IS THIS THE IMPLEMENTATION OF THE TANZIMAT OR A POLITICAL SHOWDOWN?

Yıl 2021, Cilt: 61 Sayı: 2, 747 - 773, 28.12.2021

Ebubekir Keklik

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2021.61.2.5

Cited By: 1

Öz

Abstract
Akif Pasha is one of the administrators of Ottoman last era and the bureaucrats of Sultan Mahmut II. He has an important place both in the history of Ottoman administration and in the history of Ottoman-Turkish literature. He is a famous poet who owns a divan. According to many literary historians, Akif Pasha is considered among the pioneers of modern Turkish prose. While ministries were established during the reign of Mahmut II, he became the Minister of Foreign Affairs and then the Minister of Internal Affairs. His rivalry with Pertev Pasha who is one of the leading statesmen of that period and Mustafa Reşit Pasha who is trained by Pertev Pasha occupies a great place in Akif Pasha's professional and personal life. After Sultan Abdulmecid's ascension to the throne, he was appointed to the governorship of Kocaeli Sanjak, but he was dismissed from his position there in a very controversial manner. Akif Pasha, who was dismissed from the Kocaeli Sanjak due to complaints about him, is one of the first statesmen to be dismissed and tried for allegedly doing business against the Tanzimat. However, the dismissal and trial of Akif Pasha was seen by some as a product of the old-new struggle, and by some as the implementation of the Tanzimat. According to those who think that Akif Pasha to fell victim a political showdown, the chief responsible is Mustafa Reşit Pasha who was the architect of the Tanzimat. However, even though there are data to confirm the allegations of political showdown there is a corruption and bribery file belonging to Akif Pasha. The aim of this article is to evaluate all the data, especially archival documents, and to discuss what the main basis of the Akif Pasha file is.
Keywords: Akif Pasha, Tanzimat, Corruption, Kocaeli, Mustafa Resit Pasha.

Anahtar Kelimeler

Akif Pasha, Tanzimat, Corruption, Kocaeli, Mustafa Resit Pasha.

AKİF PAŞA’NIN YARGILANMASI: TANZİMAT’IN UYGULANMASI MI, SİYASÎ BİR HESAPLAŞMA MI?

Öz

Öz
Akif Paşa son dönem Osmanlı idarecilerinden, Sultan II. Mahmut devri bürokratlarındandır. Hem Osmanlı idare tarihinde hem Osmanlı-Türk edebiyat tarihinde önemli bir yere sahiptir. Divan sahibi ünlü bir şairdir. Paşa pek çok edebiyat tarihçisince modern Türk nesrinin öncüleri arasında sayılmaktadır. II. Mahmut döneminde bakanlıklar kurulurken önce Hariciye Nazırı ardından Dahiliye Nazırı olmuştur. Dönemin önde gelen devlet adamlarından Pertev Paşa ve Pertev Paşa’nın yetiştirmelerinden Mustafa Reşit Paşa’yla rekabeti Akif Paşa’nın mesleki ve kişisel hayatında büyük bir yer işgal etmektedir. Sultan Abdülmecid’in tahta çıkışıyla Kocaeli sancağı müşirliğine tayin edilmiş ancak oradaki görevinden çok tartışmalı bir şekilde azledilmiştir. Kocaeli sancağından hakkındaki şikâyetler sebebiyle azledilen Akif Paşa Tanzimat’a aykırı iş yaptığı iddiasıyla görevden alınan ve yargılanan ilk devlet adamlarındandır. Ne var ki, Akif Paşa’nın görevinden azledilip yargılanması kimilerince eski-yeni mücadelesinin ürünü bir siyasi hesaplaşma kimilerince ise Tanzimat’ın uygulanması olarak görülmüştür. Akif Paşa’nın bir siyasi hesaplaşmaya kurban gittiğini düşünenlere göre baş sorumlu Tanzimat’ın mimarı Mustafa Reşit Paşa’dır. Ancak ortada -siyasi hesaplaşma iddialarını doğrulayacak veriler bulunmasına rağmen- Akif Paşa’ya ait bir yolsuzluk ve rüşvet dosyası bulunmaktadır. Bu makalenin amacı bütün verileri -başta arşiv belgeleri olmak üzere- değerlendirerek Akif Paşa dosyasının asıl dayanağının ne olduğunu tartışmaktır.
Anahtar Kelimeler: Akif Paşa, Tanzimat, Yolsuzluk, Kocaeli, Mustafa Reşit Paşa.

