Klasik Tragedyalarda “Yakışıksız Ölüm”, “Yas” ve “Tanıklık” Sorunu

Yıl 2014, Cilt: 54 Sayı: 2, 193 - 210, 01.01.2014

Nazile Kalaycı

Öz

Çağımızın adalet bakımından en önemli sorunlarından birisi “ölümün yerinden edilmesi”, başka bir deyişle ölümlü varlıkların ölme haklarının ellerinden alınmasıdır. Burada ölme hakkından kasıt ötanazi değildir; yaşamın zora dayalı ya da kazara ama her halükârda kendine ait olmayan savaş, soykırım, kaza gibi bir neden tarafından sonlandırılmasının yakışıksızlığını vurgulamak için bu ifade tercih edilmiştir. Çağımızda bu türden ölümlerin artışı, dahası ölenlerin bir yas hiyerarşisine tabi tutulması, neredeyse bütün insanlığı melankolinin eşiğine getirmiştir. Ne var ki sona ermemiş yas süreçlerinin zorunlu sonucu olan melankoliyi politik aktörün şartı olarak ele almak da mümkündür. Günümüzde tarihin enkazıyla kurulacak faal ilişki, yakışıksız bir ölümde yitenleri şimdide tutmaya adanmış uzlaşımsız bir yasla, uzlaşımsız bir tanıklıkla mümkündür. Bu çalışmada “yakışıksız ölüm”, “yas” ve “tanıklık” meselesi klasik tragedyalardan Antigone, Eumenidler, Yakarıcılar ve Troyalı Kadınlar yola çıkarak ve çağdaş düşünürlere Freud, Butler, Benjamin, Agamben, Derrida vd. dayanarak tartışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Yas, Tanıklık, Ölüm, Melankoli, Antigone, Eumenidler, Yakarıcılar, Troyalı Kadınlar

The Problem of “Unseemly Death”, “Mourning” and “Witnessing” in der Classical Tragedies

Öz

The most important issue of our era in terms of justice is “displacement of death”, in other words the deprivation of mortal beings’ right to die. What is meant here by “displacement of death” is not euthanasia; this phrase was chosen to emphasize the unseemliness of the termination of life either by force or accidentally, but in any case due to external reasons such as war, genocide and accidents . In our time melancholy is the projection over the society of the increase of such unseemly deaths and of them not being properly situated in the hierarchy of mourning. Nonetheless, it is possible to handle melancholy, which is a result of unlikely deaths, as the requirement of the political actor. Presently, the relationship that can be actively associated with the remains of history is possible via an improper type of mourning and an improper testimony. In this study, the issues of “unseemly death”, “mourning” and “testimony” in classical tragedies will be analysed in relation to the theories of contemporary thinkers Freud, Butler, Benjamin, Agamben, Derrida e.g.

Anahtar Kelimeler

Mourning, Witnessing, Death, Melancholy, Antigone, Eumenides, Iketides, Women of Troy

