THE NEGOTIATIONS OF OTTOMAN STATE WITH THE WHITEHEAD AND SIMS COMPANIES ABOUT TORPEDOES

Yıl 2021, Cilt: 61 Sayı: 2, 939 - 970, 28.12.2021

Derya Geçili

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2021.61.2.14

Öz

Only guns and rifles were used in naval wars until the 19th century. As a result of the armament races and wars between major powers, new weapons were designed and introduced in the armament. The most important among these were the torpedoes used to prevent the attack of hostile vessels. While used for defensive purposes in the beginning, they soon became effective as offensive weapons. Since torpedoes could hit the weakest hostile targets, they could have major impacts in wars. Within the framework of military reforms undertaken by the Ottoman State, experts such as Hobart Pasha and Woods Pasha were invited from Europe to supervise the modernization of the military. Under their guidance, the state decided to purchase torpedoes to ensure safety at sea. The Torpedo Commission was formed within the Ministry of the Navy to start investigations for this purpose. Negotiations were first held with the Whitehead company then with Sims-Edison company. Torpedoes were experimented in the Istanbul straits. These investigations led to the purchase of torpedoes and contributed to the reinforcement of the Ottoman navy. In the present article, the negotiations with Sims-Edison and Whitehead companies and the characteristics of the torpedoes purchased have been focused.

Anahtar Kelimeler

Electric Torpedoes, Sims-Edison Torpedoes, Robert Whitehead, Ottoman Navy

OSMANLI DEVLETİ'NİN TORPİDOLAR HAKKINDA WHITEHEAD VE SIMS ŞİRKETLERİ İLE YAPTIĞI YAZIŞMALAR

Öz

On dokuzuncu yüzyıla kadar deniz savaşlarında sadece top ve tüfek kullanılmıştır. Büyük devletlerin silahlanma yarışları ve savaşlar sonucunda bunların yeterli gelmemesinden dolayı yeni tip silahlar üretilmeye başlanmıştır. Bunların en önemlisi düşman gemilerinin yaklaşmasına engel olabilmek amacıyla kullanılan torpidolardır. Savunma amaçlı kullanılmaya başlanan torpidolar, bir süre sonra saldırılar sırasında da etkili bir silah halini almıştır. Torpidolar, düşman belirlendikten sonra onu en zayıf noktasından vurabildiğinden savaşta büyük etki meydana getirmiştir. Osmanlı Devleti’nin askeri alanda modernleşme girişimleri çerçevesinde Avrupa’dan getirtilen Hobart Paşa ve Woods Paşa gibi uzmanların yönlendirmesiyle denizlerde güvenliğin sağlanabilmesi için torpidolar satın alınmasına karar verilmiştir. Bahriye Nezareti tarafından bir Torpido Komisyonu oluşturularak incelemelere başlanmıştır. Önce Whitehead, daha sonra Sims-Edison şirketleri ile görüşülmüş ve İstanbul boğazında deneme atışları yapılmıştır. Bu incelemelere bağlı olarak torpidolar satın alınarak Osmanlı donanmasının geliştirilmesine çalışılmıştır. Bu çalışmada Sims ve Whitehead şirketleri ile yapılan görüşmeler ve satın alınan torpidoların özellikleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Elektrikli Torpidolar, Sims-Edison Torpidoları, Robert Whitehead, Osmanlı Donanması