Anahtar Kelimeler

Akif Paşa, Tanzimat, Yolsuzluk, Kocaeli, Mustafa Reşit Paşa.

Kaynakça

• ABDURRAHMAN Ş. (1985). Tarih Musahabeleri. Sadeleştiren: Enver Koray. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• AHISHALI, R. (2007). “Reisülküttab”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 34. s.546-549.
• AKİF EFENDİ. (1290). Eser-i Akif Paşa. Dersaadet: Tatyos Divitciyan Matbaası.
• -------------. (1301). Muharrerat-ı Hususiye-i Akif Paşa. Dersaadet: Matbaa-i Ebuzziya.
• AKYILDIZ, A. (1993). Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform. İstanbul: Eren Yayınları.
• BUDAK, A. (2016). Akif Paşa'nın Gurur ve İsyan Çığlığı-Tabsıra. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• ÇADIRCI, M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• EBUZZİYA, T. Muhakeme ve Divan-ı Âli, Mecmua-i Ebuzziya. adet 119.
• FİNDLEY, C.V. (2007). “Mehmed Pertev Said Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 34. s.233-235.
• -----------------. (2011). Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi. Çev: Gül Çağalı Güven. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• GİBB, E. J. W. (1999). Osmanlı Şiir Tarihi. Cilt III-V. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İNAL, İbnü’l-Emin Mahmut Kemal. (1999). Son Asır Türk Şairleri. Cilt I. Hazırlayan: Müjgan Cunbur. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• İNALCIK, H. (1997). “Husrev Paşa”, MEB İslam Ansiklopedisi. Cilt 5/1. s.609-616.
• ----------------. (1996a). “Sened-i İttifak ve Gülhane Hattı Hümayunu”. Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi. İstanbul: Eren Yayınları. s.343-359.
• ----------------. (1996b). “Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkiler”. Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi. İstanbul: Eren Yayınları. s.361-424.
• İPEK, N. (2015). “Churchill Vak’ası”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 8 (1). s.105-146.
• KAPLAN, M. (1991). Şiir Tahlilleri-Tanzimat’tan Cumhuriyete-. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• KAVAZ, İ. (2005). Akif Paşa Hayatı ve Eserleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• KAYNAR, R. (1954). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• KIRCI, C. (2006). “Yolsuzluğun İcadı: 1840 Ceza Kanunu, İktidar ve Bürokrasi”. Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar. s.45-119.
• KOLOĞLU, O. (1986). Miyop Çörçil Olayı -Ceride-i Havadisin Öyküsü-. Ankara: Yorum Yayınları.
• MEHMED SELAHADDİN. (1306). Bir Türk Diplomatının Evrak-ı Siyasiyesi. İstanbul: Âlem Matbaası.
• MEHMED SÜREYYA. (1996). Sicill-i Osmanî. Cilt I. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• MUSTAFA NURİ PAŞA. (2008). Netâyicü’l-Vukû’at -Kurumlarıyla Osmanlı Tarihi I-IV-. Hazırlayan: Yılmaz Kurt. Ankara: Birleşik Yayınları.
• PAKALIN, M.Z. (1983a). “Kile”. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Cilt II. İstanbul: MEB Yayınları. s.281.
• --------------------. (1983b). “Tevzi Defteri”. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Cilt III. İstanbul: MEB Yayınları. s.485-486.
• TANPINAR, A.H. (1997). “Akif Paşa”. MEB İslam Ansiklopedisi. Cilt 1, s.242-246.
• ---------------------. (2003). 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Yayınları.
• ---------------------. (2000). Edebiyat Üzerine Makaleler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• UÇMAN, A. (1989). “Akif Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 2, s.261-262.
• VELDET, H. (1999). “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat”. Tanzimat I. İstanbul: MEB Yayınları, s.139-209.