KAVRAMSAL ULAMLAMA VE ÖNTÜRLER

Yıl 2013, Cilt: 53 Sayı: 2, 165 - 179, 01.01.2013

Seda Gökmen

Öz

Öntür kuramına göre anlamsal ve algısal ulamların bütün öğeleri bağlı bulundukları ulamı aynı biçimde temsil etmezler. Bu öğelerin bazıları merkeze daha yakın konumdayken bazıları da en uzak noktada olabilmektedir. Merkeze en yakın olan bu öğeler de öntürlerdir. Bu çalışmanın amacı, Rosch 1973’te yapılmış olan anlamsal ulamların belirli öntürler çerçevesinde odaklandığı biçimindeki saptamanın anadili Türkçe olan bireyler açısından da geçerli olup olmadığını sorgulamaktır. Diğer bir deyişle, saptamanın geçerlik alanını Türkçe adına genişletmektir. Çalışmada temel alınacak ulamlar, meyve, spor, kuş, taşıt, bilim, sebze, suç ve hastalıktır. Çalışmada, Rosch 1973’te verilmiş olan sormacadakine koşut nitelikte bir sormaca geliştirilmiştir. Çalışmadan elde edilen nicel değerlere ulaşmak için Excel programı kullanılmıştır. Çalışmanın örneklemini yaşları 18-25 arasında bulunan Türkiye’nin farklı bölgelerinden gelmiş 100 Ankara Üniversitesi öğrencisi oluşturmaktadır. Çalışmanın sonucu, anadili Türkçe olan bireylerin, Rosch’un 1973 bulgularına koşut olarak, anlamsal ulamlara ait öntür seçimlerinde, en çok ilgi duydukları ya da sevdikleri öğelerden değil merkeze en yakın olduğunu düşündükleri öğelerden hareket ettikleridir.

Anahtar Kelimeler

Ön-Tür, Ön-Tür Kuramı, Kavram, Anlamsal, Algısal

Conceptual Categorization and Proto-Types

Öz

According to the theory of proto-types, all of the members of semantic and perceptual categories don’t represent the same feature. Some of these items are closer to the center position. But some of them may be located more remote point. Those items that are closest to the center are called proto-types. The aim of this study, to analyse if semantic categories focused on particular proto-types circumtances are applicable on individuals whose mother tongue is Turkish according to Rosch 1973. Namely, it’s particularly aimed to widen the previous studies on Turkish. The study will be based on categories such as fruit, sport, bird, vehicle, science, vegetable, crime and disease. Moreover, a questionaire has been constructed due to the one made by Rosch 1973. The obtained data have been analysed through the excel program to gather the quantitative results. The informants are totally 100 Ankara University students who are between the ages of 18-25 coming from different regions of Turkey. Results of the study, shows an equevalent features obtained by Rosch 1973 that the individuals who have Turkish mother tongue have chosen the proto-type of semantic categories not from the items according to their interest but from the items which are closer to the center.

Anahtar Kelimeler

Proto-Type, Proto-Type Theory, Concept, Semantics, Perceptional

Kaynakça

• Brendt, E.A. (2008). Metaphors for Learning (Yay. E.H. Brendt), John Benjamin Yay., Amerika.
• Gökmen, S. (2004). 2;5-4;0 yaş aralığındaki çocukların kavram alanları açısından sözcüksel edinim düzeyleri: Dilbilim İncelemeleri (Yay. İ. Ergenç vd.), Doğan Yay.,154-173, Ankara.
• Gökmen, S. (2005). Okul öncesi eğitim kitapları görsel materyallerinin kavram alanlarına göre dağılımları: XIX. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri (Yay. M. Sarı ve H. Nas), 361-376, Urfa.
• Lamberts, K. Ve D. Shanks (1997). Knowledge Concepts, and Categories (Yay. K. Lamberts ve D. Shanks) MIT Yay., Amerika.
• Löbner, S. (2002). Understanding Semantics, Arnold Yay., İngiltere.
• Rosch, E. (1973). On the Internal structure of perceptual and semantic categories. Journal of Experimental Psychology: Human perception and performance 1, 303-322.
• Seferoğlu, G. (1999). Prototip kuramı çerçevesinde bir araştırma: Dilbilim Araştırmaları 1999, Simurg Yay., İstanbul.
• Senemoğlu, N. (2005). Gelişim Öğrenme ve Öğretim-Kuramdan Uygulamaya, Gazi Kitabevi, Ankara.