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Fon Kodu: Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT). Dosya No: 289. Gömlek No: 13-1-1. “Marmara Denizinde güvenliğin sağlanması” Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Fon Kodu: Hariciye Sefareti (HR.SFR3). 401, Gömlek No: 547-1. 401/547-2, “Sims-Edison Şirketi’nin ürettiği elektrikli balık torpidonun resmi.” Tarihi: 10/Temmuz/1308.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Fon Kodu: Hariciye Sefareti (HR.SFR3). Dosya No: 392, Gömlek No: 42-1-1. Dosya No: 392, Gömlek No: 13-2-1. “Sims-Edison Elektrik torpidoları kumpanyasının torpidoların İstanbul’da denenmesi konusunda daha önce yapılan teklifleri kabul etmesi.”
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Fon Kodu: İrade Hariciye (İ.HR). Dosya No: 241, Gömlek No: 143-3-1, Dosya No: 241, Gömlek No: 143-2-1, Dosya No: 241, Gömlek No: 143-9-1. “Woods’un Bahriye Mektebi muallimliği.” Tarihi: 5/Ş/1286.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Fon Kodu: İrade Hususi (İ.HUS). Dosya No: 4, Gömlek No: 22-1-1. “Edison torpidosundan birinin boğazlarda tecrübe olunması hususundaki müzakere.” Tarihi: 6/R/1310.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Fon Kodu: Yıldız Perakende Evrakı Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi (Y.PRK.MYD). Dosya No: 4, Gömlek No: 37-1-1. Dosya No: 4, Gömlek No: 37-1-2. Dosya No: 4, Gömlek No: 37-2-1. Dosya No: 4, Gömlek No: 37-2-2. Dosya No: 26, Gömlek No: 68. “Amerikalı inşaat mühendisi Nikson’un projesi” Tarihi: 4/C/1325.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Fon Kodu: Yıldız Perakende Evrakı Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği (Y.PRK.TKM). Dosya No: 7, Gömlek No: 81-1-1. Dosya No: 7, Gömlek No: 81-1-2. Dosya No: 7, Gömlek No: 81-1-3. Dosya No: 7, Gömlek No: 81-1-4. Dosya No: 7, Gömlek No: 81-2-1. Dosya No: 7, Gömlek No: 81-2-2. Dosya No: 7, Gömlek No: 81-2-3. Dosya No: 7, Gömlek No: 81-2-4.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Fon Kodu: Yıldız Perakende Evrakı Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği (Y.PRK.TKM). Dosya No: 7, Gömlek No: 81-6-2. Dosya No: 46, Gömlek No: 131-8. “Torpido Planı”. Dosya No: 4, Gömlek No: 66-3-1. “Sabit Torpidoya dair tarifat ve malumat ile torpidonun şemasını gösteren İngilizce doküman”
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Fon Kodu: Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK). Dosya No: 24, Gömlek No: 65-1-2. Dosya No: 24, Gömlek No: 65-1-3. Dosya No: 24, Gömlek No: 65-1-4. Dosya No: 24, Gömlek No: 65-1-5. Dosya No: 24, Gömlek No: 65-2-2. “Amerika’nın icadı olan torpidolara ait katalog”. Tarihi: 26/R/1302.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Fon Kodu: Yıldız Mütenevvi Maruzat Kalemi (Y.MTV). Dosya No: 60, Gömlek No: 73-1-2. Dosya No: 60, Gömlek No: 73-1-3. 11 Mart 1308. “Edison’un yeni icat torpidosu hakkında”. Dosya No: 68, Gömlek No: 8-1-1. Tarihi: 6/Ra/1310. “Edison Torpidosundan birinin boğazlarda tecrübe edilmesi hususundaki müzakere.” Dosya No: 61, Gömlek No: 89-1-1. Edison torpidosunun Amerika Hükümetince yalnız bir adedi satın alınarak yapılan tecrübede istenilen sonuç alınamadı.” Tarihi: 1308.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Fon Kodu: Plan (PLK.p). Dosya No: 5316, Gömlek: 1. “Sims-Edison torpidosunun hareketlerini gösteren harita” Dosya No: 5316, Gömlek No: 2. “Gemide torpido planı”. Dosya No: 4312, Gömlek No: 1. “Sims Torpidosu.” Dosya No: 4312, Gömlek No: 2. “Sims Torpidosu.” Dosya No: 3802, Gömlek No: 1. Dosya No: 3802, Gömlek No: 2. “Sims-Edison Elektrik Torpidosu”
• Deniz Müzesi Arşivi (DMA). Fon Kodu: Bahriye Nezareti (BN). Dosya No: 328, Gömlek No: 10963-1. Dosya No: 55, Gömlek No: 1064-1. Dosya No: 55, Gömlek No: 1064-2. Deniz Müzesi Arşivi (DMA). Fon Kodu: Envanteri (ENV). Dosya No: 1901, Gömlek No: 132. Deniz Müzesi Arşivi (DMA). Fon Kodu: Şura-yı Bahriye (ŞB). Dosya No: 123, Gömlek No: 92a, Tarihi: 14 Ağustos 1877.
• Ali Galip Bin Ali. Torpidolar ve Projektörler, İstanbul, 1324-1326. Ceride-i Bahriye. No. 52. 17 Şevval 1308 (26 Mayıs 1891). Ceride-i Bahriye. No. 82. 25 Zilhicce 1309 (21 Temmuz 1892). Ceride-i Bahriye. No. 6. 22 Ağustos 1305 (3 Eylül 1889).
• Colonel, C. F. (1908). The Story of the Submarine. Philadelphia: J. B. Lippincott Company. Everett, H. R. (2015). Unmanned Systems of World Wars I and II (Cambridge Massachussets: The MIT Press,), 45-52. Hampden, C. H. Hobart Paşa’nın Anıları. (2009). Çev: Derin Türkömer, Hazırlayan: Kansu Şişman, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• İsmail Zühdü. 1318 (1900). Sahil Muhafazası. İstanbul: Matbaa-i Bahriye. Jolie, E. W. (1978). A Brief History of U.S. Navy Torpedo Development. Newport Laboratory. Gülen, N. (2001). Türk Bahriyesinin İki Yüz Yıllık Tarihçesi 1773-1973. İstanbul: Kastaş Yayınları.
• Sabit ve Seyyar Torpidolar. 1325 (1909). İstanbul: Matbaa-i Bahriye. Sleeman. C. W. (2014). Torpedoes and Torpedo Warfare. Cheapest Books. Yüzbaşı Mahmud Celal. 1330 (1912). Sabit Torpido Dersleri. İstanbul. Woods, H. (1970). Türkiye Anıları. Yelken Matbaası.