Cicero’nun Logikē ve Dialektıkē Terimlerini Latinceye Çeviri Yöntemi

Yıl 2014, Cilt: 54 Sayı: 1, 345 - 366, 01.01.2014

Ceyda Üstünel Keyinci

Öz

Cicero felsefi yapıtlarında, felsefe ile ilgili Yunanca sözcükleri ve kavramları açıklarken bir yandan da bunlara uygun Latince karşılıklar bulmaya çalışır. Amacına uygun olarak, Yunanca Mantık disiplini anlamında kullanılan λογική logikē ve διαλεκτική dialektikē terimlerine de Latince karşılık arar. Bu makalede, konunun anlaşılması için ilk önce Cicero’nun genel olarak felsefi içerikli sözcükleri Latinceye çevirirken nasıl yöntemler izlediği De Finibus Bonorum et Malorum adlı yapıtında verdiği bilgilerden yola çıkılarak açıklanacaktır. Ardından düşünürün bu terimleri Latinceye çevirirken bu yöntemleri nasıl kullandığı yapıtlarından seçilen örneklerle incelenecektir. İnceleme sonunda Cicero’nun mantığı retorikle ne kadar iç içe gördüğü ve mantık disiplinine daha çok bu bağlamda bir değer yüklediği olgusu güçlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Marcus Tullius Cicero, Felsefe, Retorik, Mantık, Ars Disserendi, Ratio Disserendi, Λογική, Διαλεκτική

Cicero’s Method of Translating Logikē and Dialektikē Terms into Latin

Öz

Cicero, in his philosophical treaties, on one hand explains Greek words and notions related to philosophy, on the other hand tires to find proper counterparts of those in Latin. Relevant of this, he seeks to detect Latin equivalents of the terms λογική logikē and διαλεκτική dialektikē that are used for the name of the discipline of Logic in Greek. In this article first of all, to provide clarity to the subject, methods Cicero follows in general while translating those philosophical words into Latin, will be interpreted according to the information he gives in his treatise, De Finibus Bonorum et Malorum. Afterwards how he uses these methods as he translates those terms into Latin will be taken into consideration with the examples, selected from his works. After this inquiry, the facts that how Cicero regards logic within rhetoric and estimates Discipline of Logic in this sense will be fortified.

Anahtar Kelimeler

Marcus Tullius Cicero, Philosophy, Rhetoric, Logic, Ars Disserendi, Ratio Disserendi, λογική, διαλεκτική

