GEÇ OSMANLI DÖNEMİ İSTANBUL’UNDA VENEDİK TACİRİ OYUNUNUN SANSÜRLENMESİ VE YASAKLANMASI

Yıl 2023, Cilt: 63 Sayı: 1, 177 - 205, 20.06.2023

Güven Çağan

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2023.63.1.7

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nda tiyatro eserlerinin yasaklanmasını çalışan araştırmacılar, Shakespeare’in Venedik Taciri oyununun geç imparatorluk döneminde sansürlenmesi ve yasaklanması ile ilgili olarak temelde iki muhtemel sebep ortaya koyarlar. Bu ihtimallerden biri olan bir söylentiye göre saray tiyatrosundaki bir gösterim sırasında Shylock’u oynayan aktör bıçağını bilerken II. Abdülhamid öyle korkmuştur ki hemen oyunu yasaklatmıştır. Diğer neden ise oyunun İmparatorluk’taki dini azınlıklar arasında bir karışıklık çıkarabilme kapasitesi ile ilgilidir. Olay hakkındaki kapsamlı akademik kaynakların eksikliği araştırmacıların net sonuçlara ulaşmalarına engel olmuştur. Dahası, oyunun çevirisinin yasaklanması şimdiye dek hiçbir araştırmada incelenmemiştir. Alandaki bu boşlukların temel nedenlerinden biri Devlet Arşivleri’ndeki resmi belgelerin uzun bir süre kamuya kısmen açık olmasıydı. Ancak Türkiye’deki Devlet Arşivleri’nde son zamanlarda hızlanan belge tasnifi ve taraması gibi arşiv çalışmaları araştırmacılara yeni ortaya çıkarılmış gerçekler sundu. Buna bağlı olarak bu çalışma, alandaki tartışmalara katkıda bulunmak amacıyla Venedik Taciri oyununun sansürlenmesi ve sahnelenmesinin engellenmesi sürecini tarihi belgeler ve resmi yazışmalar ışığında incelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Venedik Taciri, Sansür, Yasaklama, Türk arşivleri

THE CENSORSHIP AND BAN OF THE MERCHANT OF VENICE IN ISTANBUL OF THE LATE OTTOMAN PERIOD

Öz

Researchers studying the bans on dramatic works in the Ottoman Empire mainly put forward two possible reasons in relation to censoring and banning of Shakespeare’s The Merchant of Venice in the late imperial period. One of these possibilities is a rumour alleging that Abdülhamid II, during a performance at the palace theatre, became so frightened when the actor playing Shylock began sharpening his knife that he immediately banned the play. The other reason is related to the play’s capability to cause a conflict among religious minorities in the Empire. The lack of comprehensive academic sources on the incident prevented researchers from reaching precise outcomes. Moreover, there is no existing research on the ban of the translation of the play. This is largely due to the limited availability of formal papers in the State Archives until recently. The classification and scanning of the documents held at the State Archives in Turkey have provided researchers with new evidence. Accordingly, this study explores the process of censoring and banning of The Merchant of Venice in the light of historical documents and formal correspondence with the aim of contributing to the discussions in this field.

