İLHANLI İRAN MOĞOLLARI ORDUSUNDA HİYERARŞİ: ASKERÎ YETKİLİLER VE NİTELİKLERİ

Yıl 2009, Cilt: 49 Sayı: 1, 33 - 47, 01.01.2009

Mustafa Uyar

Öz

İlhanlı İran Moğolları ordusundaki hiyerarşi, Cengiz Han tarafından teşkil edilen Moğol ordusunda var olan ile benzer niteliktedir. Ortadoğu ve Yakındoğu’ya gelmelerinden itibaren, Moğol orduları hiyerarşisindeki görevler ve isimleri değişime uğramışsa da, işlev anlamında aynı kalmışlardı. Muasır kaynaklar, hiyerarşi ve askerî görevliler hakkında bilgi verirken, Arapça ve Farsça isimleri yanında Moğolcalarını da zikretmektedirler. Bu ipuçları bize, İlhanlı ordusunda var olan askeri sistem ile Cengiz ordusu, daha da önemlisi Ortaçağ Türk askeri sistem ve stratejisi arasındaki bağı kurmamıza yardımcı olmaktadır. Makale, İlhanlı İran Moğolları ordusundaki hiyerarşi ve askerî görevlileri, muasır kaynaklar ışığında incelemekte; terimlerin kökenleri, yetkileri, görevlilerin sorumlulukları, maaşları, yargı ve cezaları hakkında bilgi vermektedir. Sunulan bilgiler, Moğolların Ortaçağlardaki askerî yapısını anlamak bakımından olduğu kadar, Ortaçağ Türk ve İran askerî yapısıyla ilişkisi olması bakımından da önemlidir.

Anahtar Kelimeler

İlhanlı, Moğol, Ordu, Asker, Hiyerarşi, İran, Ortaçağ, Komutan

Hierarchy of the Ilkhanid the Mongols of Iran Army: Military Responsibles and Their Qualifications

Öz

Hierarchy of the Ilkhanid the Mongols of Iran army was similar to Mongol army that had been constituted by Chinggis Khan. Although duties and names of Ilkhanid military hierarchy members had been changed since Mongol entrance to the Middle and Near East; functions of these remain unchanged, in a genemanner. The contemporary sources that present information about Ilkhanid military hierarchy and officers, give Mongolian names of the terms besides Arabic and Persian equivalents. These clues provide us with help to understand the relations between Ilkhanid military system and organisation of Chinggis Khan’s army, further more, and Mediaeval Turkish military system and strategy. The article analyses hierarchy and military officers of Ilkhanid army in the light of contemporary sources; and gives knowledge about origins of the terms, besides responsibility, salary, judgement and punishment of the military officers. The knowledge presented by article, is not only important with regard to comprehend Mediaeval Mongolian military construction in the Middle Ages, but also in point of Mediaeval Turkish and Persian military systems.