Kaynakça

• AÇIK, Tansu. “Platon’da Retorik ile Diyalektik.” Lucerna (1994): 30-31.
• ATHERTON, Catherine. “Hand Over Fist: The Failure of Stoic Rhetoric.” Classical
• Quarterly 38 (ii) (1988): 392-427.
• ---. Acad. Pr.= Academica Priora. “Academica I. Kitap.” Çev. F. Gül Özaktürk – Ü.
• Fafo Telatar, Belleten LXXII, 264. Ağustos 2008 (Ayrıbasım). ---. Brut.= Brutus. Brutus. Çev. G.L. Hendrickson. Orator. Çev. H.M. Hubbell.
• Cambridge: Harvard University, 1971 (Loeb Classical Library). ---. De or.= De oratore. De Oratore (Books I-II). Çev. E.W. Sutton. Cambridge:
• Harvard University, 1996 (Loeb Classical Library). ---. Div.= De divinatione. De Senectute - De Amicitia – De Divinatione. Çev.
• William Armistead Falconer. Cambridge: Harvard University, 1996 (Loeb
• Classical Library). ---. Fat.=De fato. De Oratore (Book III) – De Fato – Paradoxa Stoicorum – De
• Partitione Oratoria. Çev. H. Rackham. Cambridge: Harvard University, 1997 (Loeb Classical Library). ---. Fin.= De finibus. De Finibus Bonorum et Malorum. Çev. H. Rackham.
• Cambridge (MA): Harvard University, 1999 (Loeb Classical Library).
• ---. Inv. rhet.= De inventione. De Inventione – De Optimo Genere Oratorum – Topica. Çev. H.M. Hubbell. Cambridge: Harvard University, 1993 (Loeb Classical Library).
• ---. Leg.= De legibus. De Re Publica (On the Republic) – (De Legibus) On the Laws, Çev. C.W. Keyes. Cambridge: Harvard University, 2000 (Loeb Classical Library).
• ---. Luc.= Lucullus or Academica Posteriora. De natura deorum. De Natura Deorum – Academica. Çev. H. Rackham. London, 1933 (Loeb Classical Library).
• ---. Nat. D.= De natura deorum. De Natura Deorum – Academica. Çev. H. Rackham. London, 1933.
• ---. Orat.= Orator. Brutus. Çev. G.L. Hendrickson. Orator. Çev. H.M. Hubbell. Cambridge: Harvard University, 1971 (Loeb Classical Library).
• ---. Part. or.= Partitiones Oratoriae. De Oratore (Book III) – De Fato – Paradoxa Stoicorum – De Partitione Oratoria. Çev. H. Rackham. Cambridge: Harvard University, 1997 (Loeb Classical Library).
• ---. Tusc.= Tusculanae Disputationes. Tusculan Disputations. Çev. J.E. King. Cambridge: Harvard University, 1996 (Loeb Classical Library).
• Diog. Laert.= Diogenes Laertius ---. Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri. Çev. Candan Şentuna. İstanbul: YKY, 2002.
• DUMITRIU, Anton. History of Logic: Volume 1. Çev. Duiliu Zamfirescu, Dinu Giurcăneanu, Doina Doneaud. Kent: Abacus, 1977.
• DÜRÜŞKEN, Çiğdem. “Cicero’da Mantık.” Lucerna (1992): 25-29. ---. “Latinlerde Dil Bunalımı.” Lucerna (1994):11-17. ---. Roma’da Rhetorica Eğitimi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat, 2001.
• GÜZEL, Cemal. “Aristoteles’te Uslamlama Çeşitleri.” Antik yunan’da felsefe ve çağımıza etkileri. Ed. Yavuz Kılıç, haz. Tuncay Saygın. Ankara: Doğubatı, 2011. 24-33.
• Lucr.= Lucretius ---. On The Nature of Things (De rerum natura). Çev. W.H.D. Rouse. Cambridge: Harvard University, 1992 (Loeb Classical Library).
• KAIMIO, Jorma. The Romans and the Greek Language. Helsinki: Societas Scientiarum Fennica, 1979.
• KNEALE, William & Kneale, Martha. The Development of Logic. Oxford: Clarendon, 1962.
• LIŞCU, O. Marin. Étude Sur La Langue De La Philosophie Morale Chez Cicéron.
• Paris: Les Belles Lettres, 1930. ---. L’Expression des Idées Philosophiques Chez Cicéron. Paris: Les Belles Lettres, 1937.
• LSJ= The Online Liddell-Scott-Jones Greek-English Lexicon. Web 2013.
• OCD3 = The Oxford Classical Dictionary. ed. Hornblower, Simon, ve Antony Spawforth,. Oxford/New York: Oxford University, 19963 (üçüncü basım).
• OLD= Oxford Latin Dictionary. Ed. P.G.W. Glare. Oxford: Clarendon, 2005.
• ÖZLEM, Doğan. Mantık (Klasik/ Sembolik mantık, mantık felsefesi). İstanbul: İnkilâp, 2007.
• PETERS, E. Francis. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü. Çev. & haz. Hakkı Hünler. İstanbul: Paradigma, 2004.
• POWELL, J.G.F. “Cicero’s Translations From Greek.” Cicero The Philosopher: Twelve Papers. Ed. J.G.F. Powell, USA: Oxford University, 1999. 273-300.
• REILEY, C. Katharine. Studies in the Philosophical Terminology of Lucretius and Cicero. New York: The Columbia University, 1909.
• YONARSOY, Y. Kenan. Cicero’nun Felsefi Terminolojisi. İstanbul: İstanbul Edebiyat Fakültesi, 1982 (yayımlanmış doktora tezi).