TÜRKİYE'DEKİ BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELİ ŞEHİRLERDE KENTSEL YAYILMA

Yıl 2020, Cilt: 60 Sayı: 1, 158 - 178, 01.01.2020

Kerime Karabacak

Öz

Hızlı nüfus artışı ve teknoloji ile birlikte dünyada kentlerde yaşayan kişi sayısı gün geçtikçe atmaktadır. Artan şehirleşme hareketleri doğal kaynaklar üzerindeki baskıyı giderek artırmakta, kentlerin mekânda kontrolsüz, plansız bir şekilde yayılmasına neden olmaktadır. Kentsel yayılma pek çok çevresel, sosyal ve ekonomik problemlere yol açmaktadır. Bu nedenle bu çalışmada Türkiye'deki büyükşehir belediye örgütlü şehirler arasında kentsel yayılmanın düşük ve yüksek olduğu alanları tespit etmek amaçlanmıştır. Belirtilen amaç doğrultusunda Avrupa Çevre Ajansı'nın geliştirdiği şehir atlası urban atlas veri tabanının 2012 yılı verileri kullanılmıştır. Şehir atlası Avrupa Birliği'ne üye ve aday ülkelerdeki nüfusu 100 binin üzerindeki şehirlere ait ayrıntılı arazi örtüsü/kullanım veri seti sağlamaktadır. Kentsel alanlar için 20 farklı sınıfın tanımlandığı veri tabanında kentsel dokuyu tanımlayan 6 sınıf kentsel yayılma yoğunluğunu tespit etmede ana değişken olarak kullanılmıştır. Şehirlerin nüfus büyüklükleri bir diğer değişkeni oluşturmuş, ayrıca mekânsal metriklerden biri olan kentsel doku sınıflarının yama büyüklükleri de incelenerek yayılmanın yoğunluğu, nerelerde fazla olduğu ortaya konulmuştur. Çalışma sonucunda kentsel yayılma ile nüfus büyüklüğü arasında önemli bir ilişki olduğu saptanmıştır. Büyükşehir belediye örgütünün kuruluşunun daha eskiye dayandığı şehirlerde de kentsel yayılmanın daha yoğun olduğu görülmüştür. Kentsel yoğunluğun yüksek olduğu arazi sınıfları genellikle kent merkezinde veya merkeze yakın yerlerde bulunmakta, bu araziler büyük metropollerde daha fazla alan kaplamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şehirsel Yayılma, Kentsel Doku, Büyükşehir Belediyeli Şehirler, Türkiye

URBAN SPRAWL IN CITIES WITH METROPOLITAN MUNICIPALITIES IN TURKEY

Öz

With rapid population growth and technology, the number of people living in cities is increasing day by day all around the world. Rising urbanization movements gradually increase the pressure on natural resources, causing the cities to spread uncontrollably and in an unplanned manner in space. Urban sprawl leads to many environmental, social and economic problems. This study aims to determine the areas where urban sprawl is low and high in the cities with metropolitan municipalities in Turkey. To this end, the 2012 data of the urban atlas database created by the European Environment Agency were used. The urban atlas provides a detailed land cover/use data set for the cities with population over 100 thousand people in the European Union member and candidate countries. Twenty different classes are defined for urban areas in the database. In this study, six of the classes that define urban texture were used as the main variable in determining urban sprawl density. Population size of the cities was used as another variable, and by examining the patch sizes of the urban texture classes, one of the spatial metrics, the density of sprawl and the areas where it is high were revealed. This study revealed a significant relationship between urban sprawl and population size. It was observed that in cities where the establishment of the metropolitan municipality organization dates back to older times, urban sprawl was more intense. It was also found that land classes with high urban density are generally located in city centers or close to centers, and these lands cover more areas in large metropolitan cities.

