ANKYRA ÇEVRESİ’DE ROMA DÖNEMİ İZLERİ

Yıl 2021, Cilt: 61 Sayı: 2, 1027 - 1053, 28.12.2021

Çiğdem Gençler Güray

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2021.61.2.18

Öz

Roma İmparatorluğu’nun Galatia Eyaleti’nin başkenti olan Ankyra, MÖ 25 yılından itibaren bölgenin önemli kentlerinden biri olmuştur. Ankyra kenti üzerine bugüne kadar yapılmış çok sayıda çalışma bulunmaktadır ve bu sayede kentin yapısal, sosyal ve siyasal oluşumu hakkında fikir sahibi olabilmek mümkündür. Ankyra çevresi ile ilgili bilgilerimizin büyük bir çoğunluğu ise Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nin yaptığı kurtarma kazıları ve gerçekleştirilen yüzey araştırmalarından gelmektedir. M.Ö. 25 yılında İmparator Augustus ile Roma Egemenliği’ne geçen ve Roma’nın Galatia eyaleti olan bölgedeki, en önemli değişim, Galat yöneticilerinin konumlandığı kale yerleşimlerinin (phrourion) yerine, Roma kültürünü yansıtan planlı kent dokularının ve kentlerle bağlantılı yol ağ sistemlerinin oluşmasıdır. Eyalet, Augustus tarafından, aslında daha öncesinde de benzer bir bölünmenin olduğu, üç polis halinde organize edilmiştir: Pessinus Tolistobog Galatların, Ankyra Tektosag Galatların ve Tavium ise Trokmi Galatlarının merkezleriydi. Ankyra, Galatia Eyaleti’nin başkenti olmuş ve kentte, Roma İmparatorluğu’nun propaganda yapıları olarak tanımlayabileceğimiz çok sayıda anıtsal yapı inşa edilmeye başlamıştır. Başkentte bu şekilde bir Romalılaşma süreci gerçekleştirilirken, kırsalda ise “Colonia Germa” ve “Kinna” gibi yeni koloni kentler kurularak buralarda Romalı veteranlara yer veriliyor böylece, bölgenin Romalılaşması sağlanıyordu. Bu koloni kentlerin dışında, Ankyra çevresinde bulunan köy/kasaba ve kale niteliğindeki küçük yerleşimlerde de bir yaşam sürekliliğinin olduğu arkeolojik verilerden anlaşılmaktadır. Bu çalışma, Ankyra çevresinde, bugüne kadar yapılmış çalışmaların ve tarafımca başlatılan yüzey araştırmasının genel bir değerlendirmesini içermektedir. Bütün veriler, ekte verilen haritaya yerleştirilerek Roma Dönemi Ankyra çevresinin genel bir taslağı çıkarılmıştır. Bu yerlerin yayılım alanı, yapısal özellikleri gibi veriler ancak ileride yapılacak detaylı kazı ve yüzey araştırmaları ile anlaşılabilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ankyra, Galatia Eyaleti, Roma Dönemi, Galatlar, Kırsal Yerleşimler

TRACES OF THE ROMAN PERİOD AROUND ANKYRA

Öz

Ancyra, the capital city of the Galatia Province of the Roman Empire, has been one of the important cities of the regions since 25 BC. Based on a numerous amount of studies on the city of Ancyra, it is possible to acquire knowledge regarding the structural, social and political evolution of the city. A great majority of this knowledge is gathered through the salvage excavations and surveys performed by the Museum of Anatolian Civilizations. The most significant change experienced in the region, that had entered the domination of Rome in 25 BC when Emperor Augustus established the province of Galatia, was the replacement of the castle settlements (phrourion) of Galatian Rulers with a planned urban texture reflecting the Roman culture and road network systems connecting the cities. The Galatia Province was organized under three polis divisions by Emperor Augustus being paralel to the tribe based divisions of the past periods. Pessinus was belonging to Tolitobogii, Ancyra was belonging Tektosages, and Tavium was belonging to Trocmi tribes. Ancyra became the capital of the Province of Galatia and many monumental constructions, which can be defined as the propaganda structures of the Roman Empire, such as a theatre, a stadium, a nympheum, and a temple, began to be built in the city. While such a Romanization process was being carried out in the capital, new colonial cities such as “Colonia Germa” and “Kinna” were established in the countryside, where Roman veterans were accommodated; thus, the Romanization of the region was ensured. Thanks to the archaeological finds on which we can testify the continuity of life in the Hellenistic villages/towns and castles in the vicinity of Ancyra. This study includes a general evaluation of the previous researches made around Ankyra and the current survey conducted by myself. A general outline of the Roman Ankyra was visualized by placing all the archaeological finds on the attached map. Information such as the territorial diffusions and structural features of these districts can only be understood through detailed excavations and surface surveys to be carried out in the future.

