FRANSIZ-İNGİLİZ REKABETİNİN TÜRK İSTİKLAL MÜCADELESİNE ETKİLERİ

Yıl 2023, TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI-2023, 13 - 35, 29.10.2023

Fatma Uygur

https://doi.org/10.33171/dtcfjournal_29.10.2023.2

Öz

Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda barış antlaşmalarını hazırlamak amacıyla, Paris’te, Quai d’Orsay’de, 18 Ocak 1919’da, bir barış konferansı toplanmıştır. İngiltere ve Fransa’nın söz sahibi olduğu konferansta bozulan Avrupa güç dengesini yeniden tesis etmek ve yenilen devletlere yaptırım uygulamak ve bazı koşulları dayatmak için bir takım komisyonlar kurulmuştur. Önce Onlar Konseyi sonra Dörtler Konseyi bölgeler hakkında raporlar hazırlamıştır. Bu raporlar bağlamında mağlup Osmanlı Devleti’nin topraklarının paylaşımında ise bir türlü anlaşamayan İngiltere ve Fransa ciddi bir rekabet içine girmişlerdir. XIX. yüzyıldan itibaren kolonizatör/misyonerler marifetiyle Fransa kendini Hıristiyanların hamisi büyük bir Müslüman güç(!) olarak görmüş ve kadim Levant politikasında Kilikya ve Suriye/Filistin büyük önem arz etmiştir. Türk-Yunan Mücadele döneminde, Fransız Cumhurbaşkanı Clémenceau (1841-1929) Yunan askerine Batı Anadolu’yu işgal ettiren, Türk düşmanı Britanya Başbakanı Lloyd George (1863-1945)’un politikasına alet edildiğini geç fark edecektir.
İngiltere Fransa’nın çeşitli itirazlarını diplomatik hamlelerle savuşturmaya çalışacaktır. İngiliz politikacılarına göre Fransız mandaterliği de psikolojik yetersizliğe sahip olduğu için uygunsuz ve anakroniktir ve başarısız olacaktır. Oysa Bükreş elçisi Storck’un, Avusturya Dışişleri Bakanlığı’na yazdığı raporlarında Hasta Adam’ın gücünün küçümsendiğini en geç fark eden gücün İngiltere olduğu şeklinde değerlendirmeleri dikkat çekmiştir. Storck raporunda, Yunan macerasından ders çıkarmak gerektiğini, Türkiye’nin yeni koruyucusu (!) Fransa’nın Ankara’nın yanında yer alarak İngiltere’ye gönderme yaptığını ve Mustafa Kemal’in daha ileri gitmemesinin de temenni edildiğini vurgulamıştır.
İngiltere, Türk-Fransız (Ankara İtilafnamesi) yakınlaşmasına, Fransa’nın 1915 tarihli Londra Paktını ve 1919 tarihli Versailles Anlaşmasını ihlal ettiği gerekçesiyle itiraz etmiştir. Artık başarısız Yunan taarruzu ve tek başına hareket eden Fransa, İngiltere’nin çıkarlarını ve İtilaf devletlerinin birliğini tehlikeye atacağı endişesini doğurmuştur. Fransa’nın Türk-Yunan savaşında Kemalistleri desteklemesine karşın İngiltere’nin Yunanlılara silah ve lojistik destek vermesi, henüz bir barış anlaşması imzalanamayan Türklere “bir vatan çizilememesi” İslam âlemini itilaflar aleyhine kışkırtmıştır.
Bu çalışmada, 1919-1924 yılları arasında İngiliz-Fransız rekabetinin Milli mücadeleye menfi veya müspet etkileri, Fransız Dışişleri Bakanlığı’nın yayınladığı arşiv belgeleri, Avusturya Dışişleri Bakanlığı siyasi şube raporları ve çeşitli matbuat çerçevesinde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İngiliz-Fransız Rekabeti, Milli Mücadele, Mustafa Kemal, Helenizm, Avrupa Güç Dengesi, English-French Competition, National Struggle, Hellenism, European Balance of Power

THE EFFECTS OF FRANCO-BRITISH COMPETITION ON THE TURKISH STRUGGLE FOR INDEPENDENCE

Öz

At the end of the First World War, a peace conference was held in Paris, Quai d’Orsay, on January 18, 1919, to prepare peace treaties. In order to re-establish the European balance of power deteriorated in the conference in which the UK and France had a say, and to impose sanctions on the states which were defeated and to impose some conditions, some commissions were established. First they prepared reports on the regions of the Council of the tens and after Councils of the fours. In the context of these reports, the UK and France, which did not agree in the sharing of the defeated Ottoman Empire, had a serious competition. XIX. From the 19th century, colonists / missionaries ingenuity, France saw himself as the patron of the Christians, a great Muslim power (!), and Cilicia and Syria / Palestine were of great importance in the ancient Levant policy. During the Turkish-Greek Struggle, the French President Clémenceau (1841-1929) would soon realize that he was used in the policy by Turcophobe Britain Pirime Minister, Lloyd George (1863-1945), who had invaded Western Anatolia.
Britain will try to fend off the various objections of France with diplomatic moves. According to British politicians, the French mandate would be inappropriate and anachronistic and unsuccessful because it had psychological disability. In Bucharest's ambassador Storck's reports to the Austrian Foreign Ministry, it was noteworthy that the Sick Man's power was underestimated and that the power that noticed the latest was Britain. Storck emphasized his wish in the report that it should took lessons from the Greek adventure, Turkey's new protector (!) France, taking place in Ankara while giving message to England and Mustafa Kemal did not go further.
Britain objected to the Turkish-French rapprochement on the grounds that France violated the 1915 London Pact and the 1919 Treaty of Versailles. The Greek attack, which was no longer successful and France acting on its own, raised the concern that the UK's interests and the unity of the Entente States would be jeopardized. Although France supported the Kemalists in the Turkish-Greek war, Britain provided weapons and logistical support to the Greeks, and the fact that the Turks could not be drawn to a peace agreement provoked the Islamic world against the elite.
In this study, the negative or positive effects of the Anglo-French rivalry on the National Struggle between 1919-1924 are discussed within the framework of the archive documents published by the French Ministry of Foreign Affairs, the political branch reports of the Austrian Ministry of Foreign Affairs and various press.