Anahtar Kelimeler

The Merchant of Venice, Censorship, Ban, Turkish archives

Kaynakça

• And, M. (1961a). II. Abdülhamit ve Tiyatro. Türk Dili, 122, 84-85.
• And, M. (1961b). Eski İstanbul'da Ünlü Bir İtalyan Oyuncusu. Türk Dili, 123, 142-146.
• And, M. (1967). Eski İstanbul'da Ünlü Tiyatro Oyuncuları. Hayat Tarih Mecmuası, 11, 14-18.
• And, M. (1970). 100 Soruda Türk Tiyatrosu Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• And, M. (1971). Eski İstanbul'da Fransız Sahnesi. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 2, 77-102.
• And, M. (1972a). Eski İstanbul'da Yunan Sahnesi. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 3, 87-106.
• And, M. (1972b). Tanzimat ve Istibdat Döneminde Türk Tiyatrosu (1839-1908). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• And, M. (2015). Başlangıcından 1938’e Türk Tiyatro Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Artemel, S., & Kuran-Burçoğlu, N. (2019). The image of the Jew’ as reflected in the translations of William Shakespeare’s play The Merchant of Venice into Turkish. In N. Kuran-Burçoğlu, A. Tekinay, Ö. Öğüt Yazıcıoğlu, & C. Sarıkaya (Eds.), Profesör Süheyla Artemel’e armağan (pp. 34-45). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Davey, R. (1897). The Sultan and his subjects (Vol. 1). New York: E. P. Dutton & Co.
• Demirel, F. (2007). II. Abdülhamid Döneminde Sansür. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Enginün, İ. (2008). Türkçede Shakespeare. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Ertuğrul, M. (1964). Bizde Shakespeare. Türk Tiyatrosu, 356, 6-8.
• Forrester, A. C. (2020). Western theatrical influence and early Shakespeare performance in the Ottoman Empire (1810–1908). Shakespeare, 16(3), 272-287.
• Halman, T. S. (2011). “Türk” Shakespeare. Ankara: Hece Yayınları.
• Halman, T. S. (2014). Shakespearean art in the Turkish heart: The Bard in the Ottoman Empire and the Turkish Republic. In A. D. Bozer (Ed.). Shakespeare 450 (pp. 11-27). Ankara: Bizim Büro.
• Kaynardağ, A. (1960). Shakespeare'de Türkiye, Türkiye'de Shakespeare. İstanbul: B. Kervan Matbaası.
• Kaynardağ, A. (1964). Türkiye'de Shakespeare. Türk Tiyatrosu, 356, 13-18.
• Kitab-ı Mukaddes Yani Ahd-i Atik ve Ahd-i Cedid. (1885). İstanbul: Boyacıyan Agob Matbaası.
• Kudret, C. (1977). Abdülhamit Devrinde Sansür. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Lewis, B. (2002). The Emergence of modern Turkey. New York: Oxford University Press.
• Lewis, B. (2004). From Babel to dragomans: Interpreting the Middle East. Oxford: Oxford University Press. Litvin, M., Oz, A., & Partovi, P. (2017). Middle Eastern Shakespeares. In J. L. Levenson & R. Ormsby (Eds.), The Shakespearean world (pp. 97-115). London: Routledge.
• “Matbuat Nizamnamesi.” (1289/1290 [1872/1873]). In Düstur (Vol. 2). İstanbul: Matbaa-i Amire. Mınakyan Efendi'nin Ellinci Sene-i Devriyesi Yadigarı. (1912) İstanbul: Arşak Garoyan Matbaası.
• Nutku, Ö. (2015). Darülbedayi'den Şehir Tiyatrosu'na. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Osmanoğlu, A. (2007). Babam Sultan Abdülhamid. İstanbul: Selis Kitaplar.
• Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives, Ottoman Archives (BOA). Fond: BEO. Folder No: 2335, File No: 175110.1.1. Date: H-05/03/1322.
• Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives, Ottoman Archives (BOA). Fond: BEO. Folder No: 3211, File No: 240817.1.1. Date: H-14/11/1325.
• Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives, Ottoman Archives (BOA). Fond: BEO. Folder No: 3211, File No: 240817.2.1. Date: H-14/11/1325.
• Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives, Ottoman Archives (BOA). Fond: BEO. Folder No: 3222, File No: 241593.2.1. Date: H-28/11/1325.
• Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives, Ottoman Archives (BOA). Fond: DH.MKT. Folder No: 580, File No: 79.1.1. Date: H-17/06/1320.
• Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives, Ottoman Archives (BOA). Fond: DH.MKT 580. Folder No: 580, File No: 79.2.1. Date: H-17/06/1320
• Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives, Ottoman Archives (BOA). Fond: DH.MKT. Folder No: 580, File No: 79.5.2. Date: H-17/06/1320.
• Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives, Ottoman Archives (BOA). Fond: HR.TH. Folder No: 297, File No: 50.1.1. Date: M-20/01/1904.
• Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives, Ottoman Archives (BOA). Fond: MF.MKT. Folder No: 28, File No: 46.1.1. Date: H-25/04/1292.
• Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives, Ottoman Archives (BOA). Fond: MF.MKT. Folder No: 654, File No: 31.2.1. Date: H-16/05/1320.
• Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives, Ottoman Archives (BOA). Fond: MF.MKT. Folder No: 654, File No: 31.2.2. Date: H-16/05/1320.
• Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives, Ottoman Archives (BOA). Fond: ZB. Folder No: 46, File No: 100.1. Date: R-18/10/1323.
• Presidency of the Republic of Turkey Directorate of State Archives, Ottoman Archives (BOA). Fond: ZB. Folder No: 46, File No: 102.1. Date: R-24/10/1323. Ryan, A. (1951). The last of the dragomans. London: Geoffrey Bles. Sevengil, R. A. (2015). Türk Tiyatrosu Tarihi. İstanbul: Alfa. Shakespeare, W. (2005). The Merchant of Venice. In S. Wells and G. Taylor (Eds.), The Oxford Shakespeare: The Complete Works (2nd ed.) (pp. 453-479). Oxford: Clarendon Press. Shaw, S. J. (1990) Christian anti Semitism in the Ottoman Empire. Belleten, 54(211), 1073-1150. Sırrı, H., introduction and trans. (1301 [1884]). Venedik Taciri. By W. Shakespeare. İstanbul: Matbaa-i Ebuzziya. Tahsin Paşa. (2018). Yıldız Hatıraları. İstanbul: İz Yayıncılık. Tercüman-ı Hakikat. 30 May 1884. Uludağ, A. (2007). Hasan Sırrı’nın Venedik Tâciri ve Sehv-i Mudhik Çevirilerinde Shakespeare Alımlaması. Unpublished Master’s thesis, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi University Institute of Social Sciences.