Anahtar Kelimeler

Ankyra, Galatia Region, Roman Period, Galatians, Rural Settlements

Kaynakça

• Ainsworth, W. F. (1842). Travels and Researchs in Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea and Armenia. London: Parker-Strand.
• Alagöz, U. (2013). Çağa Roma Hamamı 2012 Yılı Kazı Çalışmaları. 22. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu 14-17 Kasım 2013, Adana (365-386). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Albu, E. (2014). The Medieval Peutinger Map – Imperial Roman Revival in a German Empire. Cambridge: Cambridge University Press.
• Anlağan, Ç. (1968). Akkuzulu Tümülüsü Kazısı, Anadolu, XII, 1-7.
• Arık, R. O. (1934). Karalar Hafriyatı. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, II, 102-167.
• Arslan, M. (2000). Galatlar – Antikçağ Anadolusu’nun Savaşçı Kavmi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Arslan, M., Ateşoğulları, S. ve Şahin, Y. (2011). Haymana Bahçecik Nekropolü Kurtarma Kazısı 2009. 19. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu 29 Nisan – 1 Mayıs 2010, Ordu (235-254). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Arslan, M., Metin, M., Cinemre, O., Çelik, T. ve Devecioğlu, Ü. (2011). Juliopolis Nekropolü 2009 Yılı Kurtarma Kazısı. 19. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları 29 Nisan – 1 Mayıs 2010, Ordu (271-304). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Arslan, M., Metin, M., Cinemre, O. ve Erdoğan, T. (2011). Dadastana Nekropolü 2009 Yılı Kurtarma Kazısı”, 19. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları 29 Nisan – 1 Mayıs 2010, Ordu (327-340). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Arslan, M., Metin, M., Cinemre, O., Çelik, T. ve Türkmen, M. (2012). Juliopolis Nekropolü 2010 Yılı Kurtarma Kazısı, 20. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu 25- 29 Nisan 2011, Bodrum (177-214). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Arslan, M., İlgezdi Bertram, G. ve Bertram, J. K. (2013). Çayyolu Höyük – Ankara’da Bir Geç Kalkolitik/İlk Tunç Çağ Yerleşmesi. Anadolu/Anatolia 39, 139-164.
• Ateşoğulları, S. (2021). Ankara İli, Gölbaşı İlçesi, Tuluntaş Höyük 2007-2008 Yılı Kurtarma Kazıları. Y. Kıraç, U. Alagöz, Z. F. Taşkıran, A. Alpagut (eds.), Asırlık Çınar – Anadolu Medeniyetleri Müzesi 100 Yaşında, (167-180) içinde. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Aydınoğlu, Ü. (2017). Doğu Dağlık Kilikia’daki Kırsal Yerleşimlerde Peristyl Avlulu Konutlar. Adalya, 20, 291-314.
• Belke, K. (1984). Tabula Imperii Bizantini 4 Galatien und Lykaonien. Wien: Verlag: Austrian Academy of Sciences.
• Cinemre, O. (2013a). Juliopolis Nekropolü 2012 Yılı Kazı Çalışmaları. 22. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu 14-17 Kasım 2013, Adana (407-426). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Cinemre, O. (2013b). 2012 Yılı Akyurt- Kalaba Tümülüsü Kurtarma Kazısı. 22. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu 14-17 Kasım 2013, Adana (349-364). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Corbier, M. (2000). Kent, Arazi ve Vergilendirme. J. Rich, A. Wallace-Hadrill (ed.) (Çev. L. Özgenel), Antik Dönemde Kırsal ve Kent, (212-243) içinde. İstanbul: Homer Kitabevi.
• Coşkun, A. (2012). Intercultural Anthroponomy in Hellenistic and Roman Galatia, Gephyra, 9, 51-68.