Anahtar Kelimeler

Urban Sprawl, Urban Fabric, Cities with Metropolitan Municipalities, Turkey

Kaynakça

• Akseki, Hale ve M. Çağlar Meşhur. “Kentsel Yayılma Sonucu Yapılaşmaya Açılan Verimli Tarım Alanları: Konya Kenti Deneyimleri”. Megaron 8.3 (2013): 165-174.
• Archer, Raw W. “Land Speculation and Scattered Development: Failures in Urban- Fringe Land Market”. Urban Studies 10.3 (1973): 367-372.
• Ayazlı, İsmail Ercüment, Fatmagül Batuk ve Hülya Demir. “Kentsel Yayılma Simülasyon Modelleri ve Hücresel Otomat”. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, 13. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı. Ankara: Hermes Ofset, 2011.
• Barranco, Ricardo Ribeiro ve diğerleri. “Integrating the MOLAND and the Urban Atlas Geo-databases to Analyze Urban Growth in European Cities”. Journal of Map & Geography Libraries 10. 3 (2014): 305-328.
• Başlık, Seher. Dinamik Kentsel Büyüme Modeli: Lojistik Regresyon ve Cellular Automata (İstanbul ve Lizbon Örnekleri). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 2008. Web. 10 Şubat 2020.
• Copernicus, Europe’s Eyes on Earth. Land Monitoring Service, Urban Atlas 2012. Web. 3 Ocak 2020.
• Çavuş, Canan Zehra ve Arzu Başaran Uysal. “Çanakkale’de Kentsel Gelişme, Yayılma ve Kırsal Alanlarla Etkileşim”. Planlama Ek 1 (2018): 105-117.
• European Commission, Copernicus The Europan Observation Programme. Urban Atlas Mapping Guide v4.7. 2012. PDF File. Web. 15 Ocak 2020
• European Environment Agency. Urban Sprawl in Europe: Joint EEA-FOEN Report. 2016. PDF File. Web. 24 Ocak 2020
• European Environment Agency. Copernicus Land Monitoring Service - Urban Atlas, 2018. Web. 5 Şubat 2010.
• Ekinci, Kübra ve Akın Kısa. “Avrupa’daki Şehir (Urban) Atlası ve Türkiye’ye Yansımaları”. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, 16. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı. 2017. PDF File. Web. 29 Ocak 2020
• Ewing, Reid. “Is Los Angeles-Style Sprawl Desirable?”. Journal of the American Planning Association 63.1 (1997): 107-126.
• Galster, George ve diğerleri. Housing Policy Debate 12.4 (2001): 681-717.
• Harvey, Robert O. ve W.A.V. Clark. “The nature and economics of urban sprawl”. Land Economics 41.1 (1965): 1–9.
• Karabacak, Kerime. “Girne İlçesi'nde (KKTC) Arazi Örtüsü Değişimi”. International Geography Symposium on the 30th Anniversary of TUCAUM, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 2018. 692–703.
• Nechyba, Thomas J. ve Randall P. Walsh. “Urban Sprawl”. Journal of Economic Perspectives 18.4 (2004): 177-200.
• Ottensmann, John R. “Urban Sprawl, Land Values and Density of Development”. Land Economics 53.4 (1977): 389-400.
• Özçağlar, Ali. Yönetsel Coğrafya. Ankara: Nika Yayınları, 2015.
• Pendall, Rolf. “Do land use controls cause sprawl?” Environment and Planning B: Planning and Design 26.4. (1999): 555–571.
• Prastacos, Poulicos ve Apostolos Lagarias. “Sprawl in European Urban Areas”. Fourth International Conference on Remote Sensing and Geoinformation of the Environment, Cyprus, 2016.
• Prastacos, Poulicos, Apostolos Lagarias ve Nektarios Chrysoulakis. “Using the Urban Atlas dataset for estimating spatial metrics. Methodology and application in urban areas of Greece.” Cybergeo: European Journal of Geography (2017): 1-29. Web. 10 Ocak 2020.
• Passonneau, Joseph R. ve Richard S. Wurman. Urban Atlas: 20 American Cities, A Communication Study Notating Selected Urban Data. Cambridge: M.I.T. Press, 1966.
• Pissourios, Ioannis A. “Survey methodologies of urban land uses: An oddment of the past, or a gap in contemporary planning theory?”. Land Use Policy 83 (2019): 403-411.
• Sezgin, Dinçer ve Çiğdem Varol. “Ankara’daki Kentsel Büyüme Ve Saçaklanmanın Verimli Tarım Topraklarının Amaç Dışı Kullanımına Etkisi”. METU Journal of the Faculty of Architecture 29.1 (2012): 273-288.
• Şat Güngör, Beyza. “Peyzaj Matris, Yama ve Koridorlarının Vejetasyon Formasyonlarındaki Farklılıklara Dayanarak Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma: Kazdağı Milli Parkı Örneği”. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi 3.11 (2011): 1-15.
• United Nations, Department of Economic and Social Affairs. World Urbanization Prospects, The 2018 Revision. 2019. PDF File. Web. 2 Şubat 2020
• Terzi, Fatih ve Fulin Bölen. “İstanbul’da şehirsel saçaklanmanın ölçülmesi”. İtüdergisi/A Mimarlık, Planlama, Tasarım 9.2 (2010): 166-178.