Anahtar Kelimeler

English-French Competition, National Struggle, Mustafa Kemal, Hellenism, European Balance of Power

Kaynakça

• Armaoğlu, F. (1983). 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1914-1980). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2010). 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914). İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Atatürk. (1960). Nutuk (Cilt 1, 1919-1920). İstanbul: Maarif Basımevi.
• Atatürk. (1981). Nutuk (Cilt 2, 1920-1927). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Aydın, N. ve Ergün, E. (2018). 1924 Erzurum Depremi ve Gazi Mustafa Kemal Paşa. Tarih ve Günce Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi, 1(2), 145-168.
• Berkes, N. (2002). Türkiye’de Çağdaşlaşma. A. Kuyaş (Yay. haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bianquis, A. M., Carré, O., Chatelus, M., David, J. C., Hannoyer, J., Longuenesse; E., … Vial, Ch. (1980). La Syrie d'aujourd'hui. Centre d'études et de recherches sur l'Orient arabe contemporain [de l'Université de Provence]. A. Raymond (Ed.).
• Bıyıklı, M. (2008). Kaynakçalı ve Açıklamalı Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası Kronolojisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22, (s.y.).
• Boissière, M. (1919). La Syrie, importance actuelle des intérêts français en Syrie, leur développement dans l'avenir, la Banque de Syrie.
• Budak, M. (2020). Osmanlı Devleti’nin Paris Barış Konferansı’na Davet Edilmesi ve Muhtıralar Sunması ile İlgili Tartışmalar. İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, 71, 445-472.
• Chevallier, D. (1960). Lyon et La Syrie en 1919. Revue Historique, 275-320.
• Fulton L. B. (1999). Fransa ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu. M. Kent (Ed.). (A. Fethi, Çev.). Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu ve Büyük Güçler içinde (s. 164- 198). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Général M. Moukhtar Pacha. (1924). La Turquie L’Allemagne et L’Europe, Depuis le Traité de Berlin jusqu’à la Guerre Mondiale. Paris: Berger-Levret Editeurs. Jung, E. (1906). Les Puissances devant La Révolte Arabe la crise mondiale de demain. Paris: Librairie Hachette.
• Karabekir, K. (2016). İstiklal Harbimiz (Cilt 1). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karabekir, K. (2016). İstiklal Harbimiz (Cilt 2). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karal, E. Z. (2007)). Osmanlı Tarihi, Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri (178-1856) (Cilt 5). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karpat, K. (2010). İslâm’ın Siyasallaşması. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları. Khaïrallah, K. T. (1912). La Syrie, Territoire, origines éthniques et politique. Paris: Ernest Leroux.
• Lapierre, J. (1936). Le Mandat Français en Syrie. Thèse pour le Doctorat en Droit. Université de Paris. Paris: Librairie du Recueil Sirey.
• Larcher, M. (1926). La Guerre Turque dans la Guerre Mondiale. Paris: Etienne Chiron et Berger-Levrault.
• Mounayer, N. (1929). Le Régime de la terre en Syrie. Paris: Librairie Générale de Droit et de Jurispuridence.
• Pinon, R. (1922). Cronique de la Quinzaine. Revue des Deux Mondes, L e 1 5 Septembre, 470-480.
• Roberts, J. M. (2020). Avrupa Tarihi. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• Said, E. (1998). Oryantalizm. (N. Uzel, Çev.). İstanbul: İrfan Yayıncılık.
• Soysal, İ. (2000). Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, (1920-1945) (Cilt 1). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Uygur, F. (2018). Fransız Diplomatik Arşivlerine Göre Suriye Olayları (1860). Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16, 181-200.
• Yılmaz, H. (2014). Mustafa Kemal Paşa-Emir Faysal Anlaşması ve Millî Mücadele Döneminde Suriye ve Irak. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 10(20), 289-306.
• Yérasimos, S. (1986). Comment furent tracées les frontières actuelles au Proche- Orient. Hérodot: Revue de géographie et géopolitique, 41, 123-161.
• Zorgbibe, C. (1991). Terres trop promises. Paris: Edition La Manufacture.
• Zorgbibe, C. (1994). Histoire des relations internationales de la paix de Versailles à la Grande-Alliance contre Hitler 1918-1945 (Tome 2). Paris: Hachette.
• Öztoprak, İ. (1995). Londra Konferansı ve Türkiye Meselesinin Cereyan-ı Müzakeratı. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 11(33), 565-612. Erişim tarihi: 07.02.2019, https://atamdergi.gov.tr/tam-metin-pdf/744/tur
• URL-1. Erişim tarihi: 06.03.2019, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2418.pdf
• URL-2. Erişim tarihi: 01.02.2023, https://www.op.org/histoire/?lang=fr