MEKÂN OLARAK MUTFAĞIN SOSYAL KULLANIMI VE MUTFAK PRATİKLERİ: ANKARA ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Cilt: 61 Sayı: 2, 1162 - 1198, 28.12.2021

Ercan Geçgin

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2021.61.2.23

Öz

Ankara’da orta sınıfa mensup olup mutfağı aktif olarak kullanan 23 kişi (21 kadın, 2 erkek) ile derinlemesine görüşmelere dayalı şekilde, 2019 yılında gerçekleştirilen bu araştırma, mekân olarak mutfağın sosyal kullanımına ve mutfakta gerçekleştirilen pratikleri anlamaya yöneliktir. Görüşmecilerin mutfağı kullanmalarına, deneyimlemelerine ve onu anlamlandırma biçimlerine göre üç kategori ortaya konulmuştur: Mutfağı olumlayanlar, mutfağı olumsuzlayanlar ve mutfağa göreli bakanlar. İlk kategoridekiler, mutfak işlerini sevmekte ve mutfakta huzur bulmaktadırlar. İkinci gruptakiler mutfak işlerini zorunluluktan yaptıklarını; üçüncü kategoridekiler ise göreli durumlarda mutfak işlerinden keyif aldıklarını ifade etmişlerdir. Kullanıcıların çoğunluğu için mutfak, birincil ihtiyaçların etrafında örülen sosyal ilişkilerin mekânına, başka bir ifadeyle yaşam ortamına dönüşmüştür. Kullanıcıların küçüklüklerinden itibaren öğrenip içselleştirdikleri davranış örüntüleri onların mutfak habitusunu oluşturmaktadır. Bu habituslar kullanıcıların hem kendi hem de başkalarının mutfaklarında sergiledikleri kalıp davranışlar ile mutfak düzenliliklerinden meydana gelmektedir. Düzenlilikler, kullanıcılar tarafından mutfakta içe dönük ve dışa dönük şekilde örgütlenmekte, kendine has ritimle tekrarlanmaktadır. Düzeniyle, kullanıcıların sergiledikleri pratiklerin doğrusal tekrarlarıyla her mutfağın bir gramerinin olduğu söylenebilir. Sosyal kullanımının artmasıyla birlikte mutfak, hem bellek mekânına hem de bireylerin kimlik performanslarını sergiledikleri tiyatro-mutfak statüsüne dönüşmektedir. Ayrıca araştırmada, mutfağın sosyal kullanımında önemli değişimlerin yaşandığı da keşfedilmiş; söz gelimi kadınla özdeşleştirilen mutfak imajının giderek parçalanmakta olduğu bulgusu bunlardan biri olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mutfak Mekanı, MutfakPratikleri, Orta Sınıf, Mutfak Habitusu, Ankara

SOCIAL USE OF KITCHEN AS A SPACE AND KITCHEN PRACTICES: THE CASE OF ANKARA

Öz

This study is a field study based on in-depth interviews conducted in Ankara with 23 people (21 women, 2 men) who belong to the middle class and actively use the kitchen. The research conducted in 2019 focuses on the social use of the kitchen as a space and understanding the practices carried out in the kitchen. We divided kitchen users into three categories according to the way they use, experience and make sense of the kitchen: Those who approach kitchen positively, those who approach the kitchen negatively and those who approach it relatively. Those in the first category love kitchen work and restful in the kitchen. Those in the second category stated that they did kitchen work out of necessity, and those in the third category said that they enjoyed kitchen work in relative situations. For the majority of users, the kitchen has turned into a living environment or organization of social relations built around primary needs. Behaviour patterns that kitchen users learn and internalize from their childhood constitute their kitchen habitus. These habitus consist of some stereotypical behaviours and kitchen layout that the users exhibit both in their own kitchens and in the kitchens of others. The order of the kitchen is organized by the users in an introverted and extroverted way and repeated in its own rhythms. Every kitchen has a grammar formed by the regularity of the users and the linear repetition of their kitchen practices. The increased social use of the kitchen is transforming it into both a place of memory and a theatrical-kitchen status where individuals perform their identity performances. Significant changes have been discovered in the social use of the kitchen, and the fact that the image of the kitchen, which is identified with women, is being disintegrated has been one of these determinations.