• Coşkun, A. (2014a). Neue Forschungen zum Kaiserkult in Galatien. Edition der Priester-Inschriften des Ankyraner Sebasteions (Dittenberger II 1903/70, 533 = Bosch 51) und Revision der frühen Provinzialgeschichte. J. Fischer (ed.), Der Beitrag Kleinasiens zur Kultur- und Geistesgeschichte der griechisch-römischen Antike, Akten des Internationalen Kolloquiums, Wien, 3.-5. November 2010 (Österr. Ak. d. Wiss., Phil.-hist. Klasse, Denkschriften 469) (35-73) içinde. Vienna: OAW.
• Coşkun, A. (2014b) Latène-Artefakte im hellenistischen Kleinasien: ein problematisches Kriterium für die Bestimmung der ethnischen Identität(en) der Galater (Latène Artefacts in Hellenistic Asia Minor: a Difficult Criterion for the Definition of the Ethnic Identity (Identities) of the Galatians)”, Istanbuller Mitteilungen, 64, 129-162.
• Coşkun, A. (2019). Galat Krallıkları /The Galatian Kingdoms, Tekin, O. (ed.), Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Anadolu/ Hellenistic and Roman Anatolia, (146-163) içinde. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çetin, N. ve Kaya, V. (2009). Boyalık Nekropolü 2008 Yılı Çalışmaları. 18. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu 27-30 Nisan 2009, Sivas (79-90). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Darbyshire, G., Mitchell, S. ve Vardar, L. (2000). The Galatian Settlement in Asia Minor, Anatolian Studies 50, 75-97.
• Demirdelen, H. (2000). Balgat Roma Mezarı, 10.Müze Kurtarma Semineri 26-28 Nisan 1999, Kuşadası (35-48). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Denizli, H., Sevim, M., Cinemre, O. (2002). Yaprağınkale Sondaj Kazısı. Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2002 Yıllığı, 76-89.
• Denizli, H. ve Kaya, V. (2002). Kaletepe Nekropolü. Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2002 Yıllığı, 56-75.
• French, D. (1992). Galatya Bölgesi Roma Yolları ve Miltaşları. Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1990 Yıllığı, 6-31. ---. (2003). Roman, Late Roman and Byzantine Inscriptions of Ankara – A Selection, Ankara.
• ---. (2012). Roman Roads and Milestones in Asia Minor Vol.3 Milestones, Fasc. 3.2 Galatia (Electronic Monograph).
• Günel, T., Yurttagül, E. ve Yağcı, R. (1992). Çayırhan – Gülşehir Nekropolü Kazıları, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1991Yıllığı, 29-70.
• Goldman, A. (2005). Reconstruction The Roman-Period Town at Gordion. L.Kealhofer (ed.), The Archaeology of Midas and the Phrygians –Recent Work at Gordion (56-67) içinde. Pennsylvania: University of Pennsylvania Press.
• Hamilton, W. J. (1842). Research in Asia Minor, Pontus and Armenia Vol.1. London.
• Hofeneder, A. (2008). Die Religion der Kelten in den antiken literarischen Zeugnissen: Sammlung, Ubersetzung und Kommentierung Band II: Von Cicero bis Florus. Wien: Austrian Academy of Sciences.
• Humann, K. ve Puchstein, O. (1890). Reisen in Kleinasien und Nordsyrien, Berlin.
• Jerphanion, G. De (1928). Melanges D’Archeologie Anatolienne, Mélanges de l'Université Saint Joseph, tome 13. Paris 1928.
• Kadıoğlu, M., Görkay, K. ve Mitchell, S. (2011). Roma Döneminde Ankyra İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karaduman, H. (1987). 1986 Yılında Ankara Çevresinde Yapılan Yüzey Araştırmaları, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1986 Yıllığı, 38-44.