Anahtar Kelimeler

Ilkhanid, Mongol, Army Soldier, Hierarchy, Iran, The Middle Age, Commander

Kaynakça

• al-MĀZANDARĀNĪ, ‘Abdollah Ibn Mohammad Ibn Kiyā. (1952). Die Resālä-ye Falakiyyä. (haz. Walter Hinz). Wiesbaden.
• BARTHOLD, V. V.. (1990). Moğol İstilâsına Kadar Türkistan. (Çev. Hakkı Dursun Yıldız). Ankara.
• BENÂKİTÎ. (1378). Ravzat ûlî’l-Elbâb fî Tevârîh el-Ekâbir ve el-Ensâb (Târih-i Benâkitî). (tas. Ca‘fer Şi‘âr). Tahran.
• BOSWORTH, C. E.. “Army, Islamic to the Mongol Period”. Encyclopedia Iranica. I, 499–503.
• DAWSON, Christopher. (1987). Mision to Asia. Toronto.
• DOERFER, Gerard. (1963) .Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen. Wiesbaden.
• EBRÛ, Hâfiz-i. (1350). Zeyl-i Câmi‘ el-Tevârîh-i Reşîdî. (Neşr. Hânbâbâ Beyânî). Tahran.
• el-KALKAŞANDÎ, Ahmed b. Ali. (Tarihsiz). Subh el-A‘şâ fî Sınâ‘at el-İnşâ. (tah. Muhammed Hüseyin Şemseddin). Beyrut.
• EMÎN, Şemîs Şerîk. (1357). Ferheng-i İstilâhât-i Dîvân-i Devrân-i Moğul. Tahran.
• ERDEM, İlhan. (1995). Türkiye Selçukluları-İlhanlı İlişkileri (1258–1308). (Basılmamış Doktora Tezi) Ankara.
• GRİGOR, Aknerli. Moğol Tarihi. (1954). (Çev. Hrand Andreasyan). İstanbul.
• GROUSSET, René. (1993). Bozkır İmparatorluğu. (Çev. Dr. M. Reşat Uzmen). İstanbul.
• HEMEDÂNÎ, Reşîdüddin Fazlullah. (1373). Câmi‘ el-Tevârîh-i Reşîdüddîn Fazlullah Hemedânî. (tas. Muhammed Rûşen-Mustafa Mûsevî). III, Tahran.
• HONDŞÂH, Mîr Muhammed b. Seyyîd Burhânüddin (MÎRHOND). (1339). Târîh Ravzat el-Safâ. V, Tahran.
• İBNÜLİBRİ, Ebülferec. (1941). Tarihi Muhtasarüddüvel. (Çev. Şerafeddin Yaltkaya). İstanbul.
• İMÂMÎ, M. Takî. (1971). İran Moğolları Devlet Teşkilatı. (A. Ü. Basılmamış Doktora Tezi). Ankara.
• KÂŞÂNÎ, Ebû el-Kâsım b. Abdullah Muhammed b. Ebî Tâhir ‘Abdullah. (1348). Târîh-i Olcaytu Sultân. (Neşr. Mehîn Hambelî). Tahran.
• LAMBTON, Ann K.S.. “Shiḥna”. Encyclopedia of Islam (Second Edition). 437-438.
• MARTINEZ, A. P.. (1986). “Some Notes on the Il-Xānid Army”. Archivum Eurasiae Medii Aevi. V: 129–242.
• MAY, Timothy. (2004). The Mechanics of Conquest and Governance: the Rise and Expansion of the Mongol Empire, 1185-1265. (University of Wisconsin in Madison. (Basılmamış Doktora Tezi).
• ___________. (2007). The Mongol Art of War. South Yorkshire.
• NAHÇİVÂNÎ, Muhammed b. Hindûşâh b. Sencer. (1964, 1971, 1976). Düstûr el- Kâtib fi Ta‘yîn el-Merâtib. (Neşr. ‘Abd el-Kerîm Ali oğli Alizâde. I/1, Bakü, I/2, Bakü, II, Bakü.
• ÖGEL, Bahaeddin. (1964). Sino-Turcica. Cengiz Han ve Çin'deki Hanedan'ın Türk Müşavirleri. Taipei.
• PIRIEV, V. Z.. (1977). “O Termine Bukaol”. Dokladı Akademi Nauk Azerbaydjana 33(12):63-66.
• SAUNDERS, J. J.. (1971). The History of the Mongol Concuests. London.
• SINOR, David. (1971). “On Mongol Strategy”. Proceedings of the Fourth East Asian Altaistic Conference. Taipei.
• SMITH, Jr. John Mason. (2000). “Mongol Nomadism and Middle Eastern Geography: Qishlāqs and Tümens”. The Mongol Empire & Its Legacy. (ed. Reuven Amitai-Preiss; David Morgan) Leiden. Boston: Brill, 39–56.
• SPULER, Berthold. (1987). İran Moğolları. (Çev. Cemal Köprülü). Ankara.
• TEMİR, Ahmet. (1992). “Türk Moğol İmparatorluğu ve Devamı”. Türk Dünyası El Kitabı. I. Cilt. Ankara. 385–400.
• THACKSTON, W. M.. (1999). Rashiduddin Fazlullah’s Jami‘ut’t-Tawarikh: Compendium of Chronicles. (ed. Şinasi Tekin&Gönül Alpay Tekin). III. Duxbury.
• UYAR, Mustafa. (2007). İlhanlı Devleti’nin Askerî Teşkilâtı. A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi) Ankara.
• UZUNÇARŞILI, İsmail H.. (1970). Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal. Ankara.