sözlükçülük geleneğinin izlerinden kurtulamamıştır. Günümüzde Türkçe sözlük hazırlayanların yaşadıkları büyük çelişkinin sebeplerinden biri de budur. Sözlükbilimi dalında Türkiye’de yapılmış olan akademik çalışmaların azlığı, bilimsel ve uluslararası değere sahip ilkelere yeterli önemin verilmemesine sebep olmaktadır. Bu yazıda Türkçe Sözlük TDK, 2005 üzerinde bu ilkelerin uygulanmamış olmasından doğan yöntem hataları incelenmiş, örneklendirilmiştir. Türkiye Türkçesi söz varlığını yetkin bir biçimde değerlendirememek ve sürekli olarak sözlükteki maddelerin niceliği üzerinde yoğunlaşmak, hazırlayıcıların “yöntem” konusuna yeterince eğilmelerini engellemiş; Türkçe Sözlük, içindeki birçok değerlendirme ve örneklendirme hatası yüzünden işlevselliğini yitirmiştir. Oysaki sözlüklerde, “tanımlayıcı, açıklayıcı, doğrulayıcı, önerici, örneklendirici” yönlerin ağırlıkta olması gerekir. Sözlüğün hazırlanış amacı ve hedef kitlesinin netleştirilememiş olması da önemli bir etkendir.

Anahtar Kelimeler

лексикология, лексикография, проблемы методики, турецкий словарь, словарные статьи, современный турецкий язык.

Резюме Проблемы методики в турецких словарях

Öz

В сущности тюркские народы с VIII века занимались переводческой деятельностью. Поэтому составление двуязычных словарей получило обширное распространение. Принятие тюркскими народами християнства, буддизма, манихеизма и ислама являлось причиной изменения их культурной жизни. При этом главным фактором была необходимость перевода на турецкий язык священных доктрин и законов этих религий. Лексикография, начавшая свое активное развитие в XIX веке и сохранившая эти традиции до наших дней, также взяла за основу двуязычные словари. Вопросы, связанные с подготовкой толковых словарей, остались в тени попыток по «упрощению» турецкого языка, особенно в период после образования Турецкой Республики. Недостаточная проработка словарного запаса турецкого языка, постоянное стремление к как можно большему количеству словарных статей послужило препятствием для составителей словарей при работе над «методологией»; Türkçe Sözlük TDK, 2005 только лишь включает список слов в алфавитном порядке, и этот список не обладает функциональностью. Хотя согласно принципам лекcикографии, словарь должен быть «функциональным, удобным, практичным, иллюстративным». С другой стороны, нечеткое предназначение словаря и цель его создания также являются важными факторами

Anahtar Kelimeler

sözlükbilim, sözlükçülük, yöntem sorunları, Türkçe Sözlük, madde başı, çağdaş Türk dili.

Kaynakça

• AKSAN, Doğan. (1998). “Türklerde Sözlükçülük, Bugün Türkiye’de Sözlük”, Kebikeç (6), 115-118.
• BAYTOP, Turhan. (1994). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: TDK.
• BOZ, Erdoğan. (2006). “Sözlük ve Sözlükçülük Sorunu”, Türkçenin Çağdaş Sorunları içinde, İstanbul: Divan Yayınları, 9-46.
• Derleme Sözlüğü (I-XII) (1963-1982). Ankara: TDK.
• GÖKÇE, Aziz .(1998). Türkiye Türkçesinin Tarihî Sözlükleri. Ankara: Kebikeç Yayınları.
• HIZLAN, Doğan. (2006). “TDK’dan XIV. Louis Yöntemi”, Hürriyet, 13 Temmuz.
• KAHRAMAN, Tahir. (1996). Çağdaş Türkiye Türkçesindeki Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları. Ankara: TDK.
• PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali. (2006). “TDK, sözlük, CHP”, Cumhuriyet, 20 Nisan.
• STEİN, Heidi. (1990). “Lexicographie”, Handbuch der türkischen Sprachwissenschaft, Teil I, Wiesbaden.
• Tarama Sözlüğü (I-VIII) (1963-1977). Ankara: TDK.
• Türkçe Sözlük. (2005). Ankara: TDK, XX + 2244 s.(10. Baskı).
• YAVUZARSLAN, Paşa. (2005). “Türk Sözlükçülük Geleneği Açısından Osmanlı Dönemi Sözlükleri ve Şemseddin Sâmî’nin Kâmûs-ı Türkî’si”, DTCF Dergisi 44(2), 185-202.
• YILMAZ, Hikmet. (2006). “Yöntem ve Teknik Kavramları”, Türk Dili (649), 51-54.
• ZÜLFİKAR, Hamza. (1995). Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler. Ankara: TDK.
• АГАНИН, Р. А. (1978). “Турецкая лексикография в СССР (1917-1977)”, Советская Тюркология (3).
• АГАНИН, Р. А. (1979). “Турецкие словари в СССР”, Переводная и учебная лексикография, Москва, 343-358.
• БАСКАКОВ, А. Н. (1958). "О некоторых типах турецких словарей", Лексикографический сборник (3), Москва: Академия наук СССР Институт языкознания.
• БУЛАНИНА, Татьяна Владимировна, "Сквоз жизнь языкапросматривается время" (“Dimitri Bulanin” yayınevi yöneticisi T. V. Bulanina ile röportaj) Cанкт-Петербург. (http://www.journalists. spb.ru/publish/magazine/life/) Древнетюркский словарь (1977).
• Москва: АН СССР, Институт языкознания.
• ЕВДОКИМОВ Д.О. (2001). О некоторых проблемах современной английской (http://forstudent.msk.ru/7/24885.htm) (курсовая работа). Пятигорск.
• ЛИТНЕВСКАЯ Е. И. Русский язык: краткий теоретический курс для школьников (http://learning-russian.gramota.ru/book/litnevskaya.html? part3.htm)
• РОЗЕНТАЛЬ, Д. Э. (1995) “Лексикография”. Современный Русский Язык içinde. Москва. 161-173 (http://teneta.rinet.ru/rus/le/lexica_op_ leksikografia.htm)
• Тюркская лексикология и лексикография (1971). Москва: Академия наук СССР Институт языкознания.
• “Türkçe sözlükte “off-line”, Hürriyet (Kültür Sanat), 17 Mart 2006.
• “TDK’ya “Dilde tartışma sürüyor”, Hürriyet (Ankara), 21 Temmuz 2006.