Kaynakça

• Agamben, Giorgio. “Kayıp Nesne.” Çev. Şeyda Öztürk. Cogito 51 2007: 258-262.
• --. “Olağanüstü Hal.” Şiddetin Eleştirisi Üzerine. Çev. Ferit Burak Aydar. Ed. Aykut Çelebi. İstanbul: Metis 2010: 165-175.
• --. Tanık ve Arşiv, Auschwitz’den Artakalanlar. Çev. Ali İhsan Başgül. Ankara: Dipnot.
• Aiskhülos, Oresteia: Agamemnon, Adak Sunucular, Eumenidler, Eski Yunan Tragedyaları 11, Çev. Yılmaz Onay. İstanbul: Mitos Boyut, 2011.
• Henri Rousso’nun toplumsal yasın süreçlerini Fransa tarihiyle ilgisinde ele aldığı kitabı
• (The Vichy Syndrome: History and Memory in France since 1944) bu konuda okunmaya
• değer bir çalışmadır. Russo’ya göre toplumsal yas süreci şöyle gelişmektedir: 1- Travma
• dönemi (yaralar henüz tazedir, yarım yamalak kapatılır, karanlık günlerden kurtulmuş
• olmanın heyecanı vardır), 2- Baskılama dönemi (geçmişe dair kurtuluş miti yaratılır,
• kahramanlık hikayeleri yazılır; döngüsel olarak yapılan anma törenleriyle kurtuluş miti
• tekrarlanır, tazelenir, geçmişin karanlık yönleri inkâr edilir), 3- Bastırılanın geri dönüşü
• (beklenmeyen bir anda karanlık geçmiş patlak verir; biçim değiştirmiş, tanınamaz hale
• gelmiştir, ama gene de acı dolu ve canlıdır), 4- Bellek takıntısı dönemi (travmatize edici
• olay takıntıya yol açmıştır) (Traverso 35).
• Butler’a göre yeni politik aktör “kayıp olarak kayıp”la, “kayıbın bizzat kendi”yle ilişki
• kurmalıdır. Zor olan, hakkında hiçbir hikaye ve anı bulunmayan böylesi bir kayıpla ilişki
• kurmaktır: Bir yerlerde, bir zamanlar, bir şeyler kaybolmuştur, ama hakkında anlatılan ne
• bir hikaye, ne de belleklerde ona dair bir anı vardır; belirsiz olan bu şey, politik aktörü de
• paradoksal bir şekilde inşa etme imkânına sahiptir (Butler, “After Loss, What Then?” 467).
• Çağımızın Orpheus’u Samuel Beckett temsil edilemez olanı (sahne-dışını) sahneye
• taşıyabilmek adına tiyatronun kabul gören bütün kurallarını terk etmiştir; ama seyirci
• sahnede gene de bir temsille karşılaşmaktadır.
• Baker, Ulus. Dolaylı Eylem. Der. Ege Berensel. İstanbul: Birikim, 2012.
• Benjamin, Walter. “Tarih Kavramı Üzerine.” Son Bakışta Aşk. Ed. ve Çev. Nurdan Gürbilek. İstanbul: Metis, 1995.
• Bensaid, Daniel. Köstebek ve Lokomotif: Tarih, Devrim ve Strateji Üzerine Denemeler. Çev. Uraz Aydın. İstanbul: Yazın, 2006.
• Blanchot, Maurice. Yazınsal Uzam. Çev. Sündüz Öztürk Kasar. İstanbul: Yapı Kredi, 1993.
• Brown, Wendy. “Resisting Left Melancholia.” Loss: The Politics of Mourning. Ed. David L. Eng- David Kazanjian. Berkeley, Los Angeles, London: University of California 2003: 458-466.
• Butler, Judith. “After Loss, What Then?” Loss: The Politics of Mourning. Ed. David L. Eng- David Kazanjian. Berkeley, Los Angeles, London: University of California, 2003: 467-473.
• --. Kırılgan Hayat: Yasın ve Şiddetin Gücü. Çev. Başak Ertür. İstanbul: Metis, 2005.
• --. Antigone’nin İddiası: Yaşam ile Ölümün Akrabalığı. Çev. Ahmet Ergenç. İstanbul: Kabalcı, 2007.
• --. “Melankoli ve Toplumsal Cinsiyet-Reddedilmiş Özdeşleşme.” Çev. Zeynep Direk. Cogito 51 2007: 273-292.
• Critchley, Simon. Sonsuz Talep, Bağlanma Etiği, Direniş Siyaseti. Çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Metis, 2009.
• Derrida, Jacques. Marx’ın Hayaletleri: Borç Durumu, Yas Çalışması ve Yeni Enternasyonal. Çev. Alp Tümertekin. İstanbul: Ayrıntı, 2001.
• --. Platon’un Eczanesi. Çev. Zeynep Direk. İstanbul: Kabalcı, 2012.
• Euripides. Yakarıcılar. Çev. Sema Sandalcı. İstanbul: İş Bankası, 2011.
• --. Troyalı Kadınlar. Çev. Yılmaz Onay. İstanbul: Mitos Boyut, 2008.
• Freud, Sigmund (1917). “Mourning and Melancholia.” Ed. Strachey J. London: Hogarth, 1964.
• --. Das Unheimliche: http://www.gutenberg.org/files/34222/34222-h/34222-h.htm
• Heidegger, Martin. “Die Griechische Deutung Des Menschen In Sophokles’ Antigone.” Hölderlins Hymne “Der Ister.” Gesamtausgabe 53, Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 1984.
• --. Bremer und Freiburger Vorträge. Gesamtausgabe 79. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 1994.
• Irigaray, Luce. “Cemaatin Ebedi İronisi.” Çev. Yağmur Ceylan Uslu. Cogito 58 2009: 159-172.
• Latacz, Joachim. Antik Yunan Tragedyaları. Çev. Yılmaz Onay. İstanbul: Mitos- Boyut, 2006.
• Levinas, Emmanuel. Zaman ve Başka. Çev. Özkan Gözel. İstanbul: Metis, 1997.
• Loraux, Nicole. Mothers in Mourning. Çev. Corinne Pache. Ithaca-New York: Cornell University, 1998.
• Löwy, Michael. Walter Benjamen: Yangın Alarmı, “Tarih Kavramı Üzerine” Tezlerin Bir Okuması. Çev. Uraz Aydın. İstanbul: Versus, 2007.
• Sennett, Richard. Beraber. Çev. İlkay Özküralpli. İstanbul: Ayrıntı, 2012.
• Sofokles. Antigone. Eski Yunan Tragedyaları I. Çev. Güngör Dilmen. İstanbul: Mitos Boyut, 2005.
• Traverso, Enzo. Geçmişi Kullanma Kılavuzu: Tarih, Bellek, Politika. Çev. Işık Ergüden. İstanbul: Versus, 2009.
• Vernant, Jean-Pierre, ve Pierre Vidal-Naquet. Eski Yunan’da Mit ve Tragedya. Çev. Sevgi Tamgüç-Reşat Fuat Çam. İstanbul: Kabalcı, 2012.
• Zeitlin, Froma. “Nothing to do with Dionysos.” Athenian Drama in Its Social Context. Ed. F. Zeitlin ve J.J. Winkler. Princeton: Princeton University, 1992.