• Koçak, İ. E. (2021). Ankara Elecik Mahallesi’nde Yer Alan Bir Mezar Anıtına Ait Olabilecek Mimari Elemanlar. Y. Kıraç, U. Alagöz, Z. F. Taşkıran, A. Alpagut (eds.), Asırlık Çınar – Anadolu Medeniyetleri Müzesi 100 Yaşında, (391-410) içinde. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Kopar, A. (1990). Polatlı Kayabaşı Mozaik Kazısı. Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1989 Yıllığı, 198-208.
• Mermerci, D. (1988). Kızıleşik Tümülüsü Kazısı. Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1988 Yıllığı, 23-33.
• Mermerci, D. ve Yağcı, R. (1990). Y. Bağdere Yalacık Tümülüsü 1989 Kurtarma Kazısı. Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1989 Yıllığı, 101-115.
• Millet, M. (2000). Roma Kentleri ve Arazileri. J. Rich, A. Wallace-Hadrill (ed.) (Çev. L. Özgenel), Antik Dönemde Kırsal ve Kent (171-191) içinde. İstanbul: Homer Kitabevi.
• Mitchell, S. (1974). Blucium and Peium: The Galatian Forts of King Deiotarus, Anatolian Studies, 24, 61-75.
• ---. (1982). Regional Epigraphic Catalogues of Asia Minor II – The Ankara District The Inscriptions of North Galatia, BIAA, Oxford: B.A.R.
• ---. (1993). Anatolia – Land, Men, and Gods in Asia Minor Volume 1 The Celts in Anatolia and the Impact of Roman Rule. Oxford: Clarendon Press.
• ---. (2003). The Galatians: Representation and Reality. A.Erskine (ed.), A Companion to the Hellenistic World (280-293) içinde. Oxford: Blackwell.
• Mitchell, S. ve French, D. (2012). The Greek and Latin Inscriptions of Ankara (Ankyra) Vol.I – From Augustus to the End of the Third Century AD. München: Verlag C.H. Beck.
• ---. (2019). The Greek and Latin Inscriptions of Ankara (Ankyra) Vol.II – Late Roman, Byzantine and Other Text. München: Verlag C.H. Beck.
• Morçöl, Ç. (2007). Cumhuriyetin İlk Otuz Yılında, Arşiv Belgeleri’nde, Ankara’da Yapılan Arkeolojik Kazı Çalışmaları. Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2006 Yıllığı, 459-498.
• Paracahaud, K. (2018). Les Galates en Asie Mineur au regard de la culture Materielle. Hellenisation, Maintien, Accultiration?. Anatolia Antiqua XXVI, 23-44.
• Peschlow, U. (2015). Ankara - Die bauarchäologischen Hinterlassenschaften aus römischer und byzantinischer Zeit, Textband, Tafelband. Wien: Phoibos Verlag
• Ramsay, W. M. (1962). The Historical Geography of Asia Minor. Amsterdam.
• Saatçi, T. (1987). Karalar Kazısı 1986, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1986 Yıllığı, 30-33.
• ---. (1988). Karalar Kazısı 1987, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1987 Yıllığı, 19-22.
• Sağır, E., Alagöz, U. ve Eryıldırım, İ. (2015). Çağa Roma Hamamı 2013 Yılı Kazı Çalışmaları, 23.Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu 04-07 Mayıs 2014, Mardin (263-282). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Sağır, E., Metin, M. ve Cinemre, O. (2015). Juliopolis Nekropolü 2013 Yılı Kazısı, 23. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu 04-07 Mayıs 2014, Mardin (151-170). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Sağır, E., Metin, M. ve Çelik, T. (2016). Juliopolis Nekropolü 2015 Yılı Kazısı, 25.Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu 11-15 Nisan 2016, Antalya, (665- 683). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Sağır, E. ve Alagöz, U. (2015). Çağa Roma Hamamı 2014 Yılı Kazı Çalışmaları. 23.Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu ve 1. Uluslararası Müzecilik Çalıştayı, 23-25 Mart 2015, Şanlıurfa (43-56). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Speidel, M. P. (1983). Cash from the Emperor: A Veteran’s Gravestone at Elecik in Galatia. American Journal of Philology 104.3, 282-286.
• Strobel, K. (2009). The Galatian in the Roman Empire: Historical Tradition and Ethnic Identity in Hellenistic and Roman Asia Minor”, T. Derks, N. Roymans (ed.), Ethnic Constructs in Antiquity – The Role of Power and Tradition (117-144) içinde. Amsterdam: Amsterdam University Press.
• Taşkıran, Z. F. ve Türkmen, M. (2021). Kuruluşundan Günümüze Anadolu Medeniyetleri Müzesi Tarafından Yapılan Katılımlı Kazılar ve Kurtarma Kazıları, Y. Kıraç, U. Alagöz, Z. F. Taşkıran, A. Alpagut (eds.), Asırlık Çınar – Anadolu Medeniyetleri Müzesi 100 Yaşında, (183-214) içinde. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Tezcan, B. (1980). Yenidoğan Höyüğü (Tuğrul Höyük) Kazısı 1979, Kazı Sonuçları Toplantısı 2, 43-45.
• Temizsoy, İ. ve Demirdelen, H. (1999). Balgat Roma Mezarı, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1999 Yıllığı, 24-52.
• Temizsoy, İ. ve Kaya, V. (2000a). Kıranharman “O” Tümülüsü Nakil çalışması, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1999 Yıllığı, 7-25.
• ---. (2000b). Polatlı Kayabaşı Mozaiği Nakil Çalışması, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1999 Yıllığı, 26-47.
• ---. (2001). Polatlı Kayabaşı Mozaiği Nakil Çalışması, 11.Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu 24-26 Nisan 2000, Denizli, 157-164.
• Texier, C. Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi” (Çev. Ali Suat), II.Cilt, (2002). Ankara.
• Yağcı, R. (2021). Ankara Kazan Çimşit’te Bir Galat Tümülüsü ve Çankırı Kapı Roma Tümülüsü, Y. Kıraç, U. Alagöz, Z. F. Taşkıran, A. Alpagut (eds.), Asırlık Çınar – Anadolu Medeniyetleri Müzesi 100 Yaşında, (451-476) içinde. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Yamashita, M., Tsumura, H., Hayakawa, Y. ve Metin, M. (2013). Archaeological Survey at Hacıtuğrul Höyük in Central Anatolia, Anatolian Archaeological Studies, 18, 37-41.
• Yegül, F. (2006). Antik Çağda Hamamlar ve Yıkanma. İstanbul: Homer Kitabevi.
• Young, R. S. (1956). The Campaign of 1955 Gordion, Preliminary Report, American Journal of Archaeology 60-3, 249-266.
• Vardar, L. ve Akyürek Vardar, N. (1998). Galatia Bölgesi Kaleleri/Yerleşmeleri Yüzey Araştırması: Ankara İli 1996”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 15(1), 245-279.
• ---. (1999). Galatia Bölgesi Kaleleri/Yerleşmeleri Yüzey Araştırması: Ankara İli 1997. Araştırma Sonuçları Toplantısı 16(1), 287-295.
• ---. (2000). Galatia Bölgesi Kaleleri/Yerleşmeleri Yüzey Araştırması: Ankara İli 1998”, Araştırma Sonuçları Toplantısı 17(1), 163-168.
• ---. (2001). Galatia Bölgesi Kaleleri/Yerleşmeleri Yüzey Araştırması: Ankara ve Kırıkkale İlleri 1999, Araştırma Sonuçları Toplantısı 18(2), 237-248.
• Vardar, L. (2005). Galatia Bölgesi Kaleleri/Yerleşmeleri Yüzey Araştırması: Ankara ve Kırıkkale İlleri 2003, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2003-2004 Yıllığı, 309-332.