Anahtar Kelimeler

Kitchen Space, Kitchen Practices, Middle Class, Kitchen Habitus, Ankara

Kaynakça

• Akarçay, E. (2016). Beslencenin Sosyolojisi: Orta Sınıf(lar)ın Yeme İçme ve Eğlence Örüntüleri. Ankara: Phoenix.
• Akgökçe, N. (1997). Bir Kadın Alanı Olarak Mutfağın Tarih İçinde Değişen Anlamı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, K. (2019). “Türkiye’de Konut Sahipliği, Konut Koşulları ve Konut Kalite Endeksi”. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi. 39(2):277-301. DOI :10.26650/SJ.2019.39.2.0107
• Barthes, R. (1979). Göstergebilim İlkeleri. Çev. B. Vardar, Mehmet Rifat. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Beşirli, H. (2017).Yemek Sosyolojisi: Yiyeceklere ve Mutfağa Sosyolojik Bakış. Ankara: Phoenix.
• Bourdieu, P. (2018). Bir Pratik Teorisi İçin Taslak: Kabiliye Üzerine Üç Etnoloji Çalışması. Çev. N. Ökten. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Bourdieu, P. (2015). Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi. Türkçe Söy. F.D. Şannan, A.G. Berkkut. Ankara: Heretik.
• Douglas, M. (1991). ‘The idea of home: a kind of space’. Social Research. 58(1): 287–307.
• Douglas, M. (1972). “Deciphering a Meal”. Daedalus. 101(1): 61-81. Retrieved July 3, 2021, from http://www.jstor.org/stable/20024058
• Elias, N. (2013). Uygarlık Süreci-I. Çev.: E. Ateşman. 7. Baskı, İstanbul: İletişim.
• Ghulyan, H. (2017). “Lefebvre’nin Mekân Kuramının Yapısal ve Kavramsal Çerçevesine Dair Bir Okuma”. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi. 26(3):1-29.
• Giard, L. (2009). “Mutfak İşleri”. Gündelik Hayatın Keşfi-II: Konut, Mutfak İşleri. Der. M. De Certeau, L. Giard, P. Mayol. Çev. E. Ataçay. Ankara: Dost.
• Goffman, E. (2014). Günlük Yaşamda Benliğin Sunumu. Çev. B. Cezar. 3. Baskı. İstanbul: Metis.
• Goody, J. (2013). Yemek, Mutfak, Sınıf: Karşılaştırmalı Sosyoloji Çalışması. Çev. Müge Günay Güran. İstanbul: Pinhan.
• İnce. Ş. (2015). “İki Kadın Bir Mutfak: Kadınlararası İktidar İlişkileri.” Moment Dergi. 2(2): 135-156. DOI: https://doi.org/10.17572/mj2015.2.135156
• İnce, Ş. (2014). Toplumsal ve Kültürel Dönüşümlerin Gündelik Hayata Yansımaları:2000’lerde Türkiye’nin Mutfağı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İnce, Ş. (2013). “Bir Tasarım Etnografisi Çalışması: Mutfakta Biri Var”. Hakan Ergül (Ed.). Sahanın Sesleri İletişim Araştırmalarında Etnografik Yöntem. İstanbul: Bilgi Üniversitesi. s. 225-250.
• Karaosmanoğlu, D. (2012). “Mutfak Alanında Teknobilimsel Kontrol, Teknoloji ve “Özgürleşen” Kadınlar”. B. Çelik ve Z. Tül Akbal Süalp (Ed.). Devrim Yahut Vasat Üretim, Deneyim ve Teknoloji. İstanbul: Bağlam. s. 237-251.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın Üretimi. Çev. I. Ergüden. İstanbul: Sel.
• Lefebvre, H. ; Régulier, c. (2005). “Gündelik Hayat ve Ritmleri”. Çev. Elçin Gen. Birikim, Sayı: 191. https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-191-mart-2005/2376/gundelik-hayat-ve-ritmleri/3326
• Lefebvre, H. (2018). Ritimanaliz: Mekân, Zaman ve Gündelik Hayat. Çev. A.L. Batur. 2.Baskı. İstanbul: Sel.
• Le Corbusier (1986). Towards a new architecture. Translated from the thirteenth French edition by F. Etchelles. New York: Dover Publication.
• Mauss, M. (2005). Sosyoloji ve Antropoloji. Çev. Ö. Doğan. Ankara: DoğuBatı.
• Merriam, Sharan B. (2018). Nitel Araştırma: Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber. Çev. Ed. S. Turan. Ankara: Nobel.
• Nahya, Z. N. (2012). “Evin Kalbi: Gaziantep’te Bir Kültürel Mekân Olarak Mutfak”. Folklor/Edebiyat. 18(69): 9-24.
• Patton, Michael Q. (2002). Qualitative research and evaluation methods. 3rd ed. Thousands Oaks, CA: Sage.
• Post, E. (1922). Etiquette in Society, in Business, in Politics, and at Home. New York: Funk & Wagnalls.
• Punch, Keith F. (2014). Sosyal Araştırmalara Giriş: Nicel ve Nitel Yaklaşımlar. Çev. D. Bayrak, H. B. Arslan, Z. Akyüz. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Schütz, A. (2018). Fenomenoloji ve Toplumsal İlişkiler. Türkçe Söyleyenler: A. Akan, S. Kesikoğlu. Ankara: Heretik.
• Tapie, G. (2018). Çağdaş Yaşamortamın Sosyolojisi. Çev. A. Tümertekin. İstanbul: Janus.
• Wittman, M. (2018). Hissedilen Zaman: Zamanı Nasıl Deneyimleriz?. Çev. Ö. D. Gürkan. İstanbul: Metis.
• Yaşın, Y.N. (2000). “Evde Taylorizm: Türkiye’nin İlk Yıllarında Evin Rasyonelleşmesi (1928-40)”. Toplum ve Bilim. 84:51-74.
• Yavuz, Ş. (2009). “Mutfak ve Kadınlar: Mutfak Kadınlara Ne İfade Eder?”. N. Türkoğlu ve S. Toprak Alayoğlu (Der.) Karaelmas 2009 Medya ve Kültür Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde. İstanbul: Urban.s.439-455.
• Resmî Gazete (03.07.2017). Sayı No: 30113 (https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=23722&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5)