Statesmen And Events in Turkey in 1839 in The French Embassy Archives in The Context of Eastern Question

Yıl 2022, Cilt: 62 Sayı: 1, 424 - 448, 25.06.2022

Fatma Uygur

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2022.62.1.16

Öz

Upon Napoleon's invasion of Egypt, the Ottomans, who cooperated with the British, drove the French away from the Eastern Mediterranean. The fate of Egypt will be the work of Mehmet Ali Pasha (1771-1849), who came to power shortly after the French occupation and symbolized an important history with her long reign (1805-1848). In Egypt, both the beginning of a "modern" nation-state" and the formation of a "regional empire" will be experienced as a unique experience in provincial autonomy. Naturally, Egypt's break with the Ottoman Empire will be the main topic of the "Eastern Question" of an international crisis, the effects of which were felt until the 1840s.

In this process, each state wanted the continuation or solution of this issue according to its own interests. France has made moves by developing policies according to the attitude of its biggest rival England. The French public opinion, on the other hand, gave serious support to Mehmet Ali Pasha as well as supporting the Greeks in the Greek rebellions. Because Napoleon wanted to annex Egypt to France. On the other hand, the Egyptian army had devastated the Ottoman army thanks to the technical equipment and power provided by the French engineers. In fact, Mehmet Ali Pasha was familiar with French culture and technique, so, Egypt was very close to France and could be a valuable ally, limiting British interests in the Mediterranean on behalf of France. So, France's support of Mehmet Ali Pasha instead of the Ottoman Empire would be a natural consequence of the Eastern policy. In this case, other states will also be against this policy.

In this study, the chapter titled "Statesmen and Events in Turkey in 1839", which is in the collection of Emile Desages manuscript , who knows all the secrets of French diplomacy, is taken up in a multi-faceted manner. Within the framework of this report, the diplomatic developments and events of the the subject period and allegations about the statesmen were examined.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Ali Pasha, Emile Desages, Eastern Issue, Egypt, France, Ottoman Statesmen, Ottoman Statesmen

ŞARK MESELESİ BAĞLAMINDA FRANSIZ BÜYÜKELÇİLİĞİ ARŞİVİNDEKİ 1839 TÜRKİYE'SİNDE DEVLET RİCALİ VE HADİSELER

Öz

Napolyon’un Mısır’ı işgal etmesi üzerine İngilizlerle iş birliği yapan Osmanlılar Fransızları Doğu Akdeniz’den uzaklaştırmışlardı. Mısır’ın kaderi, Fransız işgalinden bir müddet sonra iktidara getirilen ve uzun süren saltanatıyla (1805-1848) gerçekten de önemli bir tarihi simgeleyen Mehmet Ali Paşa'nın (1771-1849) eseri olacaktır. Mısır’da, hem “modern” bir ulus-devletin başlangıcı hem de “bölgesel bir imparatorluk” oluşumu, taşra özerkliğinde özgün bir tecrübe hâlinde yaşanacaktır. Tabiatıyla Mısır’ın Osmanlıdan kopuşu, etkileri 1840'lı yıllara kadar hissedilen uluslararası bir krizin "Şark Meselesi/Doğu Sorunu"nun ana maddesi olacaktır.

Bu süreçte her devlet kendi çıkarlarına göre bu meselenin devamını veya çözümünü istemiştir. Fransa en büyük rakibi İngiltere’nin tavrına göre politika geliştirerek hamleler yapmıştır. Fransız kamuoyu ise tıpkı Yunan isyanlarında Yunanlıları desteklediği gibi burada da Mehmet Ali Paşa’ya ciddi bir destek vermiştir. Zira Napolyon Mısır’ı Fransa’ya kazandırmak istemiştir. Öte yandan Mısır ordusu Fransız mühendisler tarafından sağlanan teknik donanım ve mukavemet sayesinde Osmanlı ordusunu perişan etmişti. Aslında Mehmet Ali Paşa Fransız kültür ve tekniğine aşina idi, yani Mısır Fransa’ya çok yakındı ve İngiltere’nin Akdeniz’deki çıkarlarını Fransa adına sınırlandıran kıymetli bir müttefik olabilirdi. O halde Fransa’nın Osmanlı yerine Mehmet Ali Paşa’yı desteklemesi Doğu politikasının tabii bir sonucu olacaktır. Bu durumda diğer devletler de bu politikanın karşında yer alacaklardır.

Bu çalışmada, Fransız diplomasisinin bütün sırlarına vakıf olan Emile Desages’ın koleksiyonunda bulunan el yazması “1839 yılında Türkiye’de Devlet Ricali ve Hadiseler” başlıklı bölümü çok yönlü ele alınmıştır. Bu rapor çerçevesinde Mısır Meselesinde yaşanan diplomatik gelişmeler, olaylar ve dönemin devlet ricali hakkındaki iddialar incelemeye konu edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Ali Paşa, Emile Desages, Şark Meselesi, Mısır, Fransa, Osmanlı Devlet Ricali

Kaynakça

• BOA, (Başbakanlık Osmanlı Arşivi). Fon Kodu: HR SYS, Yer Bilgisi: 1921-30, Tarihi: M. 09/08/1938.
• BOA, (Başbakanlık Osmanlı Arşivi). Fon Kodu: HR SYS, Yer Bilgisi: 965/8, Tarihi: M. 16/10/1838.
• Fransız Dışişleri Bakanlığı Diplomatik Arşivi, (Archives Diplomatiques du Ministre des Affaires Etrangères Français, (MAE).
• MAE Desages, Ambassade de France, PA 60 (37).
• MAE Desages, Ambassade de France, PA 60 (38).
• Akyıldız, A. (1993). Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Alric, A. (1892). Un diplomate ottoman en 1836 (affaire Churchill) traduction annotée de l'Éclaircissement [tebsireh] d'Akif-Pacha, ministre des affaires étrangères de Turquie. Paris: E. Leroux.
• Armaoğlu, F. (2010). 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi. İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Beydilli, K. (2012). Topal Osman Paşa. İslâm Ansiklopedisi (C. 41, s. 246-248). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Beydilli, K. (2003). Mehmed Emin Rauf. İslâm Ansiklopedisi (C. 28, s. 464-467). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çolak, S., Aydar, M. (2017). İngiltere Hâriciye Nâzırı Lord Palmerston’un Parlamento Nutku (25 Haziran 1850). İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Dönmez, A. (2011), Mustafa Reşid Paşa’nın İkinci Londra Elçiliği ve Tanzimat Reformlarına Dair Memorandumu Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6, 1-20.
• Dönmez, A. (2016). Babıâli’de Hizip Çatışmaları: Ahmed Fevzi Paşa’nın Osmanlı Donanmasını Mısır Valisine Teslimi Olay. SUTAD, 40, 43-57.
• Guillaumot, H. (1870). Le Khédive et le sultan, étude sur la question turco-égyptienne. Chaumont: Imprimerie et Lithographie de Veuve Miot-Dadant.
• Gülsoy, U. (2009). Osmanlı Gayrimüslimlerinin Askerlik Serüveni. Erişim tarihi: 28.12.2021, https://books.google.com.tr/books?id=X5LeAAAAMAAJ&dq=halil+r%C4%B1fat+pa%C5%9Fa+g%C3%BCrc%C3%BC&hl=tr&source=gbs_book_similarbooks
• Hut, D. (2016). Fethi Paşa. İslâm Ansiklopedisi (Ek. 1, s. 450-451). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İnalcık, H. (2015). Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnalcık, H. (1999) Hüsrev Paşa Koca Osmanlı Sadrazamı. İslâm Ansiklopedisi (C. 19, s. 41-45). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İnalcık, H. (2012). Tanzimat Nedir? H. İnalcık ve M. Seyitdanlıoğlu (Editörler). Değişim Tanzimat Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu Sempozyumu Bildirileri İçinde (s. 29-57). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Jorga, N. (2005). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Kaya, M. ve Siklon, S. (2012). Bazı Osmanlı Gazetelerinde Siyasal Reklam ve Propaganda (1908-1918). Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 16, 61-75.
• Koltuk, N., Şeker, K., Albayrak, M., Gurulkan, K., Genç, Y. İ. ve Demirbaş, U. (2012). (Yay. haz). Osmanlı Belgelerinde Mısır. (Yayın Nu 120). İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Méneval, de E. (1876). Notice historique sur la vie et les mémoires de M. le marquis d'Eyragues, ancien ministre plénipotentiaire de France. Paris: 1876.
• Noviçev, A. D. (2012). Gülhane Hatt-ı Hümâyûnu ve Dış Politikadaki Boyutları. Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özkan, A. (2017). Kaptan-I Deryalıktan Üç Kıta Valiliğine Çengeloğlu Tahir Paşa’nın Hayatı, Askeri, İdari ve İlmi Yönü. Yayımlanmamış Doktora tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Seyitdanlıoğlu, M. (1999). Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868). Ankara: Türk tarih Kurumu.
• Shaw, S. (2008). Eski ve Yeni Arasında Sultan III. Selim Yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Sonay, Ö. (2020). Mehmed Nuri Efendi’nin Londra (1834-1836) ve Paris (1836-1837/1839-1841) Elçilikleri. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 5, 954-975.
• Soysal, İ. (1999). Fransız İhtilâli ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Türkmen, Z. (2006). Müşir, İslâm Ansiklopedisi (C. 32, s. 160-161). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uçman, A. (1989). Âkif Paşa, İslâm Ansiklopedisi (C. 2, s. 261-262). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (Basım yılı yok). Büyük Osmanlı Tarihi. Cilt V. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uygur, F. (2017). Constantin-François Volney’in Seyahatnamesinde Mısır, Kerkük Çok Irak Değil, Prof. Dr. Eşref Buharalı’ya Armağan, Türk Tarihine Dair Yazılar-II, (s. 571-580). (Editörler: Alpaslan DEMİR, Tuba KALKAN ve Eralp ERDOĞAN). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Yavaş, B. (2016). İbrâhim Sârım Paşa. İslâm Ansiklopedisi (Ek.1, s. 625). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yıldırım, A. İ. (2006). Necip Paşa Kütüphanesi. İslâm Ansiklopedisi (Cilt 32, s. 494-495). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yiğit, İ. (2004). Memlükler. İslâm Ansiklopedisi (C. 29, s. 